Lögberg - 20.01.1955, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. JANÚAR 1955
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
G«fið at hvern fimtudag aí
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SAKGENT AVENUE, WINNIPEG, MaNITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjórans;
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVBNCE, WINNIPEG, MAN
PHONE 743-411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is prlnted and published by The Columbia Prese Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Minna má nú gagn gera
Skýrt var frá því í nýlegum Ottawa-fregnum, að á
landareign nokkurri einhvers staðar í Laurentianhæðum,
séu rekin dularfull viðskipti þar sem húsráðendur haldi
sig að kalífasið, þar sem sagt er að saman komi embættis-
menn fylkja, héraðs- og bæjarstjórna og lifi þar í vellyst-
ingum praktuglega, einkum þó er á ferðinni séu útboð um
samninga til framkvæmda á feitum opinberum mannvirkj-
um eða öðrum þess konar fríðindum; er mælt, að þar sé
mikið etið og drukkið fast. Ekki er enn vitað hverjir séu
húsráðendur á þessu fyrirmyndarheimili þótt sýnt þyki, að
þeir séu vel við álnir.
Aðgang að því allra helgasta fær enginn fyr en gengið
hefir verið að fullu og öllu úr skugga um, að hann sé af
hinu rétta sauðahúsi; landareignin er að sögn varin háum
vírgirðingum; þar er einungis eitt inngangshlið og um það
er staðinn vörður jafnt nótt sem nýtan dag; gnægð er
gróðurhúsa á landareigninni svo ávalt séu á takteinum
fersk blóm til að skreyta með viðhafnarsalina þegar mikið
stendur til. Skrautbúnir veitingaþjónar eru á hverju strái,
er bjóða gestum hvers konar fyrirgreiðslu svo í rauninni
þarf ekki nema lítilsháttar bendingu til að fá steikta gæs
upp í munninn eða annað hnossgæti.
Blaðamaður einn eystra hefir kallað þenna dularfulla
stað „lystisemdahöllina“ og ber hann víst nafn með rentu.
Þessi leyndardómsfulli staður komst fyrst opinberlega
á dagskrá, er áfrýjunartekjuskattsráðuneytið neitaði að
taka gilda kröfu ónafngreinds fyrirtækis um undanþágu
frá tekjuskatti, eða birta á því stigi málsins nafn þess né
heimilisfang; eins og sakir standa hvílir mál þetta í hönd-
um áfrýjunarnefndarinnar; hún ræður því ein hverjar
upplýsingar verði látnar í té, því samkvæmt 91. kafla, 2. lið,
tekjuskattslaganna, er henni heimilt að láta rannsóknir
fara fram fyrir luktum dyrum nema því aðeins, að hún
telji frekari aðgerðir óhjákvæmilegar.
Fyrirspurnir um þenna óttalega leyndardóm hafa nú
verið bornar upp í sambandsþingi og hefir forsætisráð-
herrann svarað því til, að hann hafi falið lögfræðingum
stjórnarinnar að rannsaka til fullnustu hvort nokkrir af
starfsmönnum hins opinbera hafi notið risnu „lystisemda
hallarinnar“ í Laurentianhæðunum eða ekki.
Vafalaust verður það dregið fram í dagsljósið áður en
langt um líður, hverjir séu eigendur „lystisemdahallar“, í
hvaða tilgangi hafi verið til hennar stofnað og hvernig
starfrækslu hennar sé háttað.
* ☆ ☆
Uppskerutryggingar
Nefnd sú, er fylkisstjórnin í Manitoba setti á laggirnar
til að athuga aðstæður fyrir því, að koma á fót almennum
uppskerutryggingum í fylkinu, hefir þegar átt marga fundi
með bændum og meðal annars þrjá í annari vikunni af
þessum mánuði, en þeir voru haldnir í Killarney, Melita og
í Brandon. Fundir þessir voru alls staðar vel sóttir og á
þeim ríkti hvarvetna mikill áhugi, að þetta mikla velferðar-
mál fengi sem skjótasta úrlausn.
Skrifari nefndarinnar, Mr. H. E. Wood, lét þannig um-
mælt að afstöðnum fundarhöldum í nokkrum byggðar-
lögum:
„Bændum í Manitoba verður það æ ljósara með hverj-
um deginum, sem líður, hve brýn þörf er á að auka öryggi
landbúnaðarins og tryggja lífvænlegar tekjur af rekstri
bújarða; þeim er það brennandi áhugamál, að rannsakaðar
verði gaumgæfilega allar skynsamlegar leiðir, er leitt geti
til varanlegra uppskerutrygginga.”
