Lögberg - 13.01.1955, Síða 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 13. JANÚAR 1955
.... .... ..^
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DALALÍF
%
-------r
Morguninn eftir, þegar Þóra vaknaði, hugsaði hún til þess
með hálfgerðum kvíða, að nú væri þessi þægilegi tími á enda, að
láta færa sér morgunkaffið í rúmið, og sitja áhyggjulaus inni á
rúmi sínu meðan dugleg vinnukona hugsaði um öll niðri-verkin.
Þvílíkt eftirlæti var nýtt nú í seinni, síðan Magga gamla hafði
verið á færum fótum. Hún hafði alltaf hitað á morgunkatlinum,
nema síðasta hálfan mánuðinn. Aumingja Magga. Bara að hún
hefði verið dálítið hlýrri við hana en hún var, meðan hún var
krakki og unglingur, þá hefðu endurminningarnar verið þægilegri
um þessa burtsofnuðu samferðakonu. En það varð ekki aftur
tekið, frekar en margt annað frá þeim árum.
Líklega var nú Lína steinsofandi eftir drykkjuvímuna. Að
hugsa sér, hvað hún var langt leidd, vesalingurinn, svona dugleg
og almennileg stúlka. En þægilegur ylur frá eldavélinni gaf til
kynna, að Lína myndi vera komin á fætur, enda kom hún inn rétt
á eftir og bauð góðan dag.
„Ég hélt nú -bara að þú svæfir ennþá“, sagði Þóra hálf
hæðnislega.
„Nei, ég ætlaði að láta þig fá kaffið í rúmið síðasta morguninn,
og hér sýður líka á katlinum“, sagði Lína, og það var ekki hægt
að heyra, að hún hefði tekið eftir kaldhæðninni í ávarpi Þóru.
Hún er ekki mjög klökk, hugsaði Þóra. En þegar Lína kom
með kaffið inn að rúminu, sá hún, að hvarmar hennar voru rauðir
og augun tárvot. Þá fannst Þóru eitthvað þrengja að hálsi sér.
Hún reyndi að tala glaðlega til Línu meðan hún var að taka saman
dótið sitt og klæða sig í ferðafötin. Náttúrlega kæmi hún einhvern
tíma í vor fram eftir, til að sjá hvað sá litli stækkaði. Lína jánkaði
því. Þóra rétti henni tvo seðla fyrir þennan tíma, sem var þó
tæpur mánuður. En Lína vildi ekki taka við þeim.
„Ef þér hefur fundizt ég vinna þér vel, skaltu borga það með
því að vera þagmælsk. Annað vil ég ekki“, sagði hún.
„Ég veit ekkert, hvað ég geri“, sagði Þóra, „en þú átt kaupið,
hvort sem ég þegi eða tala“. Lína varð að taka við seðlunum.
Litlu bræðurnir fylgdu henni út fyrir Hjalla. Þeir ljómuðu af
gleði, þegar þeir komu heim aftur með sinn seðilinn hvor í lófa
sínum. Það var kaupið, sem móðir þeirra hafði greitt Línu.
ÓRÁÐSHJAL
Ketilríði leið hörmulega. Hún bylti sér í hitamóki dag og nótt.
Ævi hennar hafði verið eintómt strit og erfiðleikar. Og nú lifði
hún það upp í óráðsrugli sínu. Hún baslaði í búskapnum á Jarðbrú.
Hún risti torf og batt hey, því að alltaf hafði hún þurft að vinna
erfiðustu verkin, meðan þau Páll og hún voru saman. Hún talaði
líka óblíðlega til hans fyrir lítilmennskuna.
Siggi, sem var mesti glanni, hafði það til að tala við hana
gegnum óráðið, þegar Borghildur var ekki inni. Stundum var
eldiviðurinn slæmur, og hún hafði þó verið búin að hugsa sér að
sjóða slátrið í dag. „Var það ekki hrútsslátur?“ spurði þá Siggi.
Hún játaði því stundum, en stundum svaraði hún engu. En ef
Borghildur kom inn, var Siggi fljótur að færa sig burtu frá
rúminu. Hún var nú siðavandari kona en svo, að hún liði svona
fíflaskap. Svo yfirgaf Ketilríður alveg Jarðbrú, og var nú alflutt
að Nautaflötum. Ekki fór hún á mis við erfiðleikana þar. Alltaf
sífellt amstur og eltingarleikur við húsbóndann og stelpuræksnið.
