Lögberg - 09.12.1954, Blaðsíða 4

4
|-----7--------------------;------------------------—
Lögberg
Ritstjóri' EINAR P. JÓNSSON
GeliS ðt hvern fimtudag aí
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
tíyfi SARGENT AVENl’E, WINNiREG, MaNITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáakrlft ritstjórana.
EDITOR LÖGBERG. C9Í SARGENT AVENUE, WINNIREG, MAN
PHONE 743-411
Verð $5.0u um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg" ts printed and published by The Columbia Prese Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authortzed as Second Class Mail, Post Oífice Departn.ent, Ottuwa
Mál, sem varðar alla jafnt
Fellibyljir og aðrar ógnanir af völdum náttúruaflanna
valda djúpstæðum truflunum í tilfinningalífi voru; vér
finnum að sjálfsögðu til með þeim, sem eiga um sárt að
binda þegar þannig er ástatt og reynum flest, sem í okkar
valdi stendur til að hlaupa undir bagga, eða rétta þeim
hjálparhönd, sem harðast urðu leiknir. En höfum vér áttað
oss á því, að til eru önnur öfl, sem ásækja oss ár út og ár inn,
er valda þjóðinni þyngri sköttum en nokkur önnur áföll?
Árleg dánartala í Canada nemur 1800, en tekin hafa verið
úr umferð 18,000 menn, konur og unglingar af völdum
berklaveikinnar; þetta fólk er aðskilið frá ástvinum vegna
dvalar á heilsuhælum.
Eins og nú hagar til, njóta daglega svo að segja 1100
manns aðhlynningar og læknisaðgerða í berklaveikishælum
Manitobafylkis; þetta er að vísu allhá tala og hún ætti að
vekja almenning, sem heilsu nýtur til umhugsunar um
skyldur sínar gagnvart þjóðfélaginu í þessu efni.
Mikið ánægjuefni er það, að dauðsföll af völdum
hvíta dauða eru að mun færri en þau voru fyrir nokkrum
árum, sem á einkum rót sína að rekja til íullkomnari að-
hlynningar og stóraukinna læknisaðgerða; nýjum tilfellum
er tekið að fækka, þótt hægfara sé; en þó þetta hvort-
tveggja miði í rétta átt, má það ekki undir nokkrum kring-
umstæðum leiða til afskiptaleysis, eða jafnvel andvara-
leysis af hálfu fylkisbúa; vér verðum að skera upp herör
og linna eigi á sókn fyr en hvíta dauða hefir verið komið á
kné, og það, sem þegar hefir áunnist, ætti að styrkja oss í
sókn unz hinum mikla áfanga verður náð.
Stjórnin stendur straum af læknisaðgerðum og rekstr-
arkostnaði tæringarhælanna, en að því er berklavarnir
áhrærir, þurfa almenn og frjáls fjárframlög að koma til
sögunnar.
í tuttugu og fimm ár eða freklega það, hefir því fé,
sem safhast hefir af sölu Christmas Seals — jólainnsigla,
verið varið til ókeypis “Chest X-ray clinics” víðsvegar um
fylkið jafnt í bæjum sem sveitahéruðum.
Víðkunnur og stórmerkur læknir, Sir Williams Osler,
lét fyrir mörgum árum þannig ummælt:
„Baráttan við hvíta dauða hvílir ekki öll á herðum
læknisins. Nei, hún hvílir á herðum fólksins í heild“.
Berklaveikin sendir sjaldnast boð löngu á undan sér;
í langflestum tilfellum fer hún hægt af stað, veldur ekki
þrautum og ber með sér fá eða engin ytri merki; sé sett
undir lekann í tæka tíð, má eigi aðeins koma í veg fyrir,
að veikin grafi um sig í hlutaðeigandi einstaklingi, heldur
verður margfalt auðveldara að hindra smitnæma útbreiðslu
hennar; en til að koma slíku í framkvæmd, þarf fólk, sem
auðsjáanlega virðist heilbrigt, að ganga undir X-geisla-
skoðun.
