Lögberg - 18.05.1950, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 18. maí, 1950.
Högberg
QeíiC út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARQENT AVENTJE, WINNIPEQ, MANITOBA
Utanáakrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 696 SARGENT AVENUE, WINNIPEQ, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and publiehed by The Columbia Press Ltd.
69S Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department. Ottawa
Hið mikla og sjálfsagða hlutverk
Menn greinir lítt á um það, að Manitobastjórnin væri
seinni á sér, en æskilegt var og nauðsyn bar til, að
teknar yrðu róttækar ráðstafanir varðandi þann háska,
er vofði yfir suðurfylkinu, Winnipegborg og úthverfum
hennar; hins ber þó að gæta, að búsifjar þær, er fylkið
nú hefir hlotið af völdum vatnavaxtanna í Rauðá komu
víst flestum á óvart. Eins og nú er komið á daginn,
veltur meira á því, að úr hiki, jafnvel seinlæti stjórnar-
valdanna verði bætt, og nú hefir þetta verið gert.
Forsætisráðherra fylkisins, Douglas L. Campbell,
kvaddi sér til aðstoðar í fyrri viku, allar þrjár megin-
deildir hersins undir forustu Brigadiers Morton, yfir-
manns herliðs Sléttufylkjanna. Þessi ráðstöfun forsæt-
isráðherrans, þó síðar væri gerð en skyldi, hefir reynst
svo vel, að fylkisbúar mega vel við una, en nú heifr fylk-
isstjórnin vaknað fyrir alvöru og Campbell forsætisráð-
herra leitt gjöggt í ljós hvað í honum býr; nýrri skipu-
lagningu á varnarráðstöfunum gegn áflæðishættunni
hefir verið hrundið í framkvæmd, og það á svo víðtæk-
um grundvelli, að Mr. Campbell hefir í útvarpsræðu iýst
yfir því, að jafnvel þó til þess kæmi, að flytja yrði allt
fólk úr Winnipegborg, yrði því samt sem áður séð far-
borða.
Lagður hefir verið grundvöllur að sjóðsmyndun, er
gengur undir nafninu Manitoba Flood Relief Fund, sem
ætlað er að nái til allra Canadamanna, hvar, sem þeir
eru staddir á hnettinum; hinn vitri og göfughugsandi
borgarstjóri í Minnipeg, Garnet Coulter, átti frumkvæði
að hugmyndinni og var þá svo gert ráð fyrir að sjóður-
inn bæri nafn Winnipegborgar til stuðnings þeim af son-
um hennar og dætrum, er vatnavextirnir höfðu sárast
leikið, en með því hve mál þetta var umfangsmikið, og
náði langt út fyrir takmörk Winnipegborgar, varð það
að ráði, að sjóðurinn bæri áminst nafn. Formaður
nefndar þeirrar, er hafa skal framkvæmdir um stofnun
hans og úthlutun hans, er Mr, Manning, forstjóri Great
West lífsábyrgðarfélagsins. Elinn íslendingur á sæti í
þeirri nefnd, er að sjóðsstofnuninni starfar, það er Dr.
P. H. T. Thorlakson, og eiga íslendingar þar ágætan
fulltrúa.
Þess hefir orðið vart, að þeim búsifjum, sem Winni-
pegborg og suðurfylkinu hafa verið veittar, mætti líkja
við bardaga á orustuvelli, þó er ekkert fráleitara en
það; í baráttunni við vatnavextina í Rauðá, Assiniboine
og Seine-á hefir fram að þessu verið um tiltölulega lítið
líftjón að ræða; það er því ljóst öllum hugsandi mönn-
um, að aðalbarátta okkar Manitobabúa er fólgin í því,
að koma á réttan kjöl í atvinnu- og athafnalífinu því
fólki, sem rás viðburðanna hefir svift eignum og óðul-
um. Öll félög, allar mannúðarstofnanir hafa lagst á eitt
um það, að ráða fram úr vandanum, eins og góðu og
drenglyndu fólki sæmir bezt. Þetta er hið mikla hlut-
verk, sem okkur Canadamönnum ber að inna af hendi
í nafni þegnskapar okkar, skilyrðislaust, umyrðalaust.
