Lögberg - 22.07.1954, Blaðsíða 2

Lögberg - 22.07.1954, Blaðsíða 2
2 LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 22. JÚLl 1954 BENJAMÍN KRISTJÁNSSON: Radhakrishnan Baráttumenn fyrir andlegu frelsi Sindri ,Sá er góður salur, er stendur á Niðafjöllum, gerr af' rauða gulli“. Sumarið 1936 dvaldi ég nokkra mánuði í London og sat þá löng- um við ýmiss konar grúsk í lestrarsalnum mikla í British Museum. Datt mér þá oft í hug þessi setning. Er þar einn hinn viðkunnanlegasti staður, sem ég þekki í víðri veröld. Óteljandi bækur stara á mann úr öllum áttum ofan úr hillum hlaðnar af vizku aldanna. Bak við hvern bókarkjöl er ævintýraheimur, sem farinn hefir verið eldi af einhverjum landnámsmanni í andans ríki. Þar er Mímisbrunn- ur margra fræða, sem hefir að geyma ævistarf óteljandi ágætra lærdómsmanna. Þessar bækur hafa hljótt um sig. Ekki belja þær áróður sinn gegn um magnara, troða sér ekki óboðnar inn um hlustirnar, eins og tröllskessurnar, sem org- uðu í eyrun á Jóni Loppufóstra. Heldur bíða þær þarna eins og hæverskar heimasætur reiðu- búnar að skemmta gestum, sem að garði ber, með alúð sinni og andríki, ef þeir óska. En ef gest- urinn er annars hugar og biður þær ekki um fylgd þeirra né trúnað, brosa þær aðeins góðlát- lega til hans, en láta hann annars í friði. Margan dag sat í næsta sæti við mig Indverji, tem ég veitti nokkra athygli. Hann var gáfu- legur á svip og góðmannlegur, og ljómaði birta úr augum hans, eins og títt er um marga menn af þeim kynstofni. Hárið, sem þá þegar var orðið nokkuð grá- sprengt, þó að maðurinn væri enn tæplega fimmtugur, var eins og úfið ský um höfuðið. Auðséð var, að hann var vinnuhestur mikill og dró til sín föngin víða að. Svo niðursokkinn var hann í hugsanir sínar og ritstörf, að ekki sýndist hann hafa hug- mynd um, hvað gerðist í kring um hann. Þarna var hann jafn aleinn með Guði sínum, eins og hefði han verið staddur úti á eyðimörku. World Congress oj Faiths Nokkru síðar kynntist ég þess- um manni nokkru nánar, en það var á trúmálaþingi, sem haldið var í London þetta sumar, dag- BIOOD ihJ? ijkfktPOUO * *.*ÍK***;*mx*.. *$ I I THIS SPACE CONTRIBUTIO DREWRYS MANITOBA DIVISION WESTERN CANADA BREWERIES L I M I T I Þ ana 3. til 18. júlí, að frumkvæði merkilegs manns: Sir Francis Younghusbands. Voru á þessu þingi samankomnir fulltrúar frá ýmsum helztu trúarbrögðum veraldar og fluttu þeir guðs- þjónustur, hver að hætti síns trúarflokks. Einnig voru þarna ýmsir nafnkunnir rithöfundar, er fluttu fyrirlestra um trúar- heimspeki. Á eftir fóru fram um- ræður um erindin, bæði form- legar og óformlegar, og auk þess voru í sambandi við þetta þing mörg teboð hjá háttsettu fólki, þar sem menn blönduðust að vild og gátu spurt hver anan ókunn- ugra tíðinda. Þarna voru alls konar skrýtn- ir fuglar: Hindúar, kínverskir Búddhatrúarmenn, Júðar og Serkir, auk kristinna manna af öllu tagi, og var það undramikil forneskja, er þessir seiðmenn tóku að söngla guðsorð sitt eftir ævagamalli venju. Þótti mér sá galdur bæði ömurlegur og af- káralegur, er hann var framinn á ókunnuga tungu, stundum af