Dagskrá - 14.09.1896, Blaðsíða 5

89
ur samskonar frá yngri árum Jóns of svæsin, of stórorð og grófyrt.
En hvorttveggja á vel heima í þesskonar kvæðum. Þau eru ort í
hita meðan á stríðinu stendur og þurfa að ná eyrum almennings
strax. Pólitiskur ákafi var miklu meiri hjer á árunum næst fyrir
'74, og þessi kvæði Jóns geymast sem minningarmerki frá þeim dög-
um. Gífuryrði fara mönnum misjafnlega vel. Þau sóma sjer álika
og þungt vopn í hönd þess manns, sem hefur góða krapta og skap
til að veifa því. Og eins og Jón hefur verið stórorður hefur hann
verið umsvifamikill og stórstígur í lífi sínu, og ekki hrokkið aptur-
ábak fyrir smámunum. Þegar við lesum erindi eins og þetta úr
kvæðinu Afram:
Vjer skulum ei æðrast þótt inn komi sjór
þó að endur og sinn gefi á bátinn.
Nei. Að halda sitt stryk, vera í hættunni stór
og horfa ekki um öxl, það er mátinn“.
Þá hefur það góð áhrif á okkur að vita að höfundurinn hefur opt
og tíðum lent í barningi, og veit hvað það er, að sigia hann krapp-
ann, og að hann hefur ekki varpað árunum fyrir horð, þó stundum
hafi gefið á bátinn. Flest pólitisku kvæðin eru frá fyrri árum. Ný
Bjarkamál, sem ort eru í Reykjavik 1889, eru framhald hinna eldri
kvæða. Það er miklu meir ádeilukvæði en hin, og ákafinn er minni
en í hinum eldri kvæðum, en margt er þar vel sagt. Hann hefur
ort eitt íslandsminni, eptir að hann flutti vestur, mjög fallegt kvæði,
og er í því þetta erindi:
Fjemætur er fornöld sjóður
framtakssömum lýð,
aðeins frækorn fyrir gróður,
fyrir nýja tíð.
Já, vjer elskum ísafoldu
eins og verður hún
er það fræ rís upp úr moldu
árdags móti brún.
Jón hefur lítið kveðið á síðari árum; langfiest kvæði liggja
eptir hann frá æskuárunum. Hann byrjaði kornungur að yrkja og
rita, en leggur skáldskapinn snemma að mestu leiti á hylluna til
að gefa sig við öðru, blaðamennsku og pólitík. Og kvæði hans bera
enn meiri merki þess, en fleBtra annara skálda okkar, að hann hafi
haft kveðskapinn í hjáverkum, og að þau sjeu að eins tækifæris-
kvæði. Hann hefur sjaldan vandað sig og síst á því, sem hann
hefur kveðið nú á síðari árum. Og aldrei hefur hann látið frá sjer
í ljóðum það besta, sem hann hefur hugsað; hann hefur aldrei ort
eins gott kvæði og búast hefði mátt við frá honum, aldrei eins gott
kvæði og hann hefði getað ort ef hann hefði lagt kveðskapinn meir
fyrir sig á fullorðinsárunum en hann hefur gjört. En honum hef-
ur nú sýnst að hafa það hinsvegin og er ekkert móti því að hafa.
Hann hefur komið við margt og liggja spor hans víða. En skáld-
skapurinn gefur lítið af sjer hjer á landi, og er bestur við að fást
þeim, sem sitja í hægum embættum og hafa litlar áhyggjur fyrir
lífinu. Og við lifum ekki á því að annarhver maður sitji með hönd
nndir kinn og yrki.
Þrátt fyrir það, sem hjer hefur verið sagt, eru mörg af kvæð-
um Jóns Ólafssonar vel falleg; þau hafa náð vinsældum og verið
lærð og sungin af alþýðu manna. Sumstaðar er hann nokkuð stirð-
ur, en hvergi óaðgengiiegur. Og opt hefur honum tekist vel að
yrkja alþýðlega og við allra hæfi; svoeru: Álfasöngvarnir, Sjóferð,
Skógargildi o. fl., og má segja um þau kvæði, að hvert mannsbarn kann
þan og þau eru sungin um land allt. Þau eru fjörug, ljett og auð-
lærð. Smástökur hans eru og smellnar og alþýðlegar t. d.:
Jeg fór hálfan hnöttinn kring
og hingað kom jeg aptur;
jeg átti bara eitt þarílegt þing
og það var góður kjaptur.
