Lögberg - 01.04.1954, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 1. APRÍL 1954
Deilumálin í Noregi um leikrit
Ibsens—„BRAND"
í grein þessari ræðir Rolf
Thesen þá gagnrýni, sem
leikrii Ibsens, „Brandur",
hlaul af hálfu margra merk-
uslu samtíðar riihöfunda og
gagnrýnenda í Noregi.
Um fá skáldverk hefir staðið
jafn mikill styrr og leikritið
„Brand“ eftir Ibsen. Það er í
rauninni ekki einkennilegt. —
Þessi harmleikur svo óljós og
imargræður, að hann má túlka á
marga vegu. Afstaða Ibsens til
þeirra persóna, er hann skapaði,
var oft tvöföld, og það lítur
meira að segja helzt út fyrir, að
hann hafi skipt um skoðun á
Brandi, bæði á meðan hann
vann að skáldverkinu og eftir
að það kom út.
Björnson líiið hrifinn af
„Brandi"
Þegar, hálfum manuði eftir að
„Brandur“ kom út í bókarformi,
reit Björnsson í bréfi, dagsettu
30. marz 1866, að harmleikur
þessi væri ekki annað en
„abstrakt“ tilraun. „Allur þessi
hávaði og öskur gera hann ekki
hótinu lífrænni . . . Við reynum
af öllum mætti að veita viðnám
öllu þessu öngþveiti, öllu þessu
óhlutræna, sem ætlar að eyði-
leggja mannfólkið. Ég hata þessa
bók! Ég þoli ekki þá lausn, sem
þar er boðuð!“ Og það er auð-
skilið, að Björnsson skyldi
bregðast þannig við, — hann
hataði allt, sem „var meira en
mátturinn stóð til“.
Vinje glolti í Kamp . . .
Nokkrum dögum síðar birtist
hin glenskennda grein Vinjes í
„Dölen“. Hann gat ekki tekið
harmleikinn að öllu leyti alvar-
lega. Hann hefir lesið hann eins
og hvert annað „grín“. Já, hann
fullyrðir meira að segja, að ef
þar væri um alvöru að ræða, þá
væri það bókstaflega glæpsam-
legt! — Seinna skrifar hann
aðra grein „Brandarskáldskap“,
og gerir gys að. Hann kveður
það aðeins vera óþroskaða
unglinga, sem gangi í sveit með
Brandi, — það sé eins og hver
önnur herskylda. Með aldrinum
komist fólk að raun um, að eðli
mannsins sé ekki eins djöfullegt
og þessir Brandarfylgjendur
ímyndi sér, og þá gangi fólk úr
fylkingunni.
Og þeir Jonas Lie og Garborg
Það var eitthvað í lífsskoðun
Vinjes — eins og Björnsson —
sem gerði uppreisn gegn Brandi
og boðskap hans. Þeir voru báð-
ir hófsmenn og andvígir öfgum,
— vildu líta málin af sanngirni.
Þar áttu þeir óafvitandi samleið.
Jonas Lie var Brandi einnig
andvígur. Fimm árum eftir að
leikritið kom út, lét hann svo
ummælt í bréfi, að „Brandur
væri meistaralega samið skáid-
verk“ — það áleit Vinje einnig,
— „en óheilbrigt, tilgerðarlegt
og ofhugsað“. Hann kveðst vilja
hneigja sig sjö sinnum fyrir því
bezta í „Brandi“, — „en sjötíu
sinnum sjö sinnum fyrir „Pétri
Gaut“, sem hann telur heilbrigt
og heilsteypt skáldverk.
Enn síðar kom röðin að Arne
Garborg að veitast að „Brandi“.
Það gerði hann í nokkrum
blaðagreinum, sem birtpst árið
1876, og voru fyrst og fremst
árás á „Pétur Gaut“, — en um
leið einnig á „Brand“. Hann
var Ibsen sammála um það, að
þjóðarviljinn væri bugaður og
beygður, og nauðsyn bæri til að
stæla hann. En hann trúði ekki
á það, að minsta kosti ekki þá,
— að Ibsen væri maðurinn til
þess. Um Brand sjálfan segir
hann: — „Hinn raunverulegi
viljastyrkur birtist ekki á þann
hátt. Einkenni hans er að takast
eitthvað á hendur og bera það
fram til sigurs. Vilji Brandar
birtist aðeins í taumlausri,
skáldrænni sveimhugsun, sem
aldrei nær neinum árangri.
Enda lýkur örlögum hans í
óhlutkenndri níðaþoku“. — Já,
Garborg álítur, að maður megi
vera fógetanum og prófastinum
þakklátur fyrir það, að þeir
binda enda á þessa þokukross-
ferð, áður en það er um seinan.