raddlausum mönnum og lítt söngnum. Voru þeir íklæddir alls konar páfuglaskrauti, með skýlur, trefla og talnabönd, svo að manni gat dottið í hug lýsing Stephans G. á Indíánum: Þeim ræflunum, rauðum og bláum og röndóttum .bröndótum, gráum. Á eitthvað annað minntu þeir mig líka, sem ég kom ekki al- mennilega fyrir mig í fyrstu. Svo stóð þetta ljóst fyrir mér, þegar mínir elskanlegir stéttar- bræður í lúterskum sið komu fram á leiksviðið. Einmitt þann- ig hlutum við að líta út í augum hinna framandi þjóða. Munur- inn var furðulítill. Bæn Hindúans Margt af þessu guðsorði véir að vísu meira en frambærilegt, það var ágætt. Sérstaklega er mér minnisstæð guðsþjónusta, sem prófsesor Mahendra Nath Sircar, kennari í heimspeki við háskóla í Calcutta, flutti í Lun dúnaháskóla. Hann var lítill maður og feitur, með hljómþýða og fagra rödd, klæddur hvítum klæðum. Hófst guðsþjónustan á því, að hann lét meðhjálpara sinn tóna ævafornt helgiljóð á sanskrít, en síðan mælti hann sjálfur á enska tungu. Einkum þótti mér bænin og friðarkveðj- an í niðurlagi guðsþjónustunar falleg, en hún var á þessa leið: Ó, ljóssins andi, nem burt van- þekking vora, svo að vér megum sannleikann skoða. Ó, lífsins andi, gæð oss ódauð- leik, svo að vér megum dauðann sigra. Ó, kærleikans andi, fyll oss himneskum unaði, svo að vér megum auðsýna allri veru ástúð og vináttu. Ó, vizkunnar andi, frelsa oss af klafa girndanna, svo að vér megum vakna til æðstu þekk- ingar. Þú ert það. (Tattvamasi). Lýs milda Ijós fram á veginn. Friður á himni, friður í upp- hæðum, friður á jörðu, friður yfir vötnum, friður yfir grösum og trjám, friður með Visve Davah, friður með Brahma, íriður með öllum, friður friðar- ins sé með oss: Om Santi! Om Santi!! Om Santi!!! Einkum voru fyrirlestrarnir margir ágætir, og þótti mér þó ekki meira til annars koma en fyrirlesturs þess, er Radha- krishnan, kunningi minn úr lestrarsalnum, flutti, en ég varð þess áskynja, að hann var á þessum árum kennari í austræn- um trúarbrögðum og siðfræði við Oxfordháskóla. Var hann mælskumaður mikill og ræðu- skörungur, auk vitsmuna sinna. Sarvepalli Radhakrishnan er fæddur í Tirutani á Suður- Indlandi 5. sept. 1888 og þar átti hann heima fyrstu átta ár ævinnar. Þá var honum komið í kristinn trúboðsskóla og dvaldi hann tólf ár samfleytt í ýmsum kristnum stofnunum á Indlandi og hneigðist hugur hans snemma að trúarheimspeki. Gerðist hann ungur kennari við ýmsa ind- verska háskóla og vakti snemma athygli með ritum sínum, er einkum fjölluðu um samanburð á austrænum og vestrænum lífs- skoðunum. Hér var maður, sem var jafnvígur í heimspeki Vest- urlandabúa og vísindum sinnar eigin þjóðar og hafði frá barn- æsku sökkt sér niður í trúar- brögð þeirra. Bárust honum skjótt tilboð um kennaraembætti við ýmsa enska og ameríska há- skóla og hefir hann bæði kennt í Oxford, Harvard og Chicago, og víða um heim hefir leið hans legið, jafnframt því sem vegur hans fór ört vaxandi hjá hans eigin þjóð. Hefir hann verið mjög afkastamikill rithöfundur og skrifað fjölmörg heimspeki- rit, en af þeim mun ég aðeins geta tveggja: Indian Philosophy I—III (London, George Allen and Unwin Ltd., 1951. 