Lögberg-Heimskringla - 05.02.1970, Síða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 5. FEBRÚAR 1970
Lögberg-Heimskringla
Publiihad •▼•rr Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinled by
WALLINGFORD PRESS LTD
303 r*nn*dy SirMi, Winnipeg 2, Man
Editor: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jakob F. Kristjansson; Vice-Presidint S. Aleck Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Slflurdson; Treosurer, K Wllhelm Johonnson
(OITORIAL BOARD
Wismpei: Prof. Moroldur Beeeoeon, choirmon; Dr. P. M. T. Thorlokson, Dr.
Voldlmor J. Eylonds, Corollne Gunnorseon, Dr. Thorvoldur Johneon, Rev. Phlllip
M. Petureeon Veeceever: Gudloug Johonneeeon, Bogi Bjornoson. Mineeepolls:
Hon. Voldimor Bjomeon. Vlcterle, B.C.: Dr. Richord Beck. Iceland: Birgir Thor
locius, Steindor Steindoreeon, Rev. Robort Jock
Subacriplion $6 00 por year — payabl* in advanc*.
TELEPHONE 943-993'
"Second closs moil registrotion number 1667".
Ávarp forseta íslands, herra
Kristjóns Eldjárns, á nýársdag
Góðir íslendingar.
í dag óskum vér hver öðr-
um gleðilegs nýárs. Sú kveðja
er söm og jöfn, en hitt er sí-
breytilegt, í hverjum hug,
glöðum eða döprum, hún er
fram borin hverju sinni. Um
síðast liðin áramót var venju
fremur þungt yfir þjóðlífinu
á landi hér, og ollu því óhag-
stæð umskipti í þjóðarbú-
skapnum. Svo er fyrir að
þakka, að yfirleitt er nú létt-
ara yfir, þegar á heildina er
litið, en í sumum byggðarlög-
um ala menn þó enn ugg í
brjósti vegna óvissrar afkomu,
stopullar atvinnu, ónógra fóð-
urbirgða. Og ekki breytist það
lífsins lögmál, að ýmsir vor
á meðal eigi um sárt að binda
á þessum degi sem öðrum. En
kveðja vor á fyrsta degi árs-
ins, óskin um gleðilegt nýjár,
er óháð því sem yfir hefur
gengið. Hún felur í sér fögn-
uð og þökk fyrir að fá enn að
lifa, starfa og vona, fá enn
að t a k a þátt í samfylgd
manna á þessari vegferð, sem
lífið er.
I dag þökkum vér hver öðr-
um fyrir liðið ár. Sjálfur hef
ég, eins og áður, margt að
þakka landsmönnum, þótt ég
geti ekki notað þessa stuttu
stund til að telja það upp. Það
er eigi að síður vel í minui
geymt. Aðeins eitt skal nefnt,
því að þar á mikill fjöldi
manna hlut að máli. Ég þakka
af alhug viðtökur þær, sem
kona mín og ég fengum á
kynnisför okkar um Norðlend-
ingafjórðung í sumar sem leið,
fyrstu för okkar af því tagi.
Slíkar ferðir og þau kynni
sem af þeim leiðir, styrkja for-
setann til þess hlutverks, sem
hans er í þjóðlífinu, en þó er
það gildi þeirra mest, ef þær
megna að efla almenna til-
finningu fyrir einingu þjóðar-
innar í bæ og byggð. Allt það
sem okkur var gert til gleði
og sóma í þessari ferð, tek ég
sem vott um góðan hug fólks-
ins í landinu til þess embætt-
is, sem ekki hvað sízt er tákn
þjóðlegrar samstöðu.
Margar myndir úr þessari
kynnisför ber fyrir hugskots-
sjónir, myndir lands og lýðs,
gamalkunnar að vísu, en þó
alltaf nýjar eftir því hvernig
ljós á þær fellur. Við vorum
á Skagaströnd, og þar blasti
við Spákonufell, tignarlegt og
sérkennilegt fjall. Leiðsögu-
maður lét svo um mælt, að
þarna væri hið heilaga fjall
byggðarinnar, s e m heima-
mönnum þætti öllum fjöllum
betra, vættur byggðarinnar.
Við vorum í Kelduhverfi, og
þar féllu orð á þá leið, að
fornar fjallvættir. Óttar og
Eilífur, vektu yfir byggðum.
Það er grunnt á slíkum hug-
myndum m e ð a 1 íslendinga.
Þetta er £orn arfur, sem aldrei
hefur alveg fyrnzt yfir. For-
feður vorir á landnámsjörð
hafa kjörið sum fjöll öðrum
fremur til að vera bústaðir
landvætta. Og það er skáld-
leg og hrífandi hugsun, að
goðmögn í náttúrunnar ríki
vaki yfir hverri byggð, og á-
hrifamikið tákn um samskipti
mannanna við landið, sem er
fóstra þeirra og lífgjafi. •
Eitt sinn var svo kveðið:
íslands óhamingju verður allt
að vopni, eldur úr iðrum þess,
ár úr fjöllum, breiðum byggð-
um eyða. Upp er komin á vor-
um dögum rík tilfinning fyr-
ir því, að afstýra beri slíkri
óhamingju héðan í frá.