Fullkomnari X-geislavélar, en áður gengust við, hafa
gert það að verkum, að koma má við fjöldaskoðunum án
þess að slíkt verði ofurefli frá fjárhagslegu sjónarmiði séð,
og nú í allmörg ár hafa yfir 300,000 manns í Manitoba notið
árlega ókeypis “Chest X-ray” skoðunar.
Læknisaðgerðir gegn berklaveiki eru orðnar áhrifa-
ríkari en nokkru sinni fyr; dánartalan hefir stórlækkað og
langflesta sjúklinga má lækna séu ráð í tíma tekin.
En þó mikið hafi unnist á megum vér ekki láta slíkt
glepja oss sýn; berklaveikin er enn skæður óvinur, sem
allir verða að leggjast á eitt um að vinna bug á.
Á undanförnum nokkrum vikum hafa seytján berkla-
veikistilfelli komið í Ijós í fylkinu; sex í tveimur fjöl-
skyldum, fjögur í einni og sjö í hinni fjórðu; hér er um al-
varlegar staðreyndir að ræða, sem almenningur verður að
horfast í augu við.
Sala jólainnsigla hefir árum saman borið blessunar-
ríkan árangur og þarf eigi að efa að svo verði einnig að
þessu sinni.
Jólin fara nú senn í hönd, hin mikla hátíð góðvildar
og innri friðar. Jólagjafir eru gefnar, misjafnlega stórar að
peningalegu verðmæti; en jafnan veltur mest á því í hvaða
anda þær eru gefnar; jólagjöf til þjóðarheilsunnar, þó elcki
sé falin í nema nokkrum jólainnsiglum, getur að mun
aukið á lífshamingju canadísku þjóðarinnar í framtíðinni.
☆ ☆ ☆
Fallegur bæklingur
Lögbergi barst nýverið fallegur bæklingur, sem gefinn
er út af Blindravinafélaginu í þessu landi; margar ágætar
myndir prýða bæklinginn, er sýna hina miklu þróun, sem
komist hefir á varðandi vinnubrögð og sjálfsbjargarvið-
leitni þeirra manna og kvenna, sem rás viðburðanna ýmissa
orsaka vegna hefir synjað um afnot dagsbirtunnar; það
gengur kraftaverki næst hverju blint fólk fær áorkað, séu
hagkvæmar aðstæður við hendi; í þessu efni, svo sem á
mörgum öðrum sviðum, þarf mannúðin að fallast í faðma
við tæknina ef æskilegur árangur á að nást.
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 9. DESEMBER 1954
Ég vil þakko líka
Ég hef oft verið þakklátur I
fyrir ýmislegt, er fram við mig
hefir komið um dagana, en
sjaldan hefir háspenningur
þeirrar tilfinningar komist á
hærra stig, í huga mínum, en
um Jónsmessuleytið í fyrravor,
er mér var gefin falleg bók, er
geymdi minningar um Ásmund
Pétur Jóhannsson og Sigríði
Jónasdóttur konu hans, sem
synir þeirra hafa gefið á prent í
vönduðu bókarformi. Stuttur en
fallegur formáli fylgir, er Einar
Páll Jónsson hefir ritað, er
einnig sá um niðurröðun, prent-
un og frágang allan. Bókin
inniheldur flest það, er opin-
berlega var talað og skrifað um
Ásmund og Sigríði lífs og
liðin, — smágreinar, er ritaðar
voru austanhafs og vestan og
fluttar við ýms tækifæri. Og svo
ljóð, er skáldin kváðu er Ás-
mundur varð sjötugur. — Aftast
eru ættartölur þeirra hjóna,
raktar mann fram af manni til
konunga Ira og Skota.