Þessir skrattar . . .
En, — það er ekki svo auð-
velt fyrir menn að túlka skáld-
verk, jafnvel ekki þótt skáld
séu. Sjálfum höfundinum getur
meira að segja veitzt það örugt
viðfangs. Það er bersýnilegt af
öllu, að Ibsen vildi, þegar hann
byrjaði á þessu skáldverki, ger-
ast þjóð sinni bæði refsari og
spámaður, vegna þess hve lúa-
lega hún hafði komið fram við
Dani árið 1884. Og síðan hefir
þessu verið haldið að mönnum 1
skóla, meira en góðu hófi gegnir.
Ibsen var líka svo óvarkár, að
láta sér um munn fara, að hann
væri sjálfur „Brandur“, þegar
hann væri beztur.
En nú ætla ég að leyfa mér að
minna á nokkur orð, sem Ibsen
reit einu sinni, og sem veita
okkur nokkra innsýn varðandi
ritstörf hans. „Oft valda þersón-
ur mínar mér undrun, er þær
taka upp á því að segja eða gera
eitthvað, sem ég sízt hefði af
þeim vænzt, — já, þær geta
stundum átt það til að hafa enda
skipti á öllu fyrir mér, þessir
skrattar!“ — Þessi orð eru nota-
drjúg til skilnings, varðandi
mannlýsingar Ibsens. Það verð-
ur ekki dregið í vafa, að hann
SAVE
Best for Less
Davenport and Chaír,
$82.50
Chesterfleld and Chalr.
$149.50
Hostess Chalr .$16.50
T.V. Chalrs ...$24.50
Chesterfleld and Chalr.
recovered, from $89.50
up.
HI-GRADE UPHOLSTERING AND DRAPERY SERVICE
625 Sargent Ave. Phone 3-0365
gerist Brandi andvígur, þegar
líður að leikslokum. örlög
Brandar verða ekki harmræn
fyrst og fremst fyrir þá sök, að
hann bíður ósigur. Nei, — þau
verða harmræn vegna þess, að
hann skortir allt kærleiksþel til
meðbræðra sinna.
í mjög athyglisverðri grein
um Ibsen og Nietche, hefir A.
H. Winsnes prófessor sagt fróð-
lega setningu um álit Ibsens á
samferðamönnum sínum. „Ibsen
telur, að yfirráðalöngun manna
sé sjaldnast heilbrigt fyrirbæri,
heldur sé það algengast með
vonsviknum og sjúkum mönn-
um, eða þeim, sem ratað hafa í
einhverja ógæfu“. Sem dæmi
um þetta nefnir Winsnes pró-
íessor John Gabríel Borhmann.
í allri sjálfselsku sinni og
valdastreitu, er maður þessi ó-
hamingjusamur, helkuldi- vetr-
arins ræður ríkjum í umhverfi
hans. Sama mælikvarða má
einnig leggja á Brand, sem
Ibsen lætur að síðustu hafna í
sama helkuldanum.
í grein, sem Kohl prófessor
ritar um „Konungsefnin“, er
bent á, hve athyglisvert það sé í
fyrsta þætti, þegar Hákon er að
ganga á vald eigingirninni og
valdaþránni, — að þá verður
kallt umhveerfis hann. En hann
snýr við ,áður en það er um
seinan. — Ibsen lætur hann snúa
við. Brandur skilur það hins
vegar ekki fyrr en um seinan. í
hverju honum er áfátt. Honum
verður ekki bjargað.
Fyrsí og framsi lisiamaður
Af þessu er ljóst, að því fer
fjarri ,að Ibsen hylli þá, er berj-
ast til valda af blindri sjálfs-
elsku. Þvert á móti. Hann sýnir
fram á, hverjar afleiðingar slík
valdabarátta hefur og það, að
gera kröfur um of. Hann er fyrst
og fremst skapandi listamaður,
ekki trúboði. Þess vegna verður
hinn skapandi listamaður boð-
uninni yfirsterkari. Hann virðir
fyrr sér persónur sínar, er þær
taka að lifa sínu eigin lífi. Hve
litla áherzlu Ibsen leggur á
boðskapinn í „Brandi“, þegar
hann hafði lokið því skáldverki,
kemur í ljós í bréfi, er hann reit
nokkrum árum síðar, 1878:
„Brandur er listræn sköpun, og
ekkert annað. Mér kemur ekki
nokkurn skapaðan hlut við,
hvað hann kann að hafa lagt í
rúst eða reist.“
En Ibsen var uppi á þeim
tíma, þegar þess var krafizt af
rithöfundum, að þeir flyttu ein-
hvern boðskap. Og ástundum
er ekki laust við, að Ibsen virð-
ist hafa samvizkubit af því, að
hann sé fyrst og fremst hinn
skapandi listamaður. Einkum
þegar hann fer í mannjöfnuð við
Björnsson.