„Af hverju ertu alltaf að eltast við þau?“ spurði Siggi einu
sinni, þegar Borghildur var ekki inni. En þá var það Þórður,
sem var siðavandur.
„Hvaða ósköp læturðu kjánalega, drengur“, sagði hann. „Hvað
heldurðu að sé að marka það sem manneskjan segir í þessu bullandi
óráði. Láttu engan heyra, að þú sért að tala við hana“. Hann hafði
aldrei fyrr bannað Sigga að tala við hana, heldur hafði hann
stundum brosað að þessu gráa gamni hans.
Anna húsfreyja hafði staðið í húsdyrunum og hlustað á það,
sem Ketilríður sagði. Hún neri saman höndunum af skelfingu.
„Drottinn minn góður hjálpi mér!“ sagði hún. „Hverslags voða-
legt óráðsrugl er þetta í manneskjunni?“ Hún ýtti Sigga frá
rúminu og sagði honum að biðja Borghildi að koma inn og telja
handa henni dropa, ef henni kynni að batna eitthvað.
„Ég er á því, að Þóra viti meira en hún segir“, ruglaði
Ketilríður.
„Góði Guð, láttu þessa hættulegu tungu þagna“, bað Anna í
hálfum hljóðum, meðan Borghildur taldi dropa í skeið, og þær
hjálpuðust að því að koma þeim ofan í sjúklinginn. Ketilríður féll í
svefnmók eftir inntökuna. En þegar heimilisfólkið settist við eld-
húsborðið til að snæða miðdegismatinn, tók Anna til máls, óvenju-
lega skrafhreifin, og leiddi fólkinu það fyrir sjónir, hversu mikil
fjarstæða það væri, sem fólk talaði í óráði. Það mætti heldur
engin hafa það eftir, og eiginlega ekki hlusta á það. Borghildur
vissi það líka, og Þórður sagði, að það væri ekkert að marka það
frekar en það, sem brjálaðar manneskjur segðu.
En Siggi var á annari skoðun. „Það er nú alveg áreiðanlegt,
að fólk sér oft í óráði það, sem er ókomið fram“, sagði hann. „Ég
man nú líklega eftir því, sem hann Finnur var að segja. Hvernig
skyldi hann hafa átt að vita það, að mennirnir ættu að drukkna af
Ósnum? Hann meira að segja nefndi annan þeirra með nafni.
Manstu ekki eftir því, Borghildur?“
„Jú, ég man það vel“, sagði hún. „Þeir drukknuðu viku eftir
að hann var jarðsunginn. Og hann sagði líka, að Þórður í Seli
svæfi í rúminu hans, og að hann yrði hérna lengi“.
„Já, þetta sagði hann allt, og margt fleira“, sagði Siggi. „Hann
talaði alveg eins og hann væri með fullri rænu“.
Jón hafði setið þegjandi og lofað konu sinni að hafa orðið.
Það var ekki svo oft, sem hún hélt uppi samræðum við borðið.
En nú greip hann fram í:
„Það er nú kannske dálítið annað, hann Finnur heitinn, þessi
skýrleiks- og gæðamaður, sem aldrei talaði ósatt orð eða lagði
slæmt til nokkurrar manneskju, eða þessi vesalings manneskja,
sem hefur yndi af að lasta fólk og hlaupa með sögur um það“.
Samræðurnar snerust nú allar um Finn gamla og hans miklu
dyggðir. Allir minntust einshvers góðs í fari hans, nema Manga,
því að hún hafði aldrei fyrr heyrt hann nefndan.
Manga stóð við rúmið hjá Ketilríði, þegar Siggi og Þórður
komu inn í baðstofuna. „Hún er alltaf að staglast á einhverri
glerskál", sagði Manga vandræðaleg.
„Hvað á að gera við hana?“ spurði Siggi og færði sig nær
rúminu, eins og hann þyrfti að túlka fyrir sjúklinginn.
„Hún segir, að hún sé brotin“, sagði Manga. „Anna hafi
átt hana“.
„Spurðu hana, hvort ég hafi brotið hana?“ sagði Siggi.
„Heldurðu að ég láti eins og þú, kjáninn þinn?“ sagði Manga.
„Var það ég, sem braut skálina?" spurði Siggi.
„Ketilríður horfði á hana sljóvum augum. „Það var barnið
hennar Línu, sem gerði það“, sagði hún óskýrum málrómi, „dána
barnið hennar Línu. Þórður ætlar að taka gröfina að því“.
Þá snerist Þórður í hring á gólfinu, greip húfuna og fór út.
