Lögberg - 04.05.1950, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. M A í, 1950
5
ÁHUCAMAL
LVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Guðlaug Sigurgeirsdóllir — Ólaíía Sigurðsdóiiir
GÓÐIR OG KÆRKOMNIR GESTIR
Um Eirík á VífilsstöSum og
slysið þar sumarið 1885
EIRIKUR EIRIKSSON, BÓNDI á vífilsstöðum, var einn með
beztu bændum Fljótsdalshéraðs á seinni hluta 19. aldar. Eiríkur
faðir hans var Bjarnason, bónda á Ekru, en móðir hans hét Guðrún
Guðmundsdóttir, bónda á Vífilsstöðum. Eiríkur eldri bjó á Vífils-
stöðum, og átti börn nokkur. Meðal þeirra voru þau Guðmundur og
Katrín, sem bjuggu lengi með
Um undanfarinn hálfsmánað-
artíma hafa dvalið hér í borg-
inni tvær ungar stúlkur, sem á-
nægjulegt var að kynnast, því
báðar eru þær glæsilegir full-
trúar æskukvenna á Islandi.
Stúlkurnar heita Guðlaug og
Ólafía; er hin fyrnefnda dóttir
biskupsins yfir Islandi, herra
Sigurgeirs Sigurðssonar og frú
Guðrúnar Pétursdóttur; sú síðar
^efnda, Ólafía, er dóttir Sigurð-
ar Stefánssonar, sem látinn er,
°g eftirlifandi ekkju hans, Mar-
grétar ólafsdóttur, sem búsett
er á ísafirði. Þær frú Margrét og
Salome Halldórsson, kenslu-
kona, er um eitt skeið átti sæti
á fylkisþingi Manitoba, eru
bræðradætur.
Stúlkur þessar hafa dvalið ár-
langt í Bandaríkjunum og
stundað nám við Berkley há-
skólann; nú eru þær á förum
austur til New York, en þar
munu þær dvelja fram í byrjun
júlímánaðar, en hverfa þá heim
til ættjarðarinnar. Kvennasíða
Lögbergs þakkar þeim komuria
og árnar þeim góðs brautar-
gengis.
avarp
flutt af Ingibjörgu Jónsson í
samsæti til heiðurs við frú Ben-
tínu Hallgrímsson og dóttur
hennar, á Marlborough hótelinu
hér í borginni á mimvikudaginn
26. apríl síðastliðinn.
Mér er það sérstakt ánægju-
nefni að vera viðstödd móttöku
þessara góðu gesta, því að ég er
nú einu sinni þannig gerð, þó ég
sé borin og barnfædd í þessu
landi, þá lyftist á mér brúnin,
eins og á Agli forðum, er fund-
um ber saman við gesti, sem eru
alíslenzkir að uppruna og koma
„að heirnan", eins og mörg okk-
ar hér nefnum það — ekki sízt
þegar það eru gestir, sem dvalið
hafa langdvölum vestan hafs og
eru því að vissu leyti Vestur-ls-
lendingar.
Ég hefi átt því láni að fagna,
að hafa tvisvar sinnum heim-
sótt ísland, land forfeðra minna,
og dvaldi þar í fyrra skípið í ná-
lega tvö ár. Ég ferðaðist nokkuð
um landið, meðal annars til
æskustöðva foreldra minna, eins
flestir Vestur-íslendingar gera,
sem heim koma. Ég kom að
Grund í Eyjafirði, þar sem föður
afi minn var prestur og einnig til
Axarfjarðar, þar sem móður-
ætt mín á rætur.
Árið 1946 heimsóttum við
hjónin Island í boði ríkisstjórn-
arinnar. Heimkoman varð ó-
gleymanleg og vakti hjá okkur
mikla hrifningu. Sviptign lands-
ins, ásamt ástúð þjóðarinnar
brendi sig óafmáanlega í huga
okkar.