Fylkisstjórnin hefir nú lýst yfir því og fullsannað,
að allar lífsnauðsynjar verði til taks í Winnipegborg
hvað sem í skerist, þó hún enn á ný mælist til, að sem
allra flest kvenna og barna flytji í burt úr borginni með-
an á þessum vanda stendur. Ráðstafanir voru snemma
teknar til að flytja sjúklinga og gamalmenni burt úr
borginni á öruggan stað.
Sólskini í Manitoba hefir löngum verið viðbrugðið,
og enn í dag hellir sólin geislum yfir höfuðborg Sléttu-
fylkjanna og landið umhverfis. Þekking nútímans,
tækni nútímans, hefir gert það að verkum, að margfalt
minni ástæða er til þess, en áður var, að verða helgrip-
inn af ótta; óttinn er albróðir veiklunarinnar, en kjark-
urinn verndari lífsins; þegar að vanda ber að höndum,
er það hið mikla hlutverk okkar mannanna, að reynast
menn.
Nú er áætlað, að fullur þriðjungur af íbúum Winni-
pegborgar hinnar meiri, sé fluttur á brott; fjöldi mikill
hefir fengið þak yfir höfuðið í sumarbústöðum við
Winnipegvatn, og margir hafa leitað til annara fylkja,
jafnvel alla leið austur til Quebec og vestur á Kyrra-
hafsströnd; mikill meirihluti þess fólks, sem kvatt hefir
borgina um stundarsakir eru konur og börn, en slíkar
varúðarráðstafanir voru einkum gerðar að tilmælum
hernaðarvaldanna; úr ýmsum sjúkrahúsum hafa allir
sjúklingar verið fluttir á brott, og þeim komið fyrir í
Saskatoon og Regina, og er slíkt hið sama að segja um
fjölda fólks, er á elliheimilum hefir dvalið innan tak-
marka borgarinnar, og í St Boniface; allir þessir brott-
flutningar, oftast nær svo að segja fyrirvaralaust, hafa
gegnið eins og í sögu, og ber slíkt fagran vitnisburð
samstiltum átökum þeirra, er forustu hafa haft með
höndum; samvinna almennings við stjórnar- og hern-
aðarvöldin hefir verið ákjósanleg, og gert aðstæður á
allan hátt greiðari og ánægjulegri, en ella myndi verið
hafa.
Hið gífurlega eignatjón, sem af vatnavöxtunum staf-
ar, verður vitaskuld ekki nákvæmlega metið fyr en á-
flæðinu léttir af, og hefst þá að sjálfsögðu hið mikla við-
reisnartímabil, þar sem allir sem einn, verða að leggja
hönd á plóginn.
Björn Jónsson Maihews
Guðmundur Jónsson frá Húsey:
Björn Jónsson Mathews
Björn Jónsson Mathews var
fæddur í Möðrudal á Efri-Fjöll-
um í Norður-Múlasýslu 19. á-
gúst 1871. Faðir hans var Jón
Metúsalemsson hins sterka, Jóns
sonar, Jónssonar Sigurðssonar,
er fyrrum bjó í Teigi í Vopna-
firði, en keypti Möðrudal af
biskupsstólnum í Skálholti 1798
fyrir 180 ríkisdali, en hafði flutt
þangað árið 1789. Síðan eru af-
komendur Jóns Sigurðssonar
kenndir við Möðrudal, því þeir
bjuggu þar í nær í 100 ár og
áttu jörðina. Móðir Björns Mat-
hews, kona Jóns Metúsalems-
sonar, var Stefanía Stefánsdótt-
ir, bónda í Stakkahlíð í Loð-
mundarfirði, Gunnarssonar,
bróður Sigurðar prests Gunnars-
sonar á Hallormsstað. Kona Ste-
fáns í Stakkahlíð var Þorbjörg
Þórðardóttir bónda á Kjarna í
Eyjafirði. En systir hennar var
Kristbjörg kona Metúsalems
sterka. Var það í minnum haft,
að tveir efnilegustu menn aust-
an af landi hefðu orðið samferða
norður í Eyjafjörð til kvonbæna
og fengið tvær dætur eins merk-
asta bóndans 1 Eyjafirði. En ein-
hver kynni var mælt að þetta
unga fólk hefði haft áður.