Hann tautaði eitthvað um þetta voðalega óráð, sem manneskjan
hefði alltaf.
Um kvöldið fékk Ketilríður rænu. Hún óskaði eftir að fá að
tala við Önnu. Anna kom til hennar.
„En hvað það er gott, að þú ert að hressast, góða mín“,
sagði Anna.
„O, þetta eru bara éljaskil“, sagði sjúklingurinn veikri,
skjálfandi röddu.
Nú var henni brugðið, þessari tannhvössu, illkvittnu konu.
Þarna lá bljúg og iðrandi manneskja, sem skalf af kvíða fyrir
myrkrinu og óvissunni, sem framundan var.
„Ég þarf að tala við þig, helzt svo enginn heyri“.
Fóíkið fór allt fram. Þær urðu einar eftir.
„Ég þarf svo margt að tala við þig, áður en ég fer alfarin
héðan, sem ég býst við að verði bráðlega. Mig langar til að biðja
þig að lofa Dísu minni að vera hérna á heimilinu til fermingar-
innar. Henni brygði við, ef hún þyrfti að flækjast á sveitina, eins
og systkini hennar hafa orðið að gera, eftir það eftirlæti, sem hún
hefur notið hjá ykkur hjónunum og Borghildi“.
„Já, náttúrlega fer hún ekki héðan“, sagði Anna.
„Ég veit það vel, að ég á það ekki skilið af manni þínum, að
hann lofi henni að vera hér, en af því að hann er nú einu sinni
þessi mikli gæðamaður, býst ég við, að hann láti hana ekki
hrekjast í burtu, þegar hún er orðin móðurlaus. Svo ætla ég að
játa það fyrir þér, Anna mín, að það var aðeins af óguðlegum
óvildarhug, sem ég hef alltaf borið til hans, að ég var að segja
þetta um Línu og hann. Þau eru sjálfsagt saklaus. Ég hef alltaf
verið svo heiftrækin. Mér fannst hann vera orsök í því, að
heimilið mitt sundraðist, nú sé ég að það hefur verið rangt af mér,
að hugsa svona. Við áttum þetta skilið fyrir okkar óguðlega
athæfi“.
Þetta voru síðustu orð Ketilríðar, sem töluð voru með réttu
ráði. Morguninn eftir var rúmið hennar autt, en stórskorið konulík
lá á börunum frammi í stofu. Allir á heimilinu urðu fegnir dauða
hennar, meira að segja Dísa sagði, að það væri gott að hún væri
hætt að rugla þessa vitleysu. Borghildur hafði látið hana sofa
hjá sér síðan móðir hennar veiktist. Dísa spurði hana hvort hún
mætti alltaf sofa hjá henni.
„Já, þú mátt vera hjá mér þangað til þú ert orðin svo stór, að
við komumst ekki báðar fyrir í rúminu“, sagði Borghildur. Dísa
var þá átta ára. Heimilisfólkið varð talsvert hlýrra við hana,
þegar móðir hennar var horfin með alla sína margskiptni og ónot.
Siggi var eins og hann gengi á glóðum eftir bæjardyrunum.
Honum fannst Ketilríður alltaf vera á hælunum á sér. Manga var
nú orðin svo kunnug og skrafhreifin, að hún gat borgað Sigga
allar ertingarnar, sem hann hafði sýnt henni fyrstu dagana, sem
hún var á þessu heimili. Hún stríddi honum óspart á því, hvað
hann væri mikill bjálfi, að vera hræddur við dauða manneskju.
„Þér hefði verið betra, að vera ekki alltaf að tala við hana í
óráðinu. Hún ætlar líklega að borga þér það núna“.
„Mér sýnist hún sitja uppi í rúminu sínu á morgnana, þegar
ég lít fyrst upp“, sagði Siggi. „Það má til með að fara að láta
einhvern sofa þar. Ég vildi óska, að krossmessan væri komin,
svo að ég gæti farið héðan“. Og svo bætti hann við: „Það er eins og
dagarnir ætli aldrei að líða þangað til hún kemst í kistuna, þá
verður hún þó vonandi borin úr bænum“.
En dagarnir liðu nú samt, og jarðarfarardagurinn rann upp,
kaldur og sólarlaus frostdagur. Samt voru nokkrir úr nágrenninu,
sem fylgdu henni til grafar.
„Mér er forvitni á því að heyra hvernig klerkur talar yfir
þeirri gömlu“, sagði Erlendur á Hóli við Jón hreppstjóra, þegar
þeir höfðu heilsazt.