En einhvern veginn hafa þó
atvikin hagað því svo, að fund-
um okkar frú Bentínu og dóttur
hennar hefir aldrei borið saman
áður, þó finst mér að ég þekki
hana, vegna þess að vinir henn-
ar hér hafa oft minst á hana og
mann hennar við mig, svo hlý-
lega og með slíkri virðingu að
þeir hafa orpið ljóma um nöfn
þeirra í huga mér. Mér er líka
ljóst í minni, hve fagurlega var
minst á frúna og hinn mikla á-
gætismann hennar í blöðum
okkar og tímaritum vestan hafs.
Ég fékk það því snemma á vit-
und, að þar sem þau hjónin væru
á ferð, væru góðir íslendingar og
góðir heimsborgarar á ferð, er
gengi á guðsvegum, eins og
Björnstjerne Björnsson svo fag-
urlega komst að orði.
1 bæði skiptin, sem ég heim-
sótti Island, fanst mér að ég vera
komin að heiman og heim, og
ég er sannfærð um það, að eitt-
hvað svipað munt þú, frú Ben-
tína, hugsa, er þú, eftir mörg,
mörg ár, áttir þess kost að heim
sækja vini þína í þessu landi.
Ég veit að þér verður hjartan-
lega fagnað. Vinir þínir eru
margir og langminnugir, og þá
sérstaklega í Argylebyggðinni.
Vertu velkominn, frú Bentína,
ásamt dóttur þinni, úr vinahönd-
um í vinahendur.
☆
„Vertu sæll, vertu sæll, elsku
Karl, og skrifaðu mér nú oft —
þó það væri ekki annað en póst-
ávísun!“
Hún: „Ofur lítil skynsemi
mundi koma í veg fyrir marga
hjónaskilnaði“.
Hann: „Já . . . . og einnig mörg
hjónabönd“.
Ungur maður (situr úti hjá
unnustu sinni): „Hefurðu tekið
eftir því, elskan mín, að miljónir
af stjórnum stara niður á okk-
ur?“
Stúlkan: „Nei, er það satt? Ó,
almáttugur! Er hatturinn minn
eins og hann á að vera?“
Eiríki bróður sínum á Vífilsstöð-
um, eftir að faðir þeirra dó. Ekk-
ert þeirra giftist, og öll voru
barnlaus. Bjarni hét bróðir þeir-
ra, sem dó um tvítugsaldur, en
Guðmundur og Katrín dóu bæði
úx inflúensunni skæðu 1894.
Málfríður hét systir þeirra. Hún
giftist manni þeim er Sigbjörn
hét, en þau áttu ekki börn. Björg
hét enn systir þeirra. Hún átti
fyrst Þorstein á Nefbjarnarstöð-
um, sem sagt er að grandaði sér
í læk einum. Síðan átti hún Sig-
fús á Straumi, og með honum
dætur þrjár, sem allar ólust upp
að mestu leyti á Vífilsstöðum.
Málfríður var tekin þangað til
fósturs á fyrsta ári.' Hún átti
Sigfús Eiríksson, sem dó 1894.
Þeirra sonur er Eiríkur bóndi í
Dagverðargerði. Guðrún hét ein
systirin. Hún giftist Sigmundi
í Gunnhildargerði, og er margt
mannvænlegt fólk frá þeim
komið. Guðlaug hét sú þriðja.
Hún mun vera enn lifandi í
Ameríku, átti Jón Jónson frá
Torfastöðum í Hlíð. Um afkom-
endur þeirra er mér ekki kunn-
ugt.