Það er erfiðara en margan
grunar, að geta eða kunna, að
þakka fyrir sig; að vera talinn
með þeim, er n»inningu þeirra
hjóna kjósa að geyma, var mér
ofvaxið að þakka og er það
enn, — ég tók við bókinni þegj-
andi. Þögnin er oft áhrifamesta
ræðan, dýpsta hluttekningin,
hjartfólgnasta þakklætið — og
þá aðferð kaus ég og — þagði.
Ég get ekki stilt mig um, að
geta þess, að bók þessi er það
vandaðasta og um leið það eigu-
legasta minningar-merki, er ég
hef séð, tileinkað íslenzkum
hjónum í Vesturheimi. Merki
þetta nefna þeir Ásmundar-
synir, hinu látlausa og við-
kvæma nafni: — „Foreldra-
minning“.
Er frágangur allur með af-
brigðum góður, prófarkalestur
ágætur, pappír, prentun og
band vandað sem bezt má vera,
og öllum til sóma, er þar lögðu
hönd að verki. Svo vandað, að
eigi mun önnur slík, íslenzk
bók, útgefin eða prentuð í
Ameríku. Var það vel valið —
og þeim hjónum samboðið, að
steypa þeim bautastein úr
kristöllum „ástkæra ylhýra
málsins“, krystöllum — er þau
unnu svo mjög, og sem er son-
um þeirra: Jónasi, Kára og
Gretti til virðingar og sóma.
Þegar ég hugsa til Ásmundar
og Sigríðar, ryðjast fram í hug-
ann löngu liðin atvik, er hulin
voru móðu tímans, en sem nú
verða lifandi, eins og þau hefðu
skeið í gær.
„Kæti, sem löngu er liðin,
lifnar í sálu minni“,
get ég sagt með skáldinu.
Að ég varð fyrir því láni, að
kynnast Ásmundi og Sigríði
nokkuð að ráði, kom af litlu at-
viki, er skeði fyrir rúmum fjöru-
tíu árum „norður við heim-
skaut í svalköldum sævi“.
Vorið 1913 var ég á leið til
íslands. — Er til Leith kom,
mætti ég nokkrum Vestur-Is-
lendingum, er voru á sömu leið
og urðum við samskipa til
Reykjavíkur. Meðal þeirra voru
þau hjónin, Ásmundur og Sig-
ríður, með drengi sína þrjá,
Jónas, Kára og Grettir. Hafði
ég mætt Ásmundi nokkrum
sinnum í Winnipeg, en ekki
kynnst honum neitt, en Sigríði
hafði ég aldrei séð áður og
engan drengjanna. Kynni okkar
á skipinu upp til íslands urðu
engin nema þá helzt við dreng-
ina, er urðu lítið eða ekkert sjó-
veikir; og er til Reykjavík kom
skildu leiðir, — fjölskyldan hélt
til átthaga sinna í Húnaþingi og
var þar alt sumarið, en ég var
kyr í Reykjavík. Um haustið fór
ég vestur aftur og pantaði far
til Skotlands með „Ceres“, er
færi 5. október. Vildi þá svo til
að Ásmundur hafði einnig feng-
ið far með skipinu fyrir sína
fjölskyldu.
Til að skýra það, sem á eftir
fer, verð ég að geta þess, að á
þeim árum var öðru vísi um-
horfs í Reykjavík en nú er. Þá
var drjúgur spotti úr landi til
hinna stærri skipa, er oft lágu
utarlega. Allur flutningur, milli
lands og skips, var á opnum bát-
um eða kænum, og varð þá oft
svallsamt' í þeim ferðum, þó
vegalengdin væri ei löng, er
sjórinn óð óbrotinn inn á höfn-
ina, og gerði oft ægilegan sjó-
gang þar inni fyrir, og illfæran
eða ófæran þessum litlu fleyt-
um. Landtaka þessara báta
voru bryggjur, er stóðir nær
allar á þurru um fjöru, en fóru
í kaf um flæði. Var þá oft stór-
hætta að komast í og úr fleytum
þessum, er ilt var í sjó, enda
varð stundum slys að þeim til-
raunum.