63s). Er þetta sjötta útgáfan af þessu gagnmerka riti, sem gefið er út í hinu ágæta ritsafni: The Muir- head Library of Philosophy, en fyrsta útgáfan kom 1923. Má nærri geta, að hér er um úrvals- rit að ræða um indverska heim- speki og trúarbrögð, þar sem það er skrifað af einum skarp- skyggnasta anda, sem nú er uppi, og um leið gerfróðari í þessum efnum en líklega nokkur núlif- andi maður annar. Sama er að segja um rit hans: Eastern Religions and Western Thought (Oxford University Press, Lon- don 1939). Sú bók hefir einnig komið í mörgum útgáfum. I þess- ari bók rekur hann uppruna ýmissa grískra heimspekikenn- inga til indverskrar speki og sýnir fram á, að margir leyni- þræðir liggja milli austrænna og vestrænna lífsskoðana. En það, sem mestur ávinningur er að rit- um Radhakrishnans, er saman- burður hans á lífskoðunum Ind- verja og Vesturlandabúa og gagnrýni hans á trúarbrögðum beggja. Sjálfur er hann að vísu mjög trúhneigður og aðhyllist hina andlegu skýringu á eðli lífsins, en er hafinn yfir hin sér- stöku trúarform, sem hann telur að orðið geti að fótakefli andlegu lífi, ef þau ná að steinrenna og verða að kreddu. Um þetta fjall- aði einmitt erindi það, er hann flutti á trúmálaþinginu í Lon- don 1936. Radhdkrishnan um trú og trúarbrögð Vaxandi samgöngutækni, kvik myndir og útvarp gerir fjar- lægðirnar að engu og knýr mannfélagið til nánara samstarfs en fyrr. Þetta getur miðað að því að þurrka út mismun þjóða og siða, en það getur líka valdið vaxandi árekstrum, ef ágrein- ingsefnin eru mörg og stór. Nú sem stendur er heimurinn eins og púðurtunna (þetta var skömmu fyrir heimsstyrjöldina), og stjórnmálamönnum gengur illa að hafa hemil á mannkind- inni, enda er þess naumast að vænta, fyrr en sálarástand henn- ar er bætt að mun. Eru trúar- brögðin þess megnug að gera það? Orka þau að vinna bug á kynþáttahatri, þjóðernisgorgeir og yfirdrottnunarsýki einstakra manna og þjóða? Sorglega oft hefir þeim mistekizt þetta. Enda þótt þau elski frið í orði kveðnu, hatast margir sértrúarflokkar innbyrðis, þar sem hver þykist fara með umboð hins eina og sanna Guðs, og gengur sá Guð ávallt í stríðið með sinni eigin þjóð, eða sínum flokki. Hin trúarbragðalega sundrung stafar af því, að menn kunna ekki að gera greinarmun á trú og kenning. Trúin er ekki vísindi fyrst og fremst, því síður fræði- kerfi eða játning. Þvert á móti liggur meginhætta trúarbragð- anna í því, að hneppa guðstrúna í slíkar skorður mannlegra tak- markana og ófullkomleiks, sem öll guðfræði hlýtur að vera. Væri fræðin kjarni trúarinnar, eins og sumir halda og trúar- kenningarnar óskeikular, þá væri um vísindi að ræða en ekki trú. Þá hefði mannsandinn kannað ómælisdjúpin og gegn- umskoðað Guð. Slíkt væri fjar- stæða. Vísindi vor tæma aldrei leyndardóminn, sem umlykur tilveru vora, kenningar vorar eru jafntakmarkaðar og vér erum sjálf. Trúin er annað og meira. Hún er tilfinningin fyrir hinum lif- anda Guði, sem býr eilífur og ólýsanlegur í því ljósi, sem eng- inn fær til komizt. Hún birtist í lotningu, trausti