Sama er að segja um vísurnar: Til Kvöldstjörnunnar. Yfir þeim
er sá blær, sem auðkennir íslenskar stökur. Og falleg vísa er þetta;
„Loptið rauðri litar glóð
ljóminn sunnu skæri;
fagurt væri ef banablóð
böðla Fróns það væri.“
Ýms af gamankvæðum og keskniskvæðum Jóns kunna og margir.
Þunglyndið fer honum ekki eins vel; það á miklu betur við
hann að líta á lífið frá björtu hliðinni. Það sem honnm semur ekki
við eru einstakir menn og stefnur, en ekki heimurinn í heild sinni.
Þessi erindi úr kvæðinu Lífið mitt eru góð:
„Sje nokkur hlutur sorgar sár,
sje nokkuð biturt til,
þá eru það horfin æskuár
ónýt í tímans hyl.
Þá er það að lifa lífi því
sem leyfir einga töf
og varpar öllum vonu í
válega, kalda gröf.
Jeg set hjer eitt einkennilegt og gott erindi úr Bœn í þung-
lyndi:
„Guð minn, Guð minn! Lægðu, lægðu
lífsins storm!
Herra, herra! Yægðu, vægðn
veikum orm!
Hjer er sami ákafinn sem viða í pólitisku kvæðunum, og eins
er í kvæðinu A Sierra Nevada, sem er eitt af allrabestu kvæðum
hans.
Eitt af kvæðum hans heitir: Til gamals manns, og hefur sá
hinn gamli maður, eptir kvæðinu að dæma, verið breytingagjarn
framfaramaður á yngri árum, eu með aldrinum orðið apturhaldB-
maður og horfir nú með óhug og undrun á þá, sem yngri eru og
á eptir honum koma til að rífa það niður eða breyta því, sem sjálf-
ur hann var með tii að reisa. En þetta er ekkert einsdæmi, því
svona fer mörgum gömlum mönnum. Ungir vildu þeir bæta um
verk feðra sinna og fannst það þá kenjar og forneskja úr köllun-
um að vera að malda í móinn, en nú þola þeir illa að verða fyrir
hinu sama af sínurn eigin sonum. Það sem ein kynslóðin byggir
upp, rífur hin næsta niður. Svo hefar það gengið og mun ganga
til eilífðar. Og kvæðið endar svona:
„Og guði sje lof, þeim gömlu máttur þverrar!
Já, guði sje lof, þeir ungu eru tímans herrar!“
Höfundurinn hefur verið á undan sínum tíma, og eins og kunn-
ugt er brotið að mörgu í bága við það sem eldra var. Hann hafði
öll skilyrði til að verða brautryðjandi maður á vegi landa sinna til
framfara og menningar, en hjer er að eins að ræða um þýðing hans
sem skálds. Og hann er milliliður milli eldri og yngri skáldaflokks-
ins hjá okkur. Hann kemur fram miklu fyr en Yerðandimennirnir
um ’80, og heyrir þó nánast til þeim flokki. En áhrif hans sem skálds
hafa orðið miklu minni, en þau hefðu getað orðið, vegna þess hve
lítið hann hefur fengist við kveðskap á síðari árum. Og þó á hann
sjerstakt sæti meðal helstu skálda okkar. Mörg þeirra hafa ort
með meiri skáldlegri íþrótt, en ekkert þeirra hefur með lífi sínu lagt
eins mikið inn i kvæði sín og hann.
Útlendar frjettir.
Kmh. 5. sept. 1896.
Noregur. Þar hugsa menn ekki um annað en Nausen og hans
afreksverk. „Fram“ kom, eins og fyrr er sagt til Wardö 24. ágúst,
og síðan hefur hann verið í söðurför meðfram strönd Noregs. Fyrst
komu þeir við í Niðarósi; þar höfðu þeir ágætar viðtökur; 30,000