Séra Einar Jónsson prófastur
getur þess í líkræðu eftir Eirík
á Vífilsstöðum, að hann hafi al-
ið upp milli 10 og 20 fósturbörn,
en einhver af þeim hafi þó verið
tekin af föður hans, og verið þar
á búi þegar Eiríkur yngri tók
við. Auk systranna þriggja, sem
áður eru nefndar, má nefna: Ei-
rík Sigbjörnson, af fyrra hjóna-
bandi Sigbjörns, Eirík Arngríms
son, Eirík Sigfúson í Dagverðar-
gerði, Ólöfu Marteinsdóttur á
Galtastöðum, Katrínu, dóttur
Bjargar af fyrra hjónabandi, sem
kemur seinna við sögu, og Krist-
björgu Jónsdóttur Rafnssonar,
sem var bústýra hans og önnur
hönd síðustu árin. Hún giftist
Birni Björnssyni frá Bóndastöð-
um, bróður Gróu á Rangá, mesta
myndarmanni, en missti hann
eftir stutta sambúð 1887, og fór
þá aftur heim í Vífilsstaði til að-
stoðar Katrínu við bústjórnina,
en eftir fráfall hennar var Krist-
björg ráðskona Eiríks til ævi-
loka.
Eiríkur tók við búi á Vífils-
stöðum laust eftir 1860, en hafði
þá um skeið unnið fyrir og staðið
undir búi föður síns, því hann
er fæddur 1832. Hann var bú-
maður góður, og allvel efnaður,
enda þótt hann hefði oftast
þungt heimilishald. Hann var
jafnan vel birgur að heyum, en
hjálpaði þó náungánum oft, þeg-
ar í harðbakka sló. Hann var að
því leyti líkur Halli á Rangá, að
að hann gat víst engan látið synj
andi frá sér fara. Þeir voru jafn-
an taldir á sama númeri þrír
Fram-Tungubændurnir, þegar
um birga búmenn var að ræða,
Eiríkur í Bót, Hallur á Rangá
og Eiríkur á Vífisstöðum. Ei-
ríkur á Vífilsstöðum var mjög
vinæll og vel vitiborinn, éh mjög
hlédrægur. Einn af vinum hans,
Guðmundur Jónsson frá Húsey,
segir um hann í bréfi til mín
nýlega: „Eiríkur á Vífilsstöðum
skemmdi sína ævisögu með því,
hvað hann dró sig í hlé, og lét
sem allra minnst á sínum mann-
kostum og gáfum bera.“
Fósturbörnin hans mörgu bera
þó mannkostunum óskeikult
vitni. Mun það dæmafátt, að
einn maður ókvæntur ali upp
svo mörg börn, sum alveg óskyld
og algerlega vandlaus.
Mér er sagt, að Eiríkur hafi
verið vel að sér í reikningi, og
hafi haft gaman af að leggja smá
reikingsþrautir fyrir menn, eink
um þá, sem voru skólagengnir.
Eitthvert sinn fatlaðist sauðas-
mali hans eða féll frá Fékk hann
þá búfræðing um tíma til að
gæta sauðanna við beitarhús,
sem voru upp á lágheiðinni, all-
langt frá bænum. Venjulegt var
að standa yfir sauðunum,
ei' eitthvað var að veðri eða beit,
en búfræðingurinn undi því
hálfilla. Eiríkur kvaðst þá skyldi
fó honum nokkuð að fást við, svo
tíminn liði fljótar, og lét hann
fá reikningsdæmi til að fást við
yfir daginn. Eitt dæmið var
svona: Hvað er hálf vallardags-
slátta margir faðmar á hvern
kant, ef allir kantar hennar eru
jafnlangir. Smalinn hafði ekki
lcyst þessa þraut um kvöldið.
Eiríkur rriun hafa búið sem
leiguliði á Vífilsstöðum allan
sinn búskap þar. Kristján Kroy-
er á Hvanná átti jörðina. Hins
vegar átti Eiríkur hina snotru
og þægilegu jörð Dagverðar-
gerði, sem mun vera gömul hjá-
leiga frá Vífilsstöðum. Hann
hafði víst oftast hálft Dagverðar
gerði undir, og hafði þá gnægð
góðra engja, því nesjaland til-
heyrir jörðunum báðum. 1898 lét
Snorri Rafnsson af búskap, sem
um skeið hafði verið í Dagverð-
argerði. Þá tók Eiríkur alla jörð-
ina, og byrjaði að byggja þar
upp, en flutti þangað árið eftir,
1899. Hann lauk þá við að byggja
það, sem eftir var af bænum,
og stendur sá bær enn með sömu
ummerkjum.