Þeir voru fjórir bræður synir
Jóns og Aðalbjargar. Nöfn
þeirra voru: Jón, Metúsalem,
Sigurður og Árni. Þeim hefir
verið lýst svo af samtíðarmanni:
„Að allir hafi þeir verið með
stærstu mönnum á vöxt, vel á
sig komnir, fríðir sýnum, ramm-
ir að afli og vel búnir að öllu
Til herra
A. S. Bardal
Sagan þig um segir nú,
sviphrein hlý og fögur.
Aldurs stig að eigir þú,
áttatíu og fjögur.
Inn 1 lengsta landsins sal,
lágu hrauns í sloti.
Borinn varstu í Bárðardal
að bænum Svartárkoti.
Afls við naumu útlátin,
áður enn hreptir rólið.
Elfar glauminn Svartá sinn,
sendi þér inn í bólið.
Þarna lifðir litla stund,
lága hrauns í salnum.
Húnavatns á fagran fund,
fórst úr Bárðardalnum.
Húnasýslu hefðar stand,
hvergi vildir nytja.
Eiríkssonar Leifs í land,
langaði þig að flytja.
Svo að handan sigldir frí,
sannur andans maður.
Þessu landi lifir í,
lífs við standið glaður.
Ekki dylst mér, drengur minn,
dætur áttu og sonu.
Bið svo Guð að blessa þinn,
barnahóp og konu.
Finnbogi Hjálmarsson
atgjörfi líkamlega og andlega,
hæglátir og prúðir í framgöngu,
og valmenni. Þá báru þeir af um
vöxt og afl, Jón og Metúsalem,
einkum Metúsalem. Er svo sagt,
að aldrei vissu menn til að hon-
um yrði aflfátt“. Þessu líkar
heyrði ég lýsingar eftir samtíð-
armönnum þeirra, þegar ég var
unglingur, en meiri áherzlu
lagða á mannkosti þeirra og
drenglyndi. Meúsalem varð ekki
langlífur, hann lézt af þrekraun
þegar hann var 32 ára.
Börn Metúsalems ólust upp
hjá Sigurði föðurbróður sínum.
Jón fór 17 ára gamall norður á
Akureyri og lærði þar trésmíði
á 3 árum. Hann kvæntist ungur
Stefaníu frændkonu sinni frá
Stakkahlíð, þau voru systrabörn
eins og áður er sagt. Þau byrj-
uðu búskap í Víðidal og bjuggu
þar nokkur ár. Þaðan fluttu þau
á föðurleifð Jóns, en bjuggu þar
aðeins 2 ár. Þaðan fluttu þau að
Brú á Jökuldal og bjuggu þar 5
ár; þaðan að Fossvöllum og
bjuggu þar eitt ár.
Ég kynntist Jóni Metúsalems-
syni og fjölskyldu hans fyrst, ár-
ið, sem hann var á Fossvöllum.
Börn hans voru þá ung; þau voru
þessi: Aðalbjörg, Björn, Sigurð-
ur, Jón, Stefán og Metúsalem.
Yngsta dóttir þeirra, er Ragn-
hildur hét, fæddist hér í landi.
Það var álitlegur hópur og mann
vænlegur, en þau eru nú öll dá-
in, nema Sefán og Aðalbjörg, og
öll barnlaus nema Björn.
Á þessum árum fluttu margir
vestur um haf af Austurlandi.
Flestir voru það ungir menn og
framgjarnir, sem voru vonsvikn-
ir um verulegar framfarir í
gamla landinu. Einn þeirra var
Jón Metúsalemsson. Hann var
búinn að reyna búskap á nokkr-
um hinum álitlegustu jörðum á
Austurlandi, en tíðarfarið var
svo örðugt þessa áratugi, að góð-
ir landkostir urðu að litlum not-
um. Var Jón þó talinn með starf-
sömustu og efnilegustu bændum
á þeim árum. Að lýsa honum
nákvæmlega væri aðeins endur-
tekning á lýsingu á föðurbræðr-
um hans hér að framan. Að
sönnu var Jón ekki slíkur af-
burðamaður að kröftum sem
þeir sterkustu af frændum hans,
en meiri var hann en meðalmað-
ur í Jpví sem flestu öðru, er ætt-
gengt var í þeim Möðrudals-
frændum.