Sú skoðun virðist alment ærið ríkjandi meðal bænda,
að Prairie Farm Rehabiliationlögin, sem nú eru orðin 15 ára
gömul, séu að verða úrelt og þurfi að minsta gosti gagn-
gerðar endurskoðunar við, og verður naumast um það
deilt, að svo sé, þótt þau vissulega kæmi að miklu gagni á
sínum tíma. Bændur munu því nær einróma hallast á þá
sveif, að með hliðsjón af uppskeruvandræðunum í fyrra,
beri sambandsstjórn og stjórnum hinna einstöku fylkja, að
hrinda í framkvæmd virkum og haganlegum uppskeru-
tryggingum án frekari tafar.
☆ ☆ ☆
Tekjur af ferðamönnum
Samkvæmt nýjum upplýsingum frá ferðaskrifstofu
Manitobafylkis, námu tekjur þær af ferðamönnum, er heim-
sóttu fylkið árið, sem leið, $26,500,000 og er það drjúgum
stærri upphæð en nokkru sinni fyr.
Mr. W. E. Organ, forstjóri skrifstofunnar, kvað
ferðamannastrauminn hafa haft víðtæk áhrif á efnahags-
afkomu fylkisins í heild og náð svo að segja í jöfnum hlut-
föllum til allra stétta; hann kvað það sýnt, að allmiklu af
þessum tekjum, svo sem vera bar, hefði verið varið til
bættra móttökuskilyrða og aukinna þæginda fyrir gesti, en
á slíkt yrði aldrei of mikil áherzla lögð; honum taldist svo
til, að ferðamenn hefðu á árinu keypt vörur í smásölu fyrir
$7,000,000, auk þess sem $6,000,000 hefði verið greiddar til
gistihúsa; fæði hefði verið keypt fyrir $5,000,000, en
$3,000,000 til farartækja, ýmist með járnbrautum eða í
lofti; til skemtana hefði verið varið $1,500,000 og $2,500,000
eytt á einn og annan hátt.
Mr. Organ kvað Manitobafylki á áminstu ári hafa haft
meiri tekjur af ferðamönnum en nokkurt annað fylki í
hlutfalli við fólksfjölda, og yrði þá ekki annað sagt en stefnt
væri í rétta átt.
Jónas Jónsson frá Hriflu:
Hver eru upptök voðans?
íslendingar hafa verið bók-
menntaþjóð í meir en þúsund
ár. Um langt skeið geymdu for-
feður okkar fræði sín í minnis-
sjóði, því að þeir kunnu ekki að
skrifa eða lesa, en áttu þó hóp
stórskálda og snillinga í orðsins
og andans fræðum. Síðar hófst
ritöld og að lokum barst prent-
listin til íslands. Bókaútgáfa
hófst og hefur síðan blómgast í
landinu. En á ollum þessum öld-
um geymdi og varðveitti þjóðin
sína andlegu fjársjóði með mik-
illi umhyggju og gaumgæfni.
Þjóðin lærði og las kvæði, sögur,
trúfræði og margháttaða mann-
lega speki. Hún lærði fræði sín
aldrei í brotuih, heldur í heilum
frásögnum og samfelldum ljóð-
um. Á hinum myrku miðöldum
léku menn sér að læra utan-
bókar hina löngu rímnaflokka
með erfiðum daglegum störfum
innan húss og utan. Meðan þessu
fór fram var þjóðin vel menntuð,
þó að hún hefði ekki gengið í
skóla eða numið erlendar tungur
til að styðja bókvísi almennings.
Mikil breyting
Nú er orðin á þessu mikil
breyting og ekki að öllu leyti til
bóta. Hin þjóðlegu fræði eru í
mikilli hnignun. Fjórði hluti
landsmanna gengur í skóla með
ærnum tilkostnaði, en megin-
hluti þessara mörgu nemenda
kemur þreyttur úr skólasetunni
og þráir á vorin það eitt að
leggja kennslubækurnar upp á
hillur og ganga út í atvinnubar-
áttuna á sjó og landi. Víða ber
á drykkjuskap í sumum skólum
kaupstaðanna. Þar gætir einnig
undarlegs andlegs sjúkleika.
Nemendur í efri deildum barna-
skóla og sumum ungmennaskól-
unum kaupa á mánuði hverjum
glæpasögur og glæpamyndir
fyrir tugþúsundir króna og lesa
þennan ófarnað með sýnilegri
ánægju.
Andleg hnignun?
•Mér eru þessi andlegu fyrir-
bæri lítt skiljanleg. Þau gætu
bent til, að hér væri um meiri-
háttar andlega hnignun að ræða.
Ég trúi ekki að svo sé. Ég hef
kennt fjölmörgum ungmennum
í tveim frjálsum skólum hér í
höfuðstaðnum frá 1909 tilNþessa
dags. Nemendur mínir hafa
verið úr öllum sýslum, kauptún-
um og kaupstöðum landsins. öll
þessi ungmenni hafa verið reglu
söm og háttprúð og stundað
námið með áhuga og gaumgæfni.
Það hefur verið óblandin ánægja
fyrir mig og samkennara mína
að starfa með þessu ánægjulega
unga fólki. Ég get ekki trúað, að
hér sé um andlega hnignun að
ræða, heldur hitt að ungmennin,
sem drekka, slæpast og hvolfa í
sig andstyggilegum glæpasögum,
hafi orðið fyrir skaðsamlegum
mistökum á uppeldisbrautinni.
Mig grunar, að hungrið í glæpa-
bókmenntirnar, ef leyfilegt er
að nota það orð, stafi af því, að
æsku landsins sé miðboðið með
uppeldisskipulaginu, sem þjóðin
nú býr við.
Óþekkt kvalrœði
Árið 1946 ákvað alþlngi með
nálega einróma samþykki þing-
manna, að lögleiða skólaskyldu
ungmenna í öllu þéttbýli og í
sveitum, þegar húsakostur væri
tiltækilegur fyrir svo mikinn
fjölda nemenda. Þegar börnin
höfðu náð 13 ára aldri, var talið,
að barnamenntuninni væri lokið,
en þá skyldi taka við skyldunám
í gagnfræðaskólum, ýmist þrjá
vetur eða fjóra. Hinir vísu feður
létu miða gagnfræðanámið við
það að sem allra flestir ungling-
ar héldu áfram námi í mennta-
skóla og háskóla. Hér var þess
vegna lagt út í þungt bóknám
og furðulítið spurt um þörf æsk-
unnar eða löngun hennar í þessu
efni. Hér skulu aðeins nefndar
fjórar námsgreinar úr hinu nýja
skyldunámi fermingarbarna: —
Danska, enska, mjög þung ís-
lenzk málfræði og bókstafa-
reikningur. Skal nú vikið að
þessum sérstöku greinum.
Fyrst skal þess getið, að engin
önnur þjóð hefur nokkru sinni
látið sér til hugar koma að
knýja alla unglinga á fermingar-
aldri til að hefja nám í tveim
erlendum tungum. Ef Bretar eða
Ameríkumenn legðu þá kvöð á
öll fermingarbörn í landinu að
læra þýzka og franska málfræði
með tilheyrandi orðaforða, þá
myndi vera álitið að hér væru á
ferð annaðhvort geðbilaðir
menn eða hálfvitar. En hliðstæð
byrði er lögð á íslenzka ferming-
arunglinga, þar sem húsrúm er
til að loka þá inni yfir þess hátt-
ar lexíum. Hér er um að ræða
alveg óþekkt kvalræði. Börnin
missa móðurmálsforða sinn ofan
í þennan grautarpott. Móður-
málið er kramið sundur undir
þessari feikna skriðu erlendra
orða og málfræðilykla.
Með núverandi kennsluskyldu
erlendra mála í ungmennaskól-
unum er beinlínis verið að mis-
þyrma móðurmálinu og draga
það niður í svað sannarlegrar
ómenningar. Einstaka bókgefin
börn, sem hafa lesið mikið í hin-
um þjóðlegu bókmenntum, koma
með lifandi málsmekk úr þessari
eldraun, en flest bíða tjón á sálu
sinni, einkum þegar glæfraleg
málfræði og stærðfræðikennsla,
sem hæfði byrjunarnámi verk-
fræðinga, bætist ofan á.
Drykkjuskapur sæmilegra
skólanemenda og hin gífurlega
þrá þúsund ungmenna úr góð-
um heimilum í viðbjóðslegustu
glæparit verður ekki skýrð með
öðru en því að játa, að erlendu
tungumálin og nokkuð af öðru
hliðstæðu námsefni hafi gert
þúsundir ungmenna dauðþreytt
á námsefni skólanna.