og bæn, sem knýtir þráðinn milli hins stund- lega og' eilífa. Trúarreynsla allra þjóða er þessi, að sá öðlast, sem biður, krafti af hæðum er út- hellt yfir jarðneskt líf, ef við- tökuskilyrði eru fyrir hendi. En það er trúin og bænin, sem stillir hugina til samfélags við hin æðri máttarvöld. Lík reynsla er af þessu í öllum hinum æðri trúarbrögðum og hér er því unnt að mætast í skilningi. , En það eru umbúðirnar utan ,um þennan kjarna, sem villa svo mörgum sýn og skapa sundr- ung. Auðvitað hlýtur hið innra trúarlíf að vera bundið ein- hverjum hugmyndum og klæð- ast einhvérjum búningi. Trúar- kenningar myndast, helgisiðir og trúarstofnanir. Við þessu er í sjálfu sér ekkert að segja, trúar- orkan hlýtur að hafa eitthvert form. En nauðsynlegt er að skilja, að formið er tímabundið, háð stund og stað, menntunar- og menningarstigi þjóðanna, þó að reynslan, sem liggur til grundvallar, kunni að vera áþekk. Því ber að varast það, að gera stofnunina að fangelsi, kenningarnar að fjötrum og helgisiðina að innihaldslausu prjáli. Þetta gerist, þegar nýir tímar fara að höndum, ný vís- indi og nýir siðir. Menn halda þá dauðahaldi í hinn gamla sið, einmitt af því að þeir skilja ekki, að trúin sé annað en siðir, þeir halda, að trúin felist í kenning- unni og stofnuninni, en skilja ekki, að þetta var aðeins tíma- bundinn búningur innri réynslu, sem ávallt hefir birzt með ýmsu móti í lífssögu kynslóðanna, og mun gera það til daganna enda. Ef menn hins vegar rugla þessu saman í huga sínum og kunna ekki að gera greinarmun á því, þá kæfir alltaf formið trúna áður en lýkur, þá sigrar stofn- unin andann, trúarbrögðin verða að sið. Tilfinningin fyrir hinum lifanda Guði þverr að því skapi, sem meiri orku er varið til að fjandskapast um tímabundnar kenningar, og stofnunin getur jafnvel orðið þrándur í götu þess málefnis, sem hún átti að gagna. Einmitt á trúmálaþingi eins og þessu, þar sem vér eigum þess kost að kynnast menntuðum mönnum af ýmsum trúarbrögð- um, ætti oss að geta orðið það ljóst^ að öll trúarbrögð hafa lagt eitthvað af mörkum, ekkert þeirra á alla dýrlingana. Og með því að bera saman trúarbrögð vor, ættum vér að geta bjargað oss frá hinum þröngsýna ná- granna-krit pg hreppapólitík, sem löngum hefir ríkt í trúar- brögðum, þar sem einn þykist hafa fengið opinberaðan allan sannleikann, en heldur, að hinn vaði í óguðlegri villu og svíma. Skynsamlegra er það, sem Alex- andríu-Clemens sagði forðum, að frá upphafi hafi Guð löngum opinberað sig öllum almennileg- um mönnum. Svo mælti Radhakrishnan og margt annað sagði hann skyn- samlegt. Áður en ég skilst við Radha- krishnan, vil ég geta þess, að hann er nú í dag talinn með allra merkustu heimspekingum ver- aldarinnar. í ritsafninu The Library of Living Philosophers, þar sem komið hafa út rit um John Dewey, Santayana, White- head, Bertrand Russell, Albert Einstein o. fl., hefir nýlega verið gefið út geysimikið rit um hann og kenningar hans: The Philo- sophy of Sarvepalli Radha- krishnan (New York, Tudor Publishing Co. 1952). I þessa bók, sem er 883 bls. í stóru broti, hafa 23 