Það var árið 1887, að Jón bjóst
til vesturfarar, ásamt allstórum
hóp af Austfirðingum, er höfðu
safnast saman á Seyðisfirði og
víðar og höfðu fengið loforð fyr-
ir flutningi á ákveðnum tíma um
vorið. En þegar til átti að taka
Drást það loforð, og leit ekki út
fyrir að flutningur fengist til
Skotlands fyrr en undir haust.
En þá hljóp hinn alkunni dugn-
aðarmaður og valmenni, Otto
Wathne, undir baggann, og flutti
allan hópinn til Skotlands. —
Því er þessa hér getið, að
| Wathne hafði svo sterk áhrif á
Björn — sem þá var 16 ára ungl-
ingur — að Björn tók hann sér
til fyrirmyndar alla æfi, og lét
elzta son sinn heita nafni hans.
— Ég þekkti Otto Wathne vel,
bæði af viðskiptum okkar á
Seyðisfirði um mörg ár og sam-
vinnu við Lagarfljótsósinn, —
og mér datt hann oft í hug, þeg-
ar ég kynntist dugnaði og hjálp-
semi Björns.
Það var ekki mikið vinnulið,
sem Jón Metúsalemsson flutti
með sér vestur. Þó munu 3 af
sonum hans hafa verið komnir
vel til léttis. — Jón Mathews
dvaldi 5 fyrstu árin í Álftavatns-
byggð, nærri Lundar, og á þeim
árum munu þeir feðgar hafa ver-
ið búnir að sjá sig víða um á
austurströnd Manitobavatns, og
völdu sér að endingu bústað, þar
sem síðar er nefnt Siglunes. En
aldrei gat ég komist eftir hver
nafnið gaf. Þó grunar mig að það
hafi verið Jón gamli.
Þeir feðgar höfðu komið upp
allgóðu gripabúi á þessum árum..
Framförin hefir verið stórstíg,
landkostir voru ágætir til gripa-
ræktar, landrými nóg og veiði í
vatninu allt árið. Þó var veiði-
leyfi takmarkað eftir fá ár; en
byggðin þrengdist ekki fyrr en
1907.
Það var margt, sem þessa
byggð skorti, og það hygg ég, að
enginn hafi fundið eins vel og
Björn. Þessi byggð var þá svo
langt út úr hvítra manna byggð-
um. Indíánar voru næstu ná-
grannar okkar. Þeir áttu land 12
mílur á lengd, suður með vatn-
inu, og mátti þar enginn annar
byggja eða hafa neinar land-
nytjar. Hér var því fátt áð læra
af hvítum mönnum, því að þeir
fáu, sem hingað höfðu slæðst,
höfðu aðeins dvalið hér nokkur
ár og lifað hjarðmannalífi, alið
upp gripi, mest á útigangi, og
rekið svo hópinn til markaðar.
Dálítil byggð var á vesturströnd
vatnsins, sem er hér mjótt, en
flestir voru þar Indíánar eða
kynblendingar. Þó var þar barna
skóli að nafninu til, og gjörði
Jón tilraun til að láta börn sín
njóta þar kennslu í tvo vetur, og
munu þau hafa haft talsvert
gagn af því sem byrjun. Og svo
mikið er víst, að ekki urðu börn
Jóns verr fær í ensku, en þau,
sem fengu síðar fulla skóla-
göngu. Það voru ekki liðin mörg
ár frá því að Jón nam land í
Siglunesi, þar til heimili hans
var veglegasta heimilið í byggð-
inni og samboðið húsbændunum.
En hvað er nú af Birni að
segja?
Fyrstu ár hans í Siglunesi var
hans að litlu getið, nema ah
vinnubrögðum í búsins þarfir
eins og bræður hans. Þó mun
snemma hafa borið á því, að
hann var einráður og ekki tal-
hlýðinn. Hann mun snemma
hafa fundið til þess að hér þurfti
margt að læra. En hér var ekk-
ert hægt að læra, nema að veiða
fisk og hirða gripi. Þó sá hann
ráð við þessu. Einhver þurfti að
ferðast og sjá sig um, læra að
vinna og lifa eins og siðaðir
menn. Björn mun varla hafa ver
ið eldri en 20 ára, þegar hann
lagði af stað til að „sjá sig um í
heiminum", eins og hann komst
að orði löngu síðar. Ekki sagðist
hann hafa haft mikla peninga
með sér, en hann var að heiman
í tvö ár, oft gangandi langar
leiðir. „Þegar mig skorti pen-
inga, þá fór ég í vinnu við hvað
sem bauðst. Ég lærði þá flest al-
geng verk og vandist verk-
stjórn“. Björn kom úr þessu
ferðalagi eftir tvö ár. Þá var
hann búinn að ferðast mikið um
norðurhluta Bandaríkjanna og
nokkuð um Canada. Eflaust hef-
ir hann ferðast með þeim ein-
læga ásetningi að læra; að kynn-
ast mannlífinu meðal siðaðra
manna og lifnaðarháttum þeirra;
og hann var vel til þess fallinn.