Eftir þennan út-úr-dúr held ég
svo áfram lestrinum:
„Ceres“ skyldi leggja úr höfn
síðdegis 5. október 1913, eins og
áður var getið. Veðrið þann dag
var rosalegt og versaði óðum er
á deginn leið, þar til komið var
hávaðarok og sjógangur, eins og
ég var að reyna að lýsa — og
verra. Ég tafðist svo við eitt-
hvað, að þegar ég kom niður á
steinbryggjuna voru allir bátar
farnir nema einn — tveggja-
mannafar. Ég fékk þá til að
flytja mig. Var þá brimsogið svo
milíið, að vart var hægt að fóta
sig, og í þeim ósköpum skolaðist
ég einhvernveginn ofan í knörr-
inn, holdvotur og skjálfandi af
kulda og hræðslu; í sömu and-
ráinni fauk gnoðin frá bryggj-
unni hálf-full af sjó. Þeim var
ekki fysjað saman, þessum
körlum, er réru bátnum, þeir
kölluðu þetta dálitla kviku og
spýttu mórauðu um tönn í sjó-
inn, sem skóf sem lausamjöll.
Við komumst við illan leik að
„Ceres'^og fór ég eða skreið um
borð illa til reika, að mér fanst.
Er þetta sú svakalegasta ferð, er
ég hef farið um mína daga, bæði
á sjó og landi. Mennirnir stöns-
uðu ekkert, en fóru strax til
baka til lands, enda lítt mögu-
legt, að hemja bátinn við
skipssíðuna. Er ég komst loks
upp á dekkið, mætti ég þar
drengjum Ásmundar, er könnuð-
ust strax við mig frá því um
vorið. Það lá illa á þeim, því
pabbi og mamma voru enn í
landi. Hafði Ásmundur sent þá
og allan farangur sinn um borð,
fyr um daginn, meðan veðrið
var þolanlegra, en svo dregið að
koma sjálfur þar til á síðustu
stundu, því marga þurfti að
kveðja. Ég reyndi að hugga
drengina og segja þeim, að öllu
væri óhætt, þeir skyldu vera
með mér þar til pabbi og
mamma kæmu. En með sjálfum
mér var ég sannfærður um, að
þau mundu ekki ná í „Ceres“ 1
það sinn — það fengist enginn
til að reyna það. En hvað skyldi
gert með drengina. Það var
bara ein leið opin, að skilja þá
eftir í Vestmannaeyjum í góðra
manna höndum, þar 'til þau
hjón næðu þangað með næsta
skipi, kannske eftir 2—3 vikur.
Og eftir nokkrar umræður við
aðra Vesturfara og skyldmenni
drengjanna, er þar voru, var til-
lagan samþykt, og skyldj. ég
vera fóstrinn á leið til Eyjanna,
þar eð ég og drengirnir hefðum
sama farrými, — og skyldi ég
taka strax við því starfi. En
meðan fundarhöld og samþyktir
fóru fram, kom póstbáturinn úr
landi. Hafði hann verið mann-
aður sex völdum mönnum, er
freista vildu að ná „Ceres“ áður
en hún færi úr höfn; var lífs-
hætta að reyna slíkt, eins og
sjór og vindur ólmuðust.
En með póstbátnum komu
einnig Ásmundur og Sigríður!
Það var ekki venja, að póst-
báturinn, sem aldrei fór úr
landi fyr en á síðustu mínútu,
flytti nokkra farþega. Ég spurði
því einn bátsmanninn, er ég
þekti vel, hvernig stæði á því,
að þeim hjónum hefði verið
leyft að koma með? „Það var
enginn tími til að leyfa eða
banna“, svaraði hann. „Áður en
við vissum, voru þau bæði
komin í bátinn, en hvernig þeim
tókst það, skil ég ekki. Það var
ekki hægt að hemja bátinn við
bryggjuna fyrir sjógangi, og um
að gera, að komast burt áður en
hann brotnaði í spón. En þau
voru hin rólegustu. Ásmundur
sagði bara: „Ef þið skilið póst-
pokunum út í „Ceres“, skilið
þið okkur líka!“ og hélt sér á
þóftunni með annari hendi en
hinni í konuna.