Að skoða hluiina gegn um greip
sína . . .
Einmitt þegar hann var að
vinna að „Brandi“, árið 1865,
segir hann svo í bréfi til Björns-
son: „Þú hefur aldrei verið að
berjast við það fagurfræðilega,
þú hefur aldrei skoðað hlutina
gegn um greip þína.“ Með orð-
inu „fagurfræðilegur“ kveðst
hann eiga við „list, sem sé ein-
göngu fyrir listina, og sem fyrst
og fremst gerir kröfur til sjálfr-
ar sín.“ Við getum líka ráðið
það af kvæðum hans, að listin og
lífið verður honum sú gáta, sem
hann er stöðugt að glíma við.
Já, meira að segja fjallar síðasti
| sjónleikur hans „Þegar við ,hin-
| ir dauðu, vöknum“ um þessa
jalvarlegu gátu.
Finnskur gagnrýnandi, Erik
Kihlman, segir í bók sinni um
skáldverg Ibsen, að hið listræna
sköpunarstarf hafi verið honum
hið raunverulega líf. Já ekki
það? Mér finnst, að við megum
vera honum þakklátir fyrir það,
að hann sóaði ekki tíma sínum í
setur í nefndafundum, eða fyr-
irlestraferðir, um málefni, sem
hann bar ekkert skynbragð á.
Hanrt var fyrst og fermst skap-
andi listamaður .En með list
sinni afhjúpaði hann ýmislegt í
manns sálinni og þjóðfélaginu,
svo að við skildum hvort tveggja
betur. Hann getur því hvílt í
gröf sinni með'góðri samvizku.
— ALÞBL. 18. febr.
Ung íslenzk leikkona vekur
athygli í Svíþjóð
í Sænsku blaði er þess nýlega
getið að ung íslenzk leikkona,
Ragnhildur Steingrímsdóttir frá
Akureyri hafi fengið námsstyrk
frá félaginu Svíþjóð — ísland,
að upphæð, 1.000 kr. sænskar. Er
í greininni farið lofsamlegum
orðum um leikhæfileika Ragn-
hildar og námshæfni hennar.
Hið sænska blað birtir tví-
dálka mynd af Ragnhildi og hin-
um kunna sænska leikkennara,
Manja Benkov, en Ragnhildur
stundar nám hjá henni í leik-
stjórn og framsagnarlist. Mun
hún einnig kynna sér leikstarf
við ríkisleikhúsin í Gautaborg,
Neskaupstaður—25 éra afmæli
Eftir JÓN SIGFÚSSON
Plinn 2. janúar 1929 var fyrsta
bæjarstjórn kosin hér í Neskaup
stað. Hinn 2. jan. 1954 er því 25
ára afmæli kaupstaðarins sem
sjálfstæðs sveitarfélags.
Sú barátta, sem háð var til
þess að ná þessum áfanga í þró-
un bæjarins hafði staðið í nokk-
ur ár og mátti segja að bæjar-
búar stæðu óskiptir að þeirri
sókn, sem var nokkuð erfið
bæði vegna þungrar mótspyrnu
í fyrstu innan sýslunefndar S.-
Múlasýslu og þegar málið var
lagt fyrir Alþingi mætti það ein-
nig nokkru andófi.
Á þessari „afmælanna öld“
virðist rík ástæða til þess að
minnast þessa afmælis með
nokkrum orðum og þá rifja upp
örfá atriði úr sögu bæjarins og
það því fremur, sem réttum hlut
aðeigendum hefir ekki þótt taka
því að minnast þessara tíma-
móta í sögu bæjarins á nokkurn
hátt. Ekki einu sinni með
stuttri útvarpsfrétt.
Það sem þyngst var á metun-
um til framdráttar kaupstaðar-
rétindunum var: í fyrsta lagi:
Blómleg útgerð og ör vöxtur
bæjarins frá 1905. I öðru lagi:
Miklar siglingar og verzlun við
erlend skip og mikill atvinnu-
rekstur og framkvæmdir í sam-
bandi við þá verzlun.
Maður, sem holt er að kynnost
Forstjórinn við bankaútibú yðar er maður, sem holt er að
kynnast; hann er þaukunnugur öllum aðstæðum í bygðarlagi
yðar og hann getur veitt yður mikilvægar leiðbeiningar
varðandi fjárhagsmál. Hikið eigi að hitta hann að máli nær,
sem vera vill.