heimskunnir fræðimenn ritað ýmsa þætti um heimspeki Radhakrishnans, og sjálfur á hann þarna tvær miklar og merkilegar ritgerðir, og kallast önnur Trú andans og hvers ver- öldin þarfnast, en hin Gagnrýn- endum svarað. Nærri má geta, að hér er margt umhugsunar- efni, girnilegt til fróðleiks, því að þessi maður er einn af mestu fyrirmönnum síns kynstofns, var um mörg ár náinn kunningi og vinur Tagores og Gandhis (um þá báða hefir hann skrifað bækur), og nú síðast hefir Nehru kvatt hann til ýmissa trúnaðarstarfa. Eftir að hann hafði gegnt forsetaembætti við marga háskóla á Indlandi, gerð- ist hann fulltrúi Indlands í fram kvæmdarnefnd UNESCO 1946 og brátt forseti nefndarinnar, og hafði þá aðsetur í París. Síðan var hann um stund sendiherra í Sovét-Rússlandi, og nú síðast frá 1951 varaforseti Indlands og býr í Nýju Dehli. Hann er talinn mesti núlifandi hugsuður Aust- urlanda. Skyldum vér ekki geta eitthvað af honum lært? Berdyaev Á því hinu sama þingi, sem nú hefir verið drepið á, var annar maður, sem þá var tekinn að vekja mikla athygli sem frum- legur og sérkennilegur trúspek- ingur, en það var Nicholas Bardyaev. Hann flutti þarna fyrirlestur um trúarbrögðin og bræðralag mannkynsins. Vér lifum á grimmri og misk- unnarlausri öld, sagði hann, þegar hatur og úlfúð ríkir milli þjóða og blásið er að fjandskap milli einstaklinga, stétta og stjórnmálaflokka. Þeir, sem finna sárt til þessa ófremdar- ástands og þrá einingu og frið, snúa augum sínum til trúar- bragðanna í þeirri von, að þau séu þess umkomin að bæta úr þessu. En er það nú svo? Enginn efi er á því, að grundvöllurinn undir öllum öðrum friði er innri íriður og eining. Samt hefir trúarbrögðunum mistekizt. Þau hafa sjálf orðið eitt af ófriðar- efnunum. Sérhver ofstopa maður í trú- arefnum er óhæfur til að með- taka sannleika Krists. Trúarofs- inn er jafnvel enn háskalegri sál- inni en stjórnarfarslegt flokks- ofstæki og þjóðernisgorgeir, og er þó allt þetta af hinu illa. Hans vegna hafa menn verið hjól- brotnir og brenndir á báli. Og ef minna ber á trúarofsa nú en stundum fyrr, þá er það ekki fyrir annað, en að trúaráhuginn er nú minni og efnishyggjan meiri. Þó þykist hver góður af sinni kreddu og fjarri fer því, að nokkur eining eða bræðralag sé um þessa hluti. Kri^tur er með öllum Ekkert er ókristnara en fyrir- litning hvítra manna á dökkum. Kynþáttahatur er vanvirða kristnum mönnum, eins og líka allt annað hatur er ókristilegt. Elskið óvini yðar, sagði meis^ar- inn. Kristur er með öllum mönn- um og einnig þeim, sem ekki telja sig kristna. Sumir kaþólskir guðfræðingar tala um líkama kirkjunnar og sál. Líkaminn eru þeir, sem til- heyra stofnun kirkjunnar og neyta sakramenta hennar, en sálinni tilheyra einnig margir þeir, sem standa utan kirkjunn- ar, en hugsa þó um guðdómlega hluti, gæzku og sannleika. Þessi kenning stefnir í áttina til ’bræðralags. Vel megum vér viðurkenna, að Hindúinn, Buddhatrúarmaðurinn, Gyðing- urinn, Múhameðstrúarmaðurinn og andatrúarmaðurinn tilheyra líka þessari kirkju Krists, ef þeir eru að leita Guðs og hins eilífa lífs, gæzku og sannleika. Vera