Um þetta leyti var heilsu Ei-
ríks tekið mjög að hnigna. Hann
var með sull í lifrinni og leið oft
miklar þrautir. Þar kom, að hinn
ágæti skurðlæknir, Jónas Krist-
jánsson, sem þá var nýlega kom-
inn að Brekku í Fljótsdal, tók
Eirík til sín og skar hann upp.
Var talið að skurðurinn hefði
tekizt vel, en Eiríkur dó nokkru
síðar Hann arfleiddi tvö fóst-
urbörn sín, sem þá voru hjá hon-
um, Kristbjörgu og Eirík Sigfús-
son, að mestum eða öllum eigum
sínum, og bjuggu þau áfram í
Dagverðagerði.
Eiríkur var mjög gestrisinn, og
greiði allur var þar á reiðum
höndum. í því sambandi er vert
að geta um samskipti þeirra Páls
Ólafssonar. Svo bar við einhver-
ju sinni á stekkatíma, að þegar
Eiríkur kom ofan með fólki sínu
til þess að fara á stekkinn, þá
varð hann þess var, að gestur
hafði hallað sér út af í gestarúm,
sem var í bæjardyralofti, en hest
ar hans stóðu í túninu. Hann
varð þess brátt var, að þetta var
Páll Ólafsson vinur hans, sem þá
hefir sennilega verið á Höfða á
Völlum, samanber það, að hann
kallar sig hreppstjóra í vísunni.
Eiríki þykir stórum miður, að
Páll hefir ekki gert vart við sig,
svo hægt væri að gera honum
gott. Hins vegar var langt á
stekkinn, og mundi fólkið verða
lengi í burtu. Hann lætur því
læðast inn til hans með matar-
bita, brerinivínsflösku og blöndu
könnu, ef brennivínsþorsti
skyldi gera vart við sig hjá gest-
inum þegar hann vaknaði. Síðan
i’er hann á stekkinn.
Það er svo auðvitað önnur
saga, að þegar komið er heim, er
Páll á bak og burt. Maturinn er
óhreyfður, en blað með vísu
þessari liggur utan á diskinum:
Bakkus og blanda,
brauðið, kjöt og smér
hjá mér hér standa,
hjálpi vœttir mér.
Sár þó sultur erti
og sérhver vesöldin,
að ég ei það snerti
einn í þetta sinn.
Þér ég reiðist, það ég finn,
þú vilt leiða í freistni inn,
svo missi heiður síðsta
sjálfur hreppstjórinn.
Að Páll hafi metið Eirík mikils
og vinátta verið með þeim sýnir
þessi vísa, sem er í ljóðmælum
Páls:
Hleypi ég með huga glöðum
heim að gömlu Vífilsstöðum,
því Eiríkur minn á nú vín.
Vináttan hans er víni betra,
víst er hún orðin tíu vetra.
Er einhver bezta eignin mín.
Frá drukknun Iveggja
vinnumanna Eiríks.
Það var venjulegt fyrrum, að
fara þrjár kaupstaðarferðir í
sumarkauptíðinni, sem svo var
kölluð, eða í júlímánuði. I tveim-
ur fyrri ferðunum var ull bónd-
ans flutt, og fór hann þá og kona
hans oftast með seinni ferðinni.
Með þriðju ferðinni fór ull
vinnufólksins. Þá fóru vinnu-
mannakonur, ef til voru, eða þá
unglingar frá heimilinu sér tjl
gamans í kaupstaðinn.