Þar endaði fóstur mitt!
En upp frá þeirri stundu
eignaðist ég óslitna hylli og hlý-
leika Ásmundar og Sigríðar
Jóhannsson.
Og nú, er ég renni huganum
yfir þetta litla ævintýri, finst
mér það vera svo einkennilega
líkt lífi þeirra og starfi, eins og
ég þekti þau æ síðan, að myndin
verður að virkileika — þetta, að
hafa framsýni með fyrirhyggju,
kapp með karlmensku, trygð
með skyldurækni. Þessir þrí-
Sendinefnd vísinda- og lista-
manna frá Sovétríkjunum hefir
að undanförnu dvalið hér á
vegum MÍR. Fóru vísindamenn-
irnir heim í gær, en síðastliðinn
föstudagsmorgun var blaða-
mönnum boðið að eiga tal við
nefndarmenn í rússneska sendi-
ráðinu. Hafði próf. Sarkisoff
formaður vísindanefndarinnar,
orð fyrir félögum sínum, þakk-
aði góðar viðtökur og góð kynni
af hálfu íslenzkra starfsfélaga,
og kvaðst vona, að með þessari
heimsókn hefði enn verið stigið
stórt skerf í áttina til aukins
skilnings og samvinnu með Is-
lendingum og Rússum.
En áður en hið opinbera blaða
viðtal hófst, gafst fréttamanni
blaðsins tækifæri til að ræða
við prófessor Sarkisoff nokkra
hríð. Sarkisoff er prófessor í
læknisfræði, heimskunnur vís-
indamaður á sviði heilarann-
sókna, og forstöðumaður stofn-
unar í Moskvu, er eingöngu
vinnur að slíkum rannsóknum.
Og enda þótt fréttamanninn
skorti þekkingu til að spyrja um
slíka hluti, hafði prófessorinn
frá mörgu að segja um þróun
læknavísindanna í Sovétríkjun-
um, sem auðskildara var og
almenns eðlis.
Berklaveiki var mjög almenn
í Rússlandi, segir Sarkisoff, og
baráttan gegn henni hefir verið
eitt meginviðfangsefni lækna og
heilsusérfræðinga. Kveður hann
bætt lífskjör almennings og
aukið hreinlæti hafa dregið
mjög úr útbreiðslu veikinnar,
en auk þess hafi verið reist hin
fullkomnustu hressingar- og
heilsuhæli fyrir berklasjúklinga,
og þeim valinn staður, þar sem
loftslag og veðurfar var talið
ákjósanlegast ,og hafi þau reynzt
mikilsvert atriði í baráttunni.
Við hæli þessi starfa færustu
sérfræðingar, og hafa þeir náð
miklum árangri, hvað lækningar
snertir. Ýmiss lyf hafa verið
reynd, en gefizt misjafnlega, og
enn hefir ekkert það „töfralyf“
fundizt, sem einhlítt getur tal-
izt, — en bætt lífskjör, aukin
heilsugæzla og hollir lifnaðar-
hættir eru bezta vörnin, — og
góð hjúkrun í fullkomnum
hælum undir umsjá sérfróðra
lækna, beztu „lyfin“, sem við
þekkjum enn. — Prófessor
Sarkisoff kveðst hafa kynnt sér
berklalækningar og berklavarnir
hér á landi, og dáðist hann mjög
að þeim glæsilega árangri, er
hér hefði náðst í baráttunni við
þennan sjúkdóm.
„Jú, það er staðreynd“, svar-
/
Barállan við berklveikina
Dauðir lífgaðir við . . .