Sönnuð sök
Ég þykist vita, að mönnum,
sem standa að þessari kúgunar-
löggjöf, þyki hér fast að orði
kveðið. En sökin er sönnuð.
Nemendur úr þessum skólum
gleypa í sig þúsundir glæparita
á hverjum mánuði. Mannfélagið
ber ábyrgð á þessum ófarnaði.
Það hefur lokað æskumenn þétt-
býlisins inni ár eftir ár við
námsefni, sem er algerlega ó-
boðlegt. Meginhluti íslenzkra
ungmenna getur eins og forfeð-
ur og formæður þeirra numið
hin þjóðlegu fræði og orðið há-
menntað fólk með sjálfsnámi og
hollri skólagöngu. En allur þorri
heilbrigðra unglinga hefur óbeit
á að eyða æskuárum sínum við
að nema byrjunaratriði í erlend-
um tungum, sem þessir ungling-
ar vita, að hefur ekki nokkra
þýðingu fyrir lífsafkomu þeirra.
Dapir höfðu aldrei reynt að
þvinga alla íslenzka unglinga til
að nema dönsku. En tveim árum
eftir að íslendingar skildu við
Dani, lögleiddu þeir tungu hinn-
ar fornu yfirþjóðar sem skyldu-
námsgrein í ungmennaskólum
landsins. Þessi firra ungra verk-
fræðinga er að skapa háskalegt
ástand í uppeldismálum þjóðar-
innar og því fáránlegri þegar
þess er gætt, að íslendingar læra
ekki að kalla má dönsku til
gagns nema með dvöl í landinu
sjálfu. Lestur danskra og nor-
rænna úrvalsbóka er mjög fá-
enskunámið er það að segja, að
meginhluti íslenzkra gagnfræð-
inga er í órafjarlægð frá því tak-
marki að geta að lokinni skóla-
göngu lesið sér til _ gagns þær
bækur á ensku, sem kalla má
nokkurs virði, þó að nemendurn-
ir hafi unnið með fullkominni
skyldurækni að starfi sínu.
Enskan er algerlega óviðráðan-
legt námsefni í þessum þvingun-
arskólum, þar sem mikill meiri-
hluti nemenda horfir hryggur og
leiður fram hjá glósum og dauð-
um málfræðireglum út á hafið
eða til starfa í sveit og iðju-
verum landsins.
Vaxandi hneigð ungmenna úr
skólaþvinguninni til að drekka
áfengi, dansa að sið blökku-
manna og teyga í sig frásagnir
um morð Axlar-Bjarnar eða
hetjuna, sem drap þrettán menn
á ellefu mínútum, bendir ótví-
rætt á upptök voðans: Tvö er-
lend tungumál, fáránleg íslenzk
málfræði og bókstafareikningur.
—Alþbl., 15. des.
Saga íslenzkra gullsmíða
Eftir prófessor RICHARD BECK
íslenzkt gullsmíði nefnist bók,
sem er nýútkomin í Reykja-
vík, en hér er um að ræða af-
mælisrit gefið út af Skartgripa-
verzlun Jóns Sigmundssonar við
lok hálfrar aldar starfsemi 29.
október 1954.
Hefst ritið, sem er hið vand-
aðasta og smekklegasta að öllum
frágangi, á mjög skilmerkilegri
ævisögu Jóns Sigmundssonar
gullsmiðs (d. 1942), stofnanda
skartgripaverzlunar þeirrar, er
ber nafn hans. Eins og fram
kemur í ævisögunni var hann
gullsmiður ágætur, iðjumaður
mikill og áhugamaður um starf
sitt og fyrirtæki, í einu orði sagt:
mætur maður og vel metinn af
samtíð sinni.
Saga skartgripaverzlunar hans
og þróunar hennar er jafnframt
hvorki lítill né ómerkur þáttur í
þróunarsögu þess listiðnaðar í
höfuðborg íslands, eins og lýsir
sér með ýmsum hætti í um-
ræddri ævisögu Jóns, sem þó er
rituð af lofsverðri hófsemi.
Með nemendum hans hafa á-
hrif frá honum einnig borizt út
um landið. Og vert er sérstak-
lega að minna á það hérna megin
hafsins, að fyrsti nemandi hans
var bróðursonur hans, Sigmund-
ur Grímsson, er flutti að loknu
námi hingað til Vesturheims og
rekur nú gullsmíðar í stórum
stíl í Vancouver.