Sumarið 1885 var kalt og gras-
lítið, eins og flest árin frá 1881
til ’87, og voru kaupstaðarferð-
irnar farnar í seinna lagi. Þá er
þriðju ferðina skyldi fara frá
Vífilsstöðum, var ráðgert að þrír
færu vinnumenn, og kona eins
þeirra. Sá, sem kvæntur var, hét
Grímur Þorsteinsson, en kona
hans var Katrín Þorsteinsdóttir
og var systir og fósturdóttir Ei-
ríks bónda. Hinir voru Eiríkur
Sigbjörnsson, líka fóstursonur
Eiríks, og Þorleifur Einarsson,
sem mér er sagt að væri sonur
Einars á Hjalla, en bróðir Sig-
urðar í Rauðholti. Þorleifuy var
ekkjumaður, hafði átt Hallfríði
Pétursdóttur, og hafði búskap á
Engilæk, en þar dó konan að
þeirra fyrsta barni. Þorleifur
hafði tekið sér þetta mjög nærri
og gerðist eftir þetta nokkuð vín
hneigður, einkum í ferðalögum,
Eiríkur átti ferju, eins og
margir betri bændur við fljótið.
Þeir ferjuðu sig því sjálfir, og
spörðu sér ferjutolla og tíma við
það að krækja úr leið til lögferj-
anna. Þegar fljótið var mikið,
varð að hafa Vífilsstaðaferjuna
inn hjá Dagverðargerði, og þar
var hún nú.
Morgun þann, sem fara skyldi
í kaupstaðinn, var Grímur las-
inn og kona hans ekki vel frísk
heldur, svo þau hættu bæði við
ferðina. Grímur var óhraustur,
og átti oft vanda til lasleika.
Hann átti reiðhryssu brúna.
Þegar lagt var á hestana, var
hún sett í hús, því nú þurfti
hennar ekki í ferðina. Síðan fara
þeir Eiríkur Sigbjörnsson og
Þorleifur af stað með lestina
fram og niður að fljóti. Þá slæst
í för með þeim Jón Snorrason í
Dagverðargerði, með hesta föð-
ur síns. Hann mun þá hafa verið
tæplega tvítugur.
Þegar Vífilsstaðamenn eru ný-
farnir, sprettur Grímur upp, og
segist fara munu á eftir þeim.
Hann var talinn af þessu, bæði
af konu sinni og öðrum, þar sem
hann væri sárlasinn. Grímur .tók
það ekki til greina, sagðist mega
til með að fara þessa ferð. Varð
svo að vera, sem hann vildi.
Hann klæddi sig í snatri, lagði
á hryssuna, sem stóð í húsinu og
náði lestinni við fljótið. Ferjan
var ekki stór og tók nokkurn
tíma að koma öllum farangri yf-
ir. Ferjuna höfðu þeir með, og
geymdu austan við fljótið, svo
þeir gætu ferjað sig sjálfir yfir,
þó þeir kæmu eftir háttamál,
Segir nú ekkert af þeirra ferð,
fyrr en þeir koma að fljótinu
aftur.
Það hefir sennilega verið á
þriðja degi, sem þeir komu aftur
að fljótinu, rétt um, eða jafnvel
fyrir háttatíma. Veðri var svo
farið, að norðaustan belgingur
var á og þoka það mikil, að frá
hvorugum bænum sá yfir fljótið
til ferða þeirra. Það er þó ekki
langt frá Dagverðargerði. Þeir
taka nú til að hlaða ferjuna, og
vill Þorleifur, sem nú er ölvað-
ur, koma sem mestu í ferðinni,
svo ekki þurfi eins oft yfir. Hin-
um þótti hann ofhlaða, en Þor-
leifur varð jafnan einn að ráða,
þegar vín var í honum, og tjáði
þeim ekki að finna að þessu.
Borðaklyfjar höfðu þeir tvær.
Þær setti Þorleifur langs yfir
borðstokkunum og lágu þær yfir
ræðin, svo sennilega hefir orðið
erfitt að róa fyrir þeim. Grímur
og.Þorleifur tóku til ára, en Jón,
Snorrason sat aftur í og hélt þar
í Brúnku Gríms, sem þeir vildu
hafa með, svo Grímur gæti þeg-
ar í stað riðið heim á henni, þeg-
ar yfir kæmi. Hann var sárlas-
inn alla leiðina, og honum kom
nú vel að komast fljótt í bólið.