þættu eiginleikar einkendu öll
þeirra ævistörf. Þar voru engir
hversdagsmenn á ferð, er Ás-
mundur og Sigríður fóru!
Leiðir okkar lágu sjaldan
saman eftir þetta, en öll þau ár,
er beggja naut við, var ég tíður
gestur í húsi þeirra, er ég var
eða kom til Winnipeg, og var
mér ætíð tekið sem þeim, er
eitthvað bæri að þakka, auk
hinnar þjóðkunnu gestrisni, er
ávalt prýddi heimili þeirra. Frá
þeim fagnaðar-stundum hef ég
margs að minnast.
Foreldraminning er mér þre-
föld gjöf — sumar- vina- og
minninga.
Ég finn vanmátt minn, að
þakka, sem verðugt er — en
innilega þakka ég alla trygðina,
sem entist vegferðina á enda
og — lengur.
„Hátíð er til heilla bezt“, og
þar eð jólin eru í nánd, gríp ég
tækifærið, að minnast þessara
viha minna, og þakka sonum
þeirra velvild og hugulsemi í
minn garð, með áðurnefndri
gjöf, — og óska gleðilegra jóla
og farsældar komandi ára!
Sveinn Oddsson
aði Sarkisoff og brosti við, er
fréttamaðurinn spurði, hvort
satt væri, að frægum rússnesk-
um lækni hefði tekizt slíkt
kraftaverk. „Honum hefir tekizt
að vekja aftur til lífsins menn,
sem höfðu, frá almennu og
læknisfræðilegu sjónarmiði s?ð,
verið dauðir nokkra stund. Slíkt
er að vísu mikið læknisfræðilegt
afrek, en verður ekki fram-
kvæmt nema við svo sérstakar
aðstæður, að það hefir, að
minnsta kosti enn sem komið
er, nánast sagt aðeins vísinda-
lega þýðingu. Hitt hefir mesta
þýðingu, að forða mönnum eins
lengi og unnt er að verða van-
heilsu og dauða að bráð, og að
því hefir verið stefnt í Sovét-
ríkjunum með skipulagðri
heilsuvernd fyrst og fremst, og
þess utan að sjálfsögðu með
vísindalegum rannsóknum á
sviði meinafræði, lyfjafræði og
ýmsum aðgerðum. Á báðum víg-
stöðvum hafa miklir sigrar verið
unnir, ,og ríkasta vitnið um
hinn mikla árangur aukinnar
heilsuverndar er það, að í síð-
ustu styrjöld gerðist það í fyrsta
skipti í sögu þjóðarinnar, að
engar drepsóttir eða hættulegar
farsóttir sigldu í kjölfar styrjald-
arhörmunganna.
Svefnlækningar
Ein merkasta nýjungin, er
læknar í Sovétríkjunum eru
teknir að nota, eru hinar svo-
nefndu „svefnlækningar“, en sú
aðferð hefir gefið furðulega góða
raun gegn ýmsum sjúkdómum.
Hún er í því fólgin, að sjúkl-
ingnum er haldið með lyfjum í
djúpum svefni, sólarhringum
saman, — stundum hálfan mán-
uð. Þessi aðferð hefir til dæmis
gefizt svo vel gegn vissum teg-
undum af magasári, sem áður
urðu aðeins læknaðar með
skurðaðgerðum, — er sjaldnast
dugðu nema um skeið, — að
hnífnum er nú ekki beitt við
Framhald á bls. 8
GOOD KING
WENCESLAUS
The good King who went
out to help a poor man’s fam-
ily “though the frost was
cruel” symbolizes the spirit
of giving that fllls the Christ-
mas season. Have you an-
swered your Christmas Seal
letter? Give all you can to
help fight TB—to prevent the
sorrow and suffering that TB
hrings into every home that
it sirikes.
Buy and Use Christmas Seals
Heilsuvernd mikilsverðari en
að vekja dauða til lífsins