Viðskipti yðar eru kærkomin!
THE ROYAL BANK OF CANADA
Hvert útibú nýtur trygginga allra eigna bankans,
sem nema yfir $2,675,000,000.
Sérstakt hreppsfélag 1913
Norðfjörður hafði verið sér-
stakt hreppsfélag frá 1913. Nes-
hreppur. Sumum andstæðingum
bæjarréttindanna sem í fjarlægð
voru, fannst það óþarfi að smá-
kauptún á útkjálka landsins, er
ekki hafði verið sérstakt hrepps-
félag nema rúman áratug fengi
kaupstaðarréttindi. Jónas Guð-
mundsson, er var oddviti hrepp-
sins hafði mest forgöngu um að
koma málinu á rekspöl hér
heima fyrir. En þrátt fyrir þessi
andmæli og ýmis önnur tókst
Ingvari Pálmasyni, er flutti mál-
ið á Alþingi tiltölulega fljótt að
vinna bæjarréttindamálinu nægi
legt fylgi á Alþingi og voru lög
um kaupstaðarréttindi Neskaup
stað til handa, útgefin hinn 7.
maí, 1928.
Fyrstu bæjarstjórnar-
kosningarnar
Hinn 2. jan. 1929 fóru fyrstu
bæjarstjórnarkosningar fram.—
Kvöldið áður hafði fengnum
bæjarréttindum verið fagnað
með mjög fjölmennri samkomu
og flugeldasýningu ,er fór hið
bezta fram.
Kosning sú er nú fór fram
gilti aðeins til eins árs, þar sem
almennar bæjarstjórnarkosning-
ar um allt land áttu að fara fram
í jan. 1930. Kosningafyrirkomu-
lagið var hið sama og enn tíðk-
ast, þ. e. hlutfallskosningar eftir
listum. Sýslumaðurinn í S. Múla
sýslu, er þá var Magnús Gísla-
son, stjórnaði kosningunni.
Kosningu hlutu: Af A-lista, er
fékk 193 atkvæði, Jónas Guð-
mundsson, Þorvaldur Sigurðs-
son, Guðjón Hjörleifsson og
Stefán Guðmundsson, Laufási.
Af B-lista er fékk 93 atkvæði,
Páll G. Þormar og Jón Sveins-
son, Eyri. Af C-lista ,er fékk 54
atkvæði, Ingvar Pálmason. Af
D-lista, er fékk 49 atkvæði, Gísli
Kristjánsson.
Á kjörskrá voru 445, þar af
kusu 389.
Ekki voru að þessu sinni kosn-
ir nema 8 bæjarfulltrúar. Odd-
viti eða forseti bæjarstjórnar
var þá samkvæmt lögunum bæj-
arstjóri ,en í þá stöðu hafði þá
verið skipaður Kristinn Ólafs-
son, er um nokkurt skeið hafði
verið fulltrúi bæjarfógetans í
Reykjavík og síðustu árin bæjar
stjóri í Vestmannaeyjum. Þessi
skipan hélst þar til 1937, að
bæjarfógetaembættið var alger-
lega aðskilið frá störfum í þágu
bæjarins og tala bæjarfulltrúa
ákveðin 9 og var sú tala bæjar-
fulltrúa kjörin í fyrsta skipti
1938. Eyþór Þórðarson varð bæj-
arstjóri eftir Kristinn Ólafsson,
hinn fyrsti er kjörinn var af bæj
arstjórn.
Dugandi og framsækið fólk
Þegar lítið er yfir tímabílið
alla leið frá 1913 er kaupstaður-
inn varð sérstakur hreppur virð-
ist svo sem Norðfirðingar hafi
gert sér far um að fylgjast með
þeirri framþróun er átti sér stað
í þjóðfélaginu bæði í atvinnulíf-
inu og félagslegum framkvæmd-
um. Má í því sambandi nefna að
þegar Eimskipafélag Islands hóf
siglingar hér við land var talið
að traustasta og vandaðasta
bryggjan er skip félagsins fengu
afgreiðslu við hér á landi væri
á Norðfirði.
Barnaskólahús það er reist var
hér á Norðfirði 1911 var svo
vandað að það heldur sínu fulla
gildi en þann dag í dag. Mun
mega segja að hér hafi jafnan
verið dugandi og framsækið fólk
Dugandi og happasælir sjó-
menn, ótrauðir og stórhuga út-
gerðarmenn settu svip á bæinn
þar til eftir styrjöldina 1945. En
úr því fór mjög að halla undan
fæti og hefur því valdið bæði
aflabrestur og það, hem nefna
mætti „Nýsköpunarvinna,“ svo
og stórlega breytt viðhorf al-
mennings hér til útgerðarvinnu.