Ævisögunni lýkur með eftir-
farandi kafla, sem er hinn at-
hyglisverðasti:
„Skartgripir og listmunir hafa
verið viðfangsefni verzlunarinn-
ar nú um hálfa öld. Traust hand-
verk er höfuðstoð hvers þjóð-
félags, er vel býr. Listiðnaður er
jafnan umgjörð fágaðra lífs-
hátta. List góðmálmanna hefur
þjónað fegurðarþrá fólksins á
hátíðum og við hversdagsannir,
og náð hæst í helgidómum þjóð-
anna. — Hér hefur starfssvið
fyrirtækisins legið.
Erfðir íslenzkrar gullsmíði eru
eldfornar, hafa lifað frá kynslóð
til kynslóðar, auðgazt af sam-
skiptum við aðrar þjóðir og mót-
azt af lífsháttum þjóðarinnar, er
stundum hafa smækkað verka-
hringinn meir en skyldi. Þær
hafa verið þáttur í starfslífi
þjóðarinnar, listhneigð hennar
og trú. Þær eru nútímanum
verðmætur menningararfur.
En minjar hennar hafa goldið
afhroð. Tímans tönn hefur unnið
á mörgum góðum grip. Margt
hefur farið forgörðum á neyðar-
tímum. Erlendir valdsstjórnar-
menn hafa farið um þær ráns-
hendi. Þær, sem enn eru til, eru
þó þjóðinni dýrgripir, rétt eins
og skinnbækur hennar og aðrir
fornhelgir dómar, er tengja nú-
tímann við líf og sögu þeirra
kynslóða, er lifað hafa í landinu.
Við lok hálfrar aldar starf-
semi hefur verzlunin látið gera
bók þessa um erfðir íslenzkrar
gullsmíði frá landnámstímum og
fram til upphafs þessarar aldar“.
Tekur þvínæst við meginefni
bókarinnar, en það er ritgerð
Björns Th. Björnssonar list-
fræðings, „íslenzkt gullsmíði“,
og er hún 50 blaðsíður að les-
máli.
Segir höfundur þar næsta
ítarlega og á mjög skipulegan
hátt sögu íslenzkra gullsmíða frá
upphafi vega og fram á vora
daga, eins og fyrr getur, og er
ritgerðin í þessum köflum: —
„Heiðið skart“, „Ormur og
dreki“, „Rómanskir kaleikar og
helgiskrín“, „Gotneskt kirkju-
silfur“ og „Víravirki og loft-
skorið verk“.
Mig brestur að vísu alla sér-
þekkingu í þessum fræðum, en
hitt dylst ekki, að hér fer
höndum um hugþekkt efni
prýðilga listfróður maður, sem
glöggt skyn ber á slíka hluti, og
fer sinna ferða í ályktunum.
Hefir hann jafnframt byggt
þennan merkisþátt í sögu ís-
lenzks listiðnaðar á traustum
heimildum, og er því mikinn
fróðleik að sækja í þessa ritgerð
hans. Henni er einnig þannig
farið um málfar og stíl, að hún
er hin skemmtilegasta aflestrar.
Aftan við hana er góður út-
dráttur á ensku. Þá er það eigi
síður bæði hin mesta bókarprýði
og eykur stórum á gildi þessa
afmælisrits, að aftan við það eru
yfir 30 framúrskarandi góðar
myndir af íslenzkum skartgrip-
um í Þjóðminjasafni Islands og
Nationalmuseum Danmerkur, en
framan við myndirnar er skrá
yfir þær með gagnorðum skýr-
ingum á íslenzku og ensku.
Gerði Gunnar Rúnar Ólafsson
ljósmyndirnar af gripum í Þjóð-
minjasafninu, en Niels Elswing,
ljósmyndari við National-
museum í Kaupmannahöfn, ljós-
myndir gripanna, sem þar eru.
Eiga þeir báðir þakkir skilið
fyrir prýðilegt verk.
Afmælisrit þetta, sem er öllum
hlutaðeigendum til sæmdar, er
góður skerfur til heildarsögu
íslenzks listiðnaðar, og heldur
jafnframt fagurlega og varan-
lega á lofti minningu hins merka
manns, sem það er helgað, og
starfsemi hans.
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
SINDRI SIGURJÓNSSON
LANGHOLTSVEGI 206 — REYKJAVÍK