Eigi voru þeir langt komnir,
þegar gefa tók á bátinn, og lítið
gekk ferjan. Þótti jafnvel verra
að verja ferjur ágjöf, þegar
vindur stóð móti straumnum,
þó aldan væri ögn smærri, þá
var hún krappari. Það bætti held
ur ekki um, að hafa hryssuna
aftan í. Hún knúði sundið örar
en ferjan gekk, og vildi því snúa
henni. Jón tekur því það ráð,
að hann sleppir hryssunni. Hún
syndir þá eitthvað frá fyrst, en
kemur brátt fast að ferjunni
aftur, sem þá var sem óðast að
fyllast af vatni, en ekki hægt að
ausa vegna rúmleysis. Enda var
ferjan þannig hlaðin, að ekki var
búizt við að ausa þyrfti.
Grímur segir við Jón, þegar
hryssan var komin að ferjunni
aftur: í guðs bænum fleygðu þér
á hryssuna og reyndu að bjarga
þér. Jón sá ekki annað ráð
vænna, eins og komið var. Hann
fleygði sér um hálsinn á hryss-
unni, sem tók þá strykið rakleitt
austur til hestanna, sem Eiríkur
Sigbjörnsson passaði uppi á
bakkanum að austan. Þeir áttu
ekki að rekast í fljótið fyrr en
seinasta ferðin yrði farin. Jón
gat lítið gefið ferjunni auga, með
an .hann var sjálfur mikið til í
kafi, en þegar hann tók land, var
allt horfið.
Þeir Grímur og Þorleifur
drukknuðu þarna báðir. Þeim
virtist alveg fallast hendur þeim
datt ekki einu sinni til hugar að
henda út borðunum, sem hefði
þó óefað bætt aðstöðu þeirra
mikið við róðurinn. — Jón og
Eiríkur Sigbjörnsson fóru nú
inn að Fljótsbakka, sem er stutt
leið, og létu hestana eiga sig.
Jóni var ekki vanþörf á aðhlynn-
ingu eftir volkið í fljótinu. Þeir
gistu þar um nóttina, fóru svo
tímanlega inn á Rangárferju-
stað og kölluðu á ferju. Síðan
gengu þeir heim til sín, og sögðu
þessi hörmulegu tíðindi. Þegar
komið var á fætur um morgun-
inn í Dagverðargerði, þá stóðu
allir hestarnir þar í túninu.
Þótti þetta undarlegt, og setti
þegar beyg að mönnum, og
uggðu að ekki mundi allt með
felldu um ferðalagið. Katrín,
kona Gríms tók sér þetta mjög
nærri og ekki síður Eiríkur
bóndi. Hann mátti aldrei heyra
á þetta óhapp minnst. — Einn
son áttu þau Grímur, sem Eirík-
ur hét. Hann hefði verið efnis-
barn og virtist sérlega vel gef-
inn á sumum sviðum, en dó um
tíu ára aldur að sögn,
Jón Snorrason þótti hafa bjarg
azt undursamlega, þar sem hryss
an eins og sneri aftur til að
sækja hann. Fólkið talaði um, að
það væri auðséð, að hann ætti
eitthvað eftir óunnið í veröld-
inni. Hann varð þó ekki langlíf-
ur. Hann lézt úr innflúensunni
miklu 1894, sem margan mann
lagði að velli á Héraði. Jón var
vel gefinn, söngelskur mjög, og
eignaðist snemma lítið orgel,
sem hann lærði víst mest að
spila á af eigin rammleik. Þetta
var fyrsta orgelið, sem ég sá, og
sennilega fyrsta hljóðfærið af
þessu tagi, sem alþýðumaður
eignaðist hér um slóðir. Jón mun
hafa verið fyrsti organleikarinn
í Kirkjubæjarkirkju, en lézt
stuttu eftir að orgelið kom í
kirkjuna. Gísli Helgason
Bus. Pbone 27 989—Res. Phone 3S 151
Rovaizos Flower Shop
Our Speelalties:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Ulss K. Christie, ProprietrMS
Formerly with Robínson & Co.
253 N'otre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA