Alþýðublaðið - 08.09.1960, Blaðsíða 13

MYNDIN: Brynjólfur Jóhannesson og Árni Tryggvason
í sjónleiknum „Beðið eftir Gotot“, eftir Samuel Beckett.
EKKI alls fyrir löngu
lauk leikári og senn hefst
annað nýtt. Það leikár, sem
lauk, var um marga hluti
merkilegt. í fyrsta lagi varð
Þjóðleikhúsið tíu ára og var
þess minnzt. í öðru lagi lykt-
aði leikárinu þar ineð svo-
nefndri listahátíð, en hún
var í því fólgin að keyptir
voru hingað til lands ágætir
erlendir listamenn. Var í
fyrstu látið í veðri vaka, að
hátíðin væri haldin í tilefni
af afmæli leikhússins, og
sættu þá forráðamenn léik-
hússins gagnrýni, ekki fyrir
framtakið, sem er lofsvert,
heldur fyrir það, að mönnum
þóttu íslenzkar listir og þá
sérstaklega leiklistin verða
hornkerling á þessari hátíð,
og var sú gagnrýni vissulega
réttmæt. Síðar lýsti þjóðleik-
hússtjóri, Guðlaugúr Rósin-
kranz, yfir því í opinberum
umræðum í Listamanna-
klúbbnum, að ástæðulaust
væri að tengja listahátíðina
og afmælið of náið saman;
listahátíðin væri hugsuð sem
eins konar ábætir á leikárið
og ætti auk þess að vera vísir
að meiru slíku í framtíðinni,
en hins vegar kvaðst þjóð-
leikhússtjóri öðrum þræði
hafa litið á liðið leikár sem
afmælisléikár í heild sinni.
Þetta breytir allnokkru og er
nú bezt að rifja upp urarætt
leikár í því ljósi.
Mér finnst það eðlileg
hugsun, að á afmælisleikári
sé heldur reynt að tjalda því
til, sem skást er. En ef ís-
lenzk leiklist getur ekki boð-
ið upp á betra en þetta, sem
gert var í fyrravetur, finnst
mér alvarleg ástæða til að
staldra við og reyna að hugsa
málið: Höfum við gengið til
góðs, — götuna fram eftir
veg? Eg ætla að gera hér
fyrst að umræðuefni Þjóð-
leikhúsið og starfsemi þess,
því að tíu ára afmælið gefur
tilefni til þess; ég kem síðar
að Leikfélagi Reykjavíkur.
Svo er rétt að taka skýrt fram
í upphafi, að gestaleiki er-
lendra listamanna, sem oft er
fengur að og stundum mik-
ill, tel ég ekki til viðfangs-
efna Þjóðleikhússins, enda
eru þeir óviðkomandi ís-
lenzkri leiklist þar til ávaxta
þeirra fer að sjá góð merki í
verkum íslenzkra leiklistar-
manna.
í vetur frumsýndi Þjóð-
leikhúsið sex leikrit; tvö
þeirra eru viðurkennd bók-
menntaverk öndvegishöf-
unda, Blóðbrullaup og Júlíus
Sesar; eitt, „Hjónaspil11, er
að minnsta kosti þokkalegar
bókmenntir, þótt skopleikur
sé, og ágætt sviðsverk og
eitt, afmælisleikritið, í Skál-
holti, í hópi fremstu verka ís-
lenzkra leikbókmennta og
valið á því hafið yfir gagn-
rýni (svo framarlega sem til
voru hæfir flytjendur). Loks
eru svo tvö leikrit, Edvard,
sonur minn, melodrama og
reyfari, og Ást og stjórnmál,
gamanleikur, þokkalegur,
lítið spennandi og svolítið
farið að slá í hann; þessi tvö
leikrit er mér ekki kunnugt
um að nokkurt Þjóðleikhús
nokkurs staðar í heiminum
hafi talið virðingu sífmi sam-
boðið að taka á verkefnaskrá
sína.