„Mér hefur líka dottið það í hug. Það hlýtur að vera talsvert
erfitt, að tala yfir sumu fólki“, svaraði Jón.
En séra Benedikt sýndi það sem fyrr, að hann var starfi sínu
vaxinn. Hann hélt aldrei svo ræðu, að söfnuðurinn dáðist ekki að
henni, þegar henni var lokið. Ekki heldur í þetta sinn. Hann lýsti
því, hvernig þessi stórlynda kona hefði í uppvextinum orðið að
hrekjast milli manna; alls staðar hefði hún mætt kulda og kæru-
leysi, þar til hið góða frækorn, sem sáð væri í hverja barnssál, hefði
kulnað að mestu, og hún orðin óblíð og tortryggin í viðbúð.
Þá minntist hann á hið mikla vinnuþrek, sem hinni framliðnu
hefði verið gefið, og hversu trútt og ósérhlífið hjú hún hefði verið
húsbændum sínum. Að lokum hét hann henni trúrra þjóna
verðlaunum.
Allir viðurkenndu, að ræðan væri alveg framúrskarandi, eins
og allt, sem séra Benedikt segði. Engum datt þó í hug að fella tár
undir ræðunni, nema Önnu Friðriksdóttur. Ekki var það þó af
því, að hún saknaði Ketilríðar, því að hún var fyrir löngu orðin
þreytt á allri þeirri óánægju og glundroða, sem hún kom af stað á
hennar friðsama heimili, og orðin kvíðandi yfir því, að hún kæmi
henni aldrei burtu aftur. Hún tárfelldi aðeins yfir einstæðings-
skap og gæfuleysi þessarar vesalings konu, sem ræða prestsins
lýsti svo átakanlega. Þegar kistan var borin úr kirkjunni, dreif
yfir dimmt haglél, sem buldi á kistunni eins og smásteinar og
særði líkfylgdina í andlitin. Þegar lokið var að moka ofan í
gröfina, skein sólin í fyrsta sinn á þessum kaldranalega degi.
Konurnar flýttu sér heim í eldhúsið, því að þar var þó alltaf
hlýjan.
„Herra minn góður ,enn sá kuldi“, sagði Anna húsfreyja hálf-
skjálfandi. „Það hefði ekki veitt af að hafa skýlu“.
„Það þurfti nú svo sem enginn að búast við því betra, þegar
hún Ketilríður yrði borin til grafarinnar“, sagði Ragnheiður gamla
á Hóli. „Hún sagði mér það, hún móðir mín sæl, að það væri
áreiðanlegt, að jarðarfarardagurinn væri spegilmynd af lífi þess,
sem liðinn væri. Og það var aldrei neitt hlýtt í kringum þessa
konu. Hún hafði lag á því, að vera í andstöðu við flesta, sem hún
kynntist. Ojæja, mér hefur sýnzt það ganga eftir, þetta með
veðrið. Það vissi nú svo margt gamla fólkið, sem nú verður að
hverfa fyrir háleitari og dýrkeyptari speki. Ekki er hægt að sjá
það á þessum krökkum hennar, að þau séu mjög hrygg. Þetta
verða náttúrlega einhverjir járnkarlar, eins og hún var sjálf“.
„Mér finnst ég sjá Ketilríði heitina í allt öðru ljósi, eftir að
hafa hlustað á ræðuna hjá blessuðum prestinum“, sagði Sigþrúður
á Hjalla viðkvæmnislega.
„Já, hún var ekki mjög dónaleg hjá honum“, sagði Ragnheiður.
„Það er lengi hægt að fegra manneskjuna. Erlendur sonur minn
hefði ekki átt að hlakka eins mikið yfir því, að klerkurinn myndi
ekki geta flutt sæmilega ræðu yfir henni“.
„Þetta var allt saman sannleikur, sem hann sagði. Ekkert
annað en sannleikur“, sagði Sigþrúður.
„Já, ég býst við því, að það verði ekki gott að hrekja neitt af
því, sem hann sagði. Enda veit ég vel, hvernig hennar uppeldi
var. Það var hreint ekki gott, en þetta var líka ógerðar upplag í
henni; ég held mér sé það ekki ókunnugt. Hún var eitt ár hjá
okkur, tetrið að tarna“, sagði Ragnheiður gamla.
„Ekki býst ég við því, að hann hafi verið neitt sérlega hlý-
legur við hana, karlanginn hann Sigurður þinn“, vogaði Sigþrúður
að segja.