má, að þeir séu í raun og veru miklu handgengnari Guði en þorri kristinna manna, sem það eru af vananum einum. Vér kristnir menn trúum, að heimurinn verði ekki endur- leystur án Frelsarans. En af þessu leiðir ekki, að eingöngu þeir, sem játa Krist öðlist hjálp- ræðið. Ég endurtek það, að Kristur er með öllum, einnig þeim, sem ekki eru með honum. Æviferill Nicolai Alexandrovich Ber- dyaev (eða: Berdíaeff, eins og hann skrifaði sjálfur) var einn af þeim undarlegu farfuglum austan úr Garðaríki, sem all- margt var af í Vestur-Evrópu milli styrjaldanna. Þetta voru flóttamenn, sem vænzt höfðu „frelsunar Israels“ með bylting- unni 1917, en urðu fyrir hræði- legum vonbrigðum, þegar þetta langþráða sæluríki Bolsévika loksins komst á laggirnar. Hann var fæddur í Kiev 1874, af aðalsættum. Hóf hann í fyrstu nám í liðsforingjaskóla, en fór síðan í háskólann í Kiev. Varð hann þá hrifinn af kenningum Marx og tók að gefa sig nokkuð að stjórnmálaáróðri og var fyrir það rekinn úr skóla. Tuttugu og fimm ára gamall var hann gerð- ur útlægur frá Kiev og hvarf þá til Norður-Rússlands, þar sem lá við að hann yrði enn rekinn í útlegð. En þá gekk stjórnar- byltingin yfir. Áður en hér var komið sögu hafði hann þó sagt skilið við kommúnismann og horfið á ný til grísk-kaþólskrar trúar. Eftir októberbyltinguna bauð Bolsévikaflokkurinn honum þó kennaraembætti í heimspeki við háskóla í Moskvu. En brátt féll . hann í ónáð hjá þeim, er hann féllst ekki á allar þeirra kreddur, og var honum tvívegis varpað í fangelsi og loks rekinn úr landi 1932. Settist hann þá fyrst að í Berlín, þar sem hann opnaði rússneskan skóla í heimspeki og trúarbrögðum, en hrökklaðist þaðan á dögum Hitlers til Clamart í nánd við París, þar sem hann hélt áfram líkri kennslu, nema hvað hann kenndi um tíma við Sorbonne. Hann andaðist í Clamart 24. marz 1948. Fjöldamargar bækur gaf hann út, sem jafnóðum voru þýddar á enska tungu, eins og t. d.,: The Destiny of Man, Spirit and Iieality og Slavery and Free- dom, allt mjög athyglisverð rit. Jafnvel nú eftir dauða hans hafa komið út ekki færri en þrjár bækur eftir hann á Englandi, nú á síðastliðnu ári Truth and Re- velation (Translated from the Russian by R. M. French, Geoffrey Bles, London. 15s). Frelsi andans Berdyaev var fremur spámað- ur en heimspekingur. Sumt í hugsunarhætti hans kemur vest- rænum mönnum ókunnuglega fyrir ^jónir, en einmitt fyrir þá sök er fróðlegt að lesa rit hans. Þegar hann talar um sannleika, á hann t. d. ekki fyrst og fremst við rétta þekkingu á einhverjum ytra hlut. Sannleikurinn er hug- mynd, sem lostið hefir niður i sál mannsins frá æðra heimi, en kemur síðan til að hafa um- skapandi áhrif á líf hans og starf. Hið guðlega líf er alltaf að berj- ast til valda í vitundarlífi mannsins. og er þetta hans raun- verulega örlagastríð. sem hann verður umfram allt að veita at- hygli. Ein af meginkenningum Ber- dyaevs fjallar um guðmennið- Kristur er fyrirmyndin, hinn nýi Adam. Og eins og Guð birtist i Kristi, þannig á hann líka stöð- Framhald á bls- ®

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.