Félagsleg samtök til eflingar
atvinnulífinu stóðu með blóma
Félagsleg samtök til eflingar
atvinnulífinu má segja að staðið
hafi með blóma þar til hin síð-
ustu ár að þeirra gætir lítið.
íshúsfélagið er stofnað var
1922 er hætt störfum og Sam-
vinnufélag útgerðarmanna virð-
ist vera að lognast út af. En
bæði þessi félög láta eftir sig
merkar og gagnlegar fram-
kvæmdir.
I stað þessa hvorutveggja, dug
andi sjómanna og ötulla og
þrautseigra últgerðarmanna og
1 i f a n d i starfsemi fyrirtækja
þeirra hefir komið bæjarútgerð
tveggja togara. Hefir útgerð
þeirra ekki gefið þá raun, sem
vonast var eftir og engar fram-
kvæmdir sýnilegar, til stuðnings
þessum útveg, lætur fyrirtækið
eftir sig liggja enn sem komð er.
Félagslegar framkvæmdir af
bæjarins hálfu og opinberra að-
íla hafa ávalt verið nokkrar ein-
kum fyrstu árin eftir að bærinn
fékk kaupstaðarréttindi. Þá var
Framhald á bls. 3
Málmey, Helsingborg og Nor-
köping.
Sænska blaðið rekur að nokkru
leikferil Ragnhildar, en hún er
Akureyringum að góðu kunn úr
„Grænu lyftunni,“ og Reykvík-
ingum m. a. úr hlutverki Jó-
hönnu úr „Ævintýri á gönguför“
og Colette í „Vesalingunum.“
Blaðið segir að Ragnhildur
hafi farið til Svíþjóðar vegna
styrks er hún fékk frá félaginu
Svíþjóð — ísland. Hefur hún
stundað nám þar um tveggja
mánaða skeið fyrir þennan styi’k
og fékk nú ,eins og fyrr segir
framhaldsstyrk vegna þess hve
efnileg hún þykir.
í Svíþjóð kynnir hún sér einn-
ig kvikmyndaleik. Hefur hún m-
a. fylgst með undirbúningsstarfi
Nordisk Tonefilm, sem á sumri
komanda hyggst kvikmynda
„Sölku Völku“ á íslandi. „E. t. v.
sjáum við Ragnhildi aftur í hlut-
verki í þeirri kvikmynd,“ segir
sænska blaðið að lokum.
— MBL. 24. febr.
Stærsta frystivélin
sem smíðuð er hér á
landi tekin í notkun
á Akranesi
„Héðinn" brýtur blað í sögu
vélasmíði hér á landi
I dag kl. 15 fór fram hér á
Akranesi merkileg athöfn, sem
markar einkum tímamót í iðn-
aði íslendinga á sviði vélasmíði
og einnig fiskiðnaðar. I frysti-
húsinu Heimaskaga h. f. afhenti
forstjóri Vélsmiðjunnar Héðinn,
Sveinn Guðmundsson, frystihús
inu stærstu frystivélina, sem
smíðuð hefur verið hér á fslandi-
Unnið hefur verið að smíði og
uppsetningu frystivélarinnar
um hálfs annars árs skeið og
kvað Sveinn Guðmundsson, að
stuðzt hefði verið við reynslu
vélsmiðjunnar í þessum efnum-
Hann upplýsti og að langt væri
komið smíði annarrar vélar af
sömu gerð fyrir fsfélagið í Vest-
mannaeyjum.
Framleiðslugeta frystivélar-
innar eru 150 þús. hitaeiningar.
í frystihúsi Heimaskaga eru fyr-
ir tvær frystivélar og framleiðir
hver þeirra um 100 þús. hitaein-
ingar.
Forstjórar Heimaskaga, Júlíus
Þórðarson og Jón Árnason tóku
til máls fyrir hönd fyrirtækisins
og létu í ljósi mikla trú á að
þessi vél frá Héðni myndi vera
sambærileg erlendum vélum.
sem frystihúsin hefðu nú. —
Viðstaddir afhendinguna voru
sumir þeirra, sem að uppsetn-
ingu og smíði vélarinnar unnu-
Eins árs ábyrgð er á frystivél-
inni. — Að loknum hádegisverði,
er snæddur var að Hótel Akra-
nesi var gestum boðið að skoða
vélina.
— MBL. 24. febr.
Kaupið Lögberg
Víðlesnasta
íslenzka blaðið
Bezta munntóbak
heimsins