En þetta er nú bara ein
hliðin á málinu, önnur og sú
stærri fjallar um flutninginn,
sjálfa leiklistina. Það stoðar
lítið að þylja upp nöfn frægra
höfunda til þess að gefa hug-
mynd um þroskastig leiklist-
ar, og í þessu tilfelli verða
nöfn Garcia Lorca og Shake-
speares litlar skrautfjaðrir.
Öllum mun í fersku minni,
hvei'su brátt varð um Júlíus
Sesar, en þegar þess er gætt,
að loksins eftir 10 ára starf
tók leikhúsið á sig rögg og
sýndi klassiskan harmleik,
þá þarf engan að undra þótt
leikurunum veittist túlkumn
erfiðari en að drekka vatn.
Blóðbrullaup er einnig af
þeirri tegund leikrita, sem
hér hefur verið vanrækt; yfir
leitt verða íslenzkir leikarar
hikandi og í vandræðum, ef
þeim er ætlað að fara með
annað en það, sem hefur
raunsæilegt form. Þetta er
ekki af því að þeir geti ekki
annað, heldur er hinu um að
kenna, að ekki hefur verið
unnið markvíst að því, að
nema ný lönd. Sýningin á
Blóðbrullaupi var ein slík til-
raun, tilraun, sem að vísu
tókst ekki, en reyndist þó svo
áhugaverð, að betur var farið
en heima setið. Þetta var ís-
lenzk túlkun á spænsku
verki, sem leikstjórinn, Gísli
Halldórsson, bauð upp á, og
þeir sem einu sinni sættu sig
við að horfa á sýninguna út
frá þeim forsendum, höfðu
ugglaust af henni meiri á-
nægju en hinir sem leituðu
að einhverju túrista-Spáni í
glansmyndastíl. Hitt er óneit-
anlegt, að gallað verk var
þessi sýning, og sama máli
gegnir um hina sýningu leik-
hússins, sem mestan áhuga
vakti, í Skálholti. Leikstjór-
inn, Baldvin Halldórsson, fór
þar nýja leið til túlkunar og
svipti af rómantískum ljóma.
Það var lærdómsríkt, en við
þetta komu gallar á byggingu
leikritsins skýrar í ljós og
reismn yfir stíl skáldsins
naut sín ekki. Þarna var ekki
lögð áherzla á hin íslenzku
einkenni verksins, en leitað
að því sem almennt gildi hef-
ur. Sýningin var listrænt
unnin, en hún var til bland-
innar ánægju. í Hjónaspili
sem Benedikt Árnason,
stýrði, verður manni minnis-
stæðast, að leikstjóranum
hafði tekizt að skapa leik-
gleði, — hún er ekki of algeng
hér á sviðinu, — en listrænn
viðburður var að sýningunni
ekki. Við sýningar á þeim
leikritum, sem ótalin eru, en
minnst var á áðnn, voru farn-
ar troðnar brautir, en það var
reyndar ekki til að sýna slík
verk, að við íslendingar
reistum okkur Þjóðleikhús.
Það er leiðinlegt til þess að
vita, að á öllu þessu afmælis-
ári, skyldi ekki hafa tekizt
að koma upp einni sýningu,
sem væri heilsteypt hstaverk.
Orsök þessa er sjálfsagt ekki
ein og ekki tvær. En nokkrar
liggja í augum uppi. í fvrsta
lagi er það hinn alkunni leik-
stjóraskortur, skortur á fjöl-
menntuðum og velmenntuð-
um leikstjórum með skapandi
ímyndunarafl og aga í vinnu-
brögðum. Það má ef til vill
telja -það lofa góðu, að það
voru ungu leikstjórarnir, sem
stýrðu þeim sýningum, sem
athyglisverðastar voru í vet-
ur. í öðru lagi, það verður að
leggja miklu meiri áherzlu á
stíl — stíllinn er eitt höfuð-
einkenni í leiklistarskilningi
nútímans. Þriðja lausnarorð-
ið er ensemble. Norski leikar-
inn Stub Wiberg lét svo um-
tekið sjö ár að venjast
sviði norska Þjóðleikhússins,
eftir að það var reist og að
koma þar upp samstilltum
leikhóp, og hafa menn haft
það fyrir satt þar í landi síð-
an. Nú skulum við ekki taka
þetta með 7 árin of bókstaf-
lega, en hitt þarf ekki að
segja manni, að ekki hefði
verið hægt að koma upp sam-
stilltari og hæfari leikhóp á
tíu árum en Þjóðleikhúsinu
hefur tekizt. Sumir leikararn-
ir eru látnir bera hita og
þunga dagsins í leikriti eftir
mælt eitt sinn, að það hefðL
leikriti, svo að bæði þeim og
áhorfendum má þykja nóg
um, en aðrir þjálfaðir leikar-
ar eru lítt notaðir eða þá sett-
ir í kví og látnir dúsa þar, en
aldrei reynt, hvort hæfileikar
þeirra spanna ekki viðara
svið. Það vantar breidd í leik
hópinn, og jafnari samsetn-
ingu og fyrst og fremst þarf
að miða leikritavalið meira
við þá leikkrafta, sem fyrir
hendi eru. Loks færði sýning-
in á í Skálholti manni heim
sanninn um það, að musteri
íslenzkrar tungu er Þjóðleik-
húsið ekki orðið. sannleikur-
inn er sá, að það verður að
gera meira til að skýra fyrir
manni af hverju þetta heitir
Þjóð-leikhús. (Mig langar að
skjóta hér inn í einu, sem er
að vísu ekki grundvallaratr-
iði í þessu sambandi, en hvaða
erindi á leikrit eins og
Tengdasonur óskast til al-
þýðufólks úti á landi?).
Leikfélag Reykjavíkur var
ekki upp á sitt bezta í vetut
heldur. Það bauð upp á fjórar
nýjar sýningar, og þrjár a£
þeim: Sex persónur leita höf-
undar, Gestur til miðdegis-
verðar og Græna lyftan ollu
vonbrigðum. Hin fjórða,
Beðið eftir Godot (leikstjóri
Baldvin Halldórsson) var
ekki lýtalaus, en sennilega þó
mesti leiklistarviðburður
vetrarins, ekki fvrst og fremst
fyrir það, að þar gafst ís-
lendingum í fyrsta sinn tæki-
færi að kynnast þeim um-
brotum, sem eiga sér stað í
leikritagerð nútímans, heldur
vegna þess að sýningin var
góð leiklist.
Samleikur þeirra' Brynjólfs
Jóhannessonar og Áma
Tryggvasonar í Beðið eftir
Godot er mér minnisstæðast
afrek einstakra leikenda í
vetur, en margir leikarar og
margar leikkonur stóðu sig
með sóma í stórum hlutverk-
um og smáum. Af ungúm
leikurum á framfarabraut,
vaktí Helgi Skúlason mesta
athygli, í hlutverki eftir hlút-
verki.
En nú fer að hefjast nýtt
leikár og Þjóðleikhúsið hefur
nýlega tilkynnt hluta af verk-
efnaskrá sinni í vetur. Það er
ekki vonum fyfr, komið fram
í september. Verkefnaskráin
lítur ekki óglæsilega út, og
þar eru einkum nokkur ný
leikrit, sem fróðlegt verður að
kynnast; hins vegar saknar
maður íslenzkra leikrita og
klassiskra verka annarra en
Georges Dandin, sem er of
stutt til að leika eitt sér á
kvöldi. En það er bara þetta,
að reynsla undanfarinna ára
hefur kennt manni að fagna
ekki um of. Verkefnaskráin
lítur venjulega töluvert öðru-
vísi út í lok leikái’sins! Það að
vera stöðugt að breyta áætl-
un og síðbúinn með flest verk
efnin, hlýtur að gera þeim
listamönnum, sem við leik-
Framliald á 14. síðu.
Alþýðublaðið — 8. sept. 1960