„Hlýlegur!“ tók Ragnheiður gamla upp eftir henni. „Við hvern
skyldi hann hafa verið hlýlegur, járnkarlinn sá? Hann fékk samt
nógu myndarlega ræðu hjá honum séra Benedikt“.
„En sneiddi þó ekki hjá öllum göllunum frekar en núna“,
sagði Sigþrúður.
„Það segirðu alveg satt. Hann gerði það ekki. Ég má eiga von á
sæmilegri ræðu, þegar að mér kemur“, sagði Ragnheiður
gamla kímin.
VINKONURN AR HITTAST
Manga hafði oft talað um það við Borghildi, hvenær ætti að
fara að setja vefstólinn upp. Henni fannst það eitthvað svo
skrítið, að sjá hann alltaf frammi í skála. Faðir hennar sat í vef-
stólnum allan veturinn og óf fyrir hálfa sveitina. Hún kunni líka
sjálf að vefa.
Borghildur sagði henni, að hann fengi að hvíla sig síðan
Finnur gamli hefði fallið frá, nema seinustu vikurnar af vetrin-
um, þá væri hann settur upp og ofið það sem til væri fyrir
heimilið. Áður var tekið dálítið af öðrum bæjum. Karlanginn vildi
alltaf vera að dunda við að vefa. Önnu væri ósköp lítið um hann
gefið, henni leiddist svo hávaðinn, sem fylgdi honum. Hún
elskaði næðið og kyrrðina. Svo kepptust karlmennirnir við að
vefa þennan eina mánuð, því að úr baðstofunni varð vefstóllinn
að vera farinn á sumardaginn fyrsta. Það var gamall og nýr siður.
Þetta sagði Borghildur henni, þegar þær voru að þvo frammi í
hlóða-eldhúsinu.
Talað er margt þar, sem tveir vinna saman, segir víst mál-
tækið, enda fannst Möngu, að Borghildur helzt hafa tíma til að
tala, þegar þær voru við þvottinn. Alla aðra tíma var hún í
sífelldum snúningum.
Svo var vefstóllinn settur upp daginn eftir að Ketilríður var
jörðuð. Manga varð kát, þegar hún sá þennan gamla kunningja
sinn kominn inn í baðstofuna. Skyldi hún nokkurn tíma fá að
setjast í þennan vefstól, hugsaði hún. Hana langaði mikið til þess.
„Þú ert ósköp lítilfjörlegur kjáni, Manga, að láta þér þykja
vænt um vefstólsskrattann“, sagði Siggi.
„Hann er heldur skemmtilegri en þú“, flýtti Manga sér að
svara. „Mikið hlakka ég til, þegar þú ferð í vor“.
Þá hló Borghildur.
„Finnur heitinn sagði alltaf, ef einhver af vinnuhjúunum
voru að svona hnippingum, að þau yrðu hjón á endanum. Mér
finnst sjálfsagt að segja ykkur það, svo að þið vitið, á hverju þið
eigið von“, sagði hún.
„Ha, ha!“ sagði Manga. „Nei, það verður aldrei“.
„Hvert þó í logandi!“ sagði Siggi og hljóp á dyr.
Nú var tekið til við vefnaðinn. Manga gerði lítið annað en
spóla. Það þótti henni líka gaman. Það var f'engin stúlka utan úr
dal. Hún ætlaði að vera þessar vikur, sem eftir voru til kross-
messunnar.
Húsbóndinn sat í vefstólnum myrkranna á milli að kalla mátti.
Nú var aldrei farið út að Ásólfsstöðum eða út í kaupstað. Anna
iðraðist hræðilega tortryggni sinnar, sem hún hafði látið leiða
sig í þær gönur, að láta Ketilríði vera á sífelldu rjátli milli
bæjanna, sem hafði svo hörmulegan endi. Henni fannst hún hálf-
vegis vera orsök í dauða Ketilríðar. Til að bæta fyrir það, vildi
hún láta smíða rúm handa Dísu litlu og láta hana sofa inni í
hjónahúsinu. Það aftók maður hennar með öllu.
„Hún verður aldrei annað en óskemmtilegt tökubarn, anginn
litli“, sagði hann. „Það fer vel um hana hjá Borghildi. Mamma lét
tökubörnin aldrei sofa inni í hjónahúsinu“.
„Alltaf þó mig“, sagði hún.
„Þú varst aldrei tökubarn, góða mín“, sagði hann ástúðlega.
„Ég gaf þér mömmu og pabba, svo að þú varðst dóttir á heimilinu“.