Hann hafði skarpar gáfur, gott
minni og nægan kjark til að
mæta öllum þeim örðugleikum,
sem á þessu ferðalagi var við að
stríða.
Hann settist nú að hjá föður
sínum og eldri bræðrunum, Jóni
og Sigurði, sem þá voru teknir
að búa um sig í Birch-Island
(Birki-eyju). Þar var landrými
nóg, landkostir góðir og veiði-
vatn á allar hliðar.
Þannig liðu nokkur ár, að eign
ir og álit þeirra feðga fór vax-
andi með ári hverju. Björn byrj-
aði ekki á neinu stærra verki
fyrstu árin, en bjó sig því bet-
ur undir stærri verk. Það fyrsta,
sem hann byrjaði á, var smá-
verzlun í húsi föður síns, en
hún hagnaðist illa, enda var
hann sjaldan heima um þær
mundir, því að þá voru þeir
bræður að búa um sig í eyjunni.
Björn kvongaðist árið 1898
Guðrúnu Guðmundsdóttur. Móð
ir hennar hét Guðrún Gísladótt-
ir. Þær voru frá Arnþórsstöðum
í Borgarfjarðarsýslu, en höfðu
verið nágrannar þeirra feðga
um nokkur ár. Kvonfang Björns
hygg ég verið hafi eitt hið mezta
gæfuspor, sem hann hefir stigið,
því að vandfengin mundi honum
slík kona. Hún var ein af þeim
fáu, sem ég hef engan heyrt hall-
mæla.
Björn flutti alfarinn í eyjuna
1899, og reisti þar stórt gripabú
með bræðrum sínum og munu
þeir hafa átt það í félagi.
Bú þeirra bræðra í eyjunni
blómgaðist vel í tvö ár, en þá
drukknuðu þeir Jón og Sigurður
á siglingu milli lands og eyjar.
Var það sár harmur, ekki ein-
ungis ástvinum þeirra, heldur
öllum sveitarbúum, sem nokkur
kynni höfðu haft af þeim. Þeir
höfðu erft alla mannkosti og
dugnað ættar sinnar og voru hin
álitlegustu bændaefni í sveit-
inni. Björn hélt áfram búi þeirra
í eyjunni, en þó varð nokkur
breyting á því.
Þess er áður getið, að þeir
bræður áttu hálfsystur heima á
Islandi, sem María hét. Hafði
Jón Metúsalemsson eignast hana
þegar hann var unglingur að
læra trésmíði norður á Akur-
eyri. Hún hafði alizt upp á veg-
um Jóns og giftist Guðmundi
bónda Hávarðssyni í Hnefilsdal
á Jökuldal áður en Jón fór að
heiman. Þeir feðgar höfðu nú
frétt að þau hjón væru fátæk og
kom því saman um að styrkja
þau nokkuð af eignum þeirra
bræðra, er látnir voru. Þeir
sendu þeim því peningagjöf. —
Ekki veit ég með vissu, hvað
stóra; en heima var fullyrt, að
það hefði verið 1000,00. En
hvort það voru krónur eða doll-
arar, ber mönnum ekki saman
um. Þó grunar mig, að það hafi
verið dýrari talan. Þeir feðgar
vildu ekkert um það tala. Þeir
kölluðu þetta arf eftir þá hálf-
bræður hennar, vitandi það, að
henni bar enginn arfur eftir þá.
Enda hafði stjórnin hér engin af-
skipti af arfi eða skiptum eftir
látna menn í nýlendunum á
þeim árum, þar sem ekki var
sveitarstjórn. (Framhald)
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 50.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
SKÓLAVÖRÐUSTIG 17 REYKJAVIK