Vér getum ekki vænzt þess,
að landvættir séu oss hollar,
nema vér séum einnig þeim
hollir og bústöðum þeirra. Á
því ári, sem nú er liðið, hafa
margir orðið til þess að hvetja
þjóðina til að vaka yfir land-
inu, vernda það fyrir spjöll-
um af mannanna hendi og
eyðandi öflum þess sjálfs, til
að fara vel með landið, bæta
fyrir yfirsjónir liðinni tíma
og gæta varúðar í öllu, sem
varanleg áhrif hefur á nátt-
úru landsins.
Á alþjóðaþingi hafa íslenzk-
ir fulltrúar borið fram tillögu
um vemdun fiskistofna haf-
svæðanna gegn ört vaxandi
mengun hafsins, í endurskoð-
un eru lög um náttúruvernd
og síðasta Alþingi samþykkti
lög um verndun þeirra manna-
minja í landinu, sem vér vilj-
um að verði hluti af þjóðar-
arfrnum á komandi tímum.
Þetta er allt af sömu rót runn-
ið.
Lífsbarátlan og framvindan
krefjast þess jafnan, að ein-
hverju verði fórnað, sem þó
væri gagn og gaman að eiga,
en háski er enginn á ferðum,
ef sá skilningur er vakandi og
almennur, að fara beri nær-
gætnum höndum um það land,
sem ekki aðeins er heimkynni
vort, heldur einnig þeirra
niðja vorra, sem eftir oss
koma. Þá verður þeim vanda,
sem oft vill rísa, þegar um
er að ræða vemdun lands og
minja, ráðið til eins farsælla
lykta og auðið er.
En það er fleira en eldur úr
iðrum jarðar og ár úr fjöll-
um, sem eytt hefur byggðum
á íslandi, þótt á annan hátt
sé. Þjóðflutningarnir innan-
lands og þó einkum straumur
fólks til suðvesturhluta lands-
ins, til höfuðborgarsvæðisins,
á undan gengnum áratugum,
hefur komið hart niður á
mörgum byggðarlögum, skilið
sumar byggðir eftir mannlaus-
ar, en valdið öðrum miklum
efnahagslegum og félagsleg-
um vanda, svo að ekki sé
minnzt á persónulegan sárs-
auka, sem þessari þróun hef-
ur fylgt.
Þetta hefur verið tímabil,
sem kenna má öðrum þræði
við, eyðingu lands, þótt það
hafi vissulega einnig verið
tími gróandi og nýs landnáms
á mörgum sviðum. Vér höfum
horft á merkilega sögu gerast.
Meðan þjóðin var meira en
helmingi fámennari en hún
er nú, varð hún að gjörnýta
hvern slægan blett í landinu
til þess að sjá sér farborða.
En nú standa forn höfuðból
mannlaus og frægar verstöðv-
ar auðar og yfirgefnar.
Hin nýju hlutföll í skipt-
ingu byggðarinnar hafa haft
gífurleg áhrif á allt þjóðlífið.
Víst voru hinar fornu félags-
heildir smáar og veikar, en
þær fundu eigi að síður til
sín sem mikilvægra eininga
með sinn tilgang og verksvið
í því gaimla jafnvægi, sem
aldalöng reynsla bændaþjóð-
félagsins hafði skapað. Brott-
streymi fólksins hefur svipt
mörg byggðarlög meira en
litlu af sínum fyrri metnaði.
En samtímis höfum vér
byggt stóra höfuðborg. Henn-
ar metnaður er að sama skapi
mikill og það með réttu, því
að hún er fjölbreytileg mið-
stöð þjóðlífsins alls. En marg-
ir hafa óttazt þessa þróun,
sagt að vér værum að verða
borgríki eða líkt þjóðfélaginu
við mannveru með of stórt
höfuð en að því skapi veika
og valta fætur. Ýmsum hefur
fundizt sem þjóðin smækkaði
með samdrætti byggðanna,
þrátt fyrir síhækkandi heild-
artölu landsmanna, og þjóðfé-
lagið verða tilbrigðasnauðara
og svipminna en áður.
Þess ber þó vel að minnast,
að önnur fjölbreytni, sem
nauðsynlegt er í nútíma þjóð-
félagi, hefur komið í staðinn.
En oss nægir ekki í þessu efni
annað hvort — eða, heldur
verðum vér að hafa hvort
tveggja. Vér verðum að hafa
efni á að eiga nokkuð stóra
höfuðborg, sem er miðstöð
menningar og alls þjóðlífs og
þjóðar þar með landsmönnum
öllum. En jafnframt verðum
vér vissulega að byggja land-
ið. Ekki af óraunhæfri róm-
antík eða sögulegri tilfinn-
ingasemi, þó að slíkar kennd-
ir séu skