Lögberg - 16.12.1954, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 16. DESEMBER 1954

Þjóðlegt skóld ó gamla vísu
íslendingar eru vafalaust hag-
mælskasta þjóð í heimi, og þó að
ekki sé miðað við fólksfjölda!
öldum saman hafa verið uppi í
flestum sýslum á Íslandi hag-
yrðingar, talandi skáld — og
stórskáld. Auðvitað breyta vél-
arnar þessu eins og öllu öðru, en
sú óheillaþróun er ólíkt hægari
en ætla mætti í fljótu bragði.
Hagmælska Skagfirðinga, Þing-
eyinga og Borgfirðinga er lands-
kunn og verður ekki dregin í
efa, og ég kann að minnsta kosti
skil á tíu hagyrðingum í einni
sveit sunnan lands, en auk þeirra
býr þar aðflutt stórskáld. Islend-
ingar hafa því siður en svo sagt
„dóttur alþýðunnar" upp holl-
ustu. Þeir eru enn elskhugar
hennar og verða vonandi um
langa framtíð.
Sumir álíta, að hagmælskan
eigi lítið skylt við æðri skáld-
skap. Slíkt er mikill misskiln-
ingur. Trén spretta upp úr kjarr-
inu, og stórskáldin vaxa úr jarð-
vegi hagyrðinganna. Auk þess er
skáldskapargildi íslenzku fer-
skeytlunnar og lausavísunnar
mikið og ótvírætt. Hagyrðing-
arnir yrkja raunar sér til hugar-
hægðar, en hvorki sér til lofs né
frægðar, en það er ekki alltaf
verst, sem maður gerir fyrir
sjálfan sig. Sannleikurinn er líka
sá, að mörg skdld, sem liðtæk
þykja á þingi kvæðagerðarinnar,
ná mestum árangri í ferskeytl-
um sínum og lausavísum. Skýr-
ingin er sú, að íþrótt hagmælsk
unnar er alþýðu manna á Islandi
í blöð borin.
Skáldskapur Jóns heitins Jóns
sonar frá Hvoli lætur ekki mikið
yfir sér. En hann er talandi tákn
íslenzku hagmælskunnar og ber
ýmis beztu og gleggstu einkenni
hennar. Jón orti mikið á langri
ævi. Kvæði hans eru oftast
tengd tækifæri líðandi stundar
og mótast af því, sem kennt var
í „gamla skólanum.“ Lausavísur
hans eru misjafnar, en sumar
þeirra vekja manni skemmtilega
furðu. Þær eru fallegir gripir úr
aldagamalli smiðju hagmælsk-
unnar á íslandi. Þar hafa fremur
hrokkið gneistar en brunnið bál,
en samt hefur þetta verið Is-
lendingum „langra kvelda jól-
ældur“ í þúsund ár.
Ég sá Jón á Hvoli aðeins tvis-
var sinnum, en kynnist honum
aldrei persónulega. Fyrra sinni
kom hann í heimsókn til starfs-
bróður míns í ritstjórnarskrif-
stofunni, og ég frétti fyrst hver
gesturinn var, þegar Jón hafði
kvatt að loknu erindi. Síðara
skiptið sá ég Jón á tali við gaml-
an Árnesing að vorlagi tveimur
árum áður en hann dó. Þeir
ræddust við á mótum Ingólfs-
strætis og Hverfisgötu með
grænkandi Arnarhólstúnið f bak
sýn. Mér er minnisstætt, hvað
Jón var unglegur öldungur. VSV
lýsir honum vel í minningar-
grein, þegar hann segir, að hann
hafi verið „lágur vexti og grann-
ur herhöfðaður og gráhærður,
hraðstígur og með sífellt bros á
andlitinu." Það var bjart yfir
Jóni, og nú velt ég, að hann var
ungur í anda fram í rauðan dauð
ann. Brosið á andliti hans var
spegill sálarinnar. Jón gat í rík-
um máli talizt það, sem gamla
fólkið kallaði nettmenni. Ljóð
hans og vísir sýna það og eanna.
Hann færðist ekki mikið í fang
í öðlistinni, en ávaxtaði pund
sitt dyggilega. Allt, sem eftir
hann liggur í bundnu máli, ber
vitni um samvizkusemi og vand-
virkni, og beztu stökur hans eru
skemmtileg leiftur á lífsins vegi
og laundrjúgur skáldskapur.
Jón var Arnesingur að ætt og
uppruna og fæddist að Hvoli í
ölfusi 4. marz, 1859. Hann naut
lítillar menntunar í æsku, en
þráði þekkingu og menningu og
lagði kapp á að afla sér þeirra
andlegu verðmæta, þegar hann
var kominn til þroska. Hann
lærði af sjálfsdáðum lestur,
skrift og reikning og settist upp-
kominn í barnaskólann á Eyrar-
bakka til að fullnuma sig í þeim
fræðum. Jón lærði um svipað
leyti orgelleik hjá Sigurði heitn-
um Eirikssyni regluboða og var
að því námi loknu nokkur ár
orgelleikari í Reykjakirkju. Til
Reykjavíkur fluttist hann jarð-
skjálftaárið 1896 og hóf skömmu
síðar prentstörf og vann við þá
iðn í fjórtán ár, aðallega hjá
Davíð Östlund og við blað hans
Færið yður í nyt hina ódýrustu flugferð til
fslands til heimsókna um jólaleytið!
Sanktl Kláus heíir rétt fyrir sér. Fullkomnaata
jélag-jöfin, sem þér getlS fœrt ástvinum ySar
á fslandi er heimsékn ySar sjálfra um jðlln. Og
hinn mikli fjársparnaSur, sem ySur fellur
í skaut á þessu "The Great Clrcle” ferðalagi, vekur
margfaldan fögnuS, er heim kemur!
TíSar og reglubundnar flugferSir meS 4 hreyfla
Douglas Skymaster frá New York.
MíUi Reykjavíkur og New York báSar lelSir —
AÐEINS $265
LeitiO frekari upplýsinga hjá umboOsmannl ferOa-
skrifstofu yOar varOandi fargjöld.
n /—\ n
ICELANDICl AIRLINES
uzAauu
13 W«» 47»h St„ N. Y. 36, PL 7-8583
1 I
■
I
{
9
\
I
Greetings . . .
May Happiness and Prösperity
Be Yours in the Coming Year!
BALDWINSON BAKERY
| 749
«
I
I
BREAD - PIES - CAKES - PASTRY
Icelandic Specialties: Vinarterta - Kleinur
Phone 3-6127
749 ELLICE AVENUE • WINNIPEG
GLEÐILEG JÓL!
. . . og happasælt nýór
Við aðkomu jóla, verður bróðurhugurinn jafnan efstur
ó baugi hjó siðmentuðum þjóðum; við óskum þess að só
bróðurhugur auðkenni hótíðahöld yðar í þetta sinn, eins
og að undanförnu.

Winnipeg Snpply and Fuel Cn. Ltd.
812 BOYD BUILDING
Winnipeg, Monitobo
Phone 93-0341
Innilegustu óskir
um gleðileg jól, til allra
okkar íslenzku viðskiftavina
og allra Islendinga, og góðs,
gæfuríks nýórs.
BOOTH FISHERIES
Canadian Co. Lfrd.
2nd Floor, Baldry Buildlng
WINNIPEG. MAN
PHONE 92-2101
May Happiness and Prosperity
Be Yours in the Coming Year!
MUIR'S DRUG STORE
JOHN CLUBB
FAMILY DRUGGISTS
Home and Ellice
Frækorn. Jón varð óvenjulega
viðlesinn og aflaði sér margvís-
legs fróðleiks. Sjálfsnámið
heima í ölfusi og barnaskólalær-
dómurinn á Eyrarbakka bar
ríkulegan ávöxt. Jón var til
dæmis listaskrifari, rithönd hans
í senn fögur og persónuleg og
frágangurinn einsdæmi. Sömu-
sögu mun að segja um önnur
störf, sem hann innti af hönd-
um. Nettmennið sagði jafnan til
sín.
Jón var tvíkvæntur, en seinni
kona hans Árnfríður Árnadóttir,
og bjuggu þau hjón síðustu ævi-
ár Jóns að Skólavörðustig 22 A.
Vinir og kunningjar Jóns bera
mikið lof á Árnfríði fyrir ást
hennar á gamla manninum og
umhyggjuna fyrir honum. En
bezt hefur Jón lýst þessu sjálfur.
Kvæði hans og stökur til Árn-
fríðar bera vott órjúfandi þakk-
lætis. Hann er ungur í ást sinni
til hennar fram á grafarbakkan.
Ævikvöld hans hefur verið fag-
urt og bjart, þrátt fyrir fátækt
íslenzka alþýðumannsins, og það
er Árnfríði að þakka. Jón lézt
25. janúar 1949 og skorti þá
rúman mánuð í nírætt. VSV seg-
ist í minningargrein sinni hafa
séð Jón í Bankastræti skömmu
fyrir áramótin og þá átti gamli
maðurinn aðeins nokly^a daga ó-
lifað. En Jón frá Hvoli virtist
ekki þreyttur eða fótlúinn af
göngu ævidagsins, og mun þó
stundum hafa verið grýtt undir
iljum. „Hann var bráðlifandi, á-
DREWRYS
MANITOBA
D I V I S I 0 N
WESTERN
CANADA
BREWERIES
s
L I M I T E D
MD* 352
hugsamur og heitur til síðustu
stundar."
Þetta eru áreiðanlega orð að
sönnu. Kvæði og stökur um
menn og málefni en ort í bráð-
lifandi og heitum anda. Honum
hitnar oft í hamsi þegar hann
ykir, og tekst þá bezt upp. Tæki-
færivísur hans varpa tíðum
hvössu ljósi á tilefni líðandi
stundar. Og hagmælskan er hon-
um leikandi íþrótt. Jón unni
fögrum ljóðum af stóru og heitu
hjarta og gerði strangar kröfur
til sjálfs sín í kveðskap. Megin-
einkenni hans eru sókn og vörn
fyrir smælingjana, náttúru dýrk
un tónrænn ljóðsmekkur og góð-
látleg kímni, sem verður manni
ó tY ú 1 e g a minnisstæð. Hann
bregður um skýrum myndum og
segir mikið í stuttu máli. Jón
var þjóðlegt skáld á gamla vísu
— góður hagyrðingur.
Kver þetta er þannig til orðið:
Jón gaf út bókarkorn 1921 og
kallaði Hendingar, en Jakob Jóh.
Smári skrifaði því ágætan for-
mála. Hendingar fluttu örfá
kvæði og allmargar stökur. Hér
birtist í fyrsta lagi úrval úr
kvæðum þeim, er Jón lét eftir
sig, þá kvæðin úr Hendingum,
síðan stökurnar úr Hendingum
og loks nýtt úrval úr lausavísum
Jóns, sem flestar munu ortar
eftir að Hendingar komu út.
Frekari greinargerð útgáfunnar
mun óþörf.
Svo bið ég ljóðelska alþýðu að
njóta þessarar litlu bókar, þvi
að hennar er hún.
Helgi Sæmundsson
— ALÞBL. 10. nóv.
ðá
BLOOD BANK

SPACE
CONTRIBUTED
BY
FASTEIGNASALAR
Óskar íslendingum fjær og nær
%
gleðilegra jóla og farsæls nýárs!
OVER FORTY COMBINED YEARS OF EXPERIENCE
REAL ESTATE
INSURANCE
MORTGAGE LOANS
PROPERTY MANAGEMENT
WE INVITE YOUR PATRONAGE
McKague, Sigmar & Chimchak
REALTORS
306 AVENUE BUILDING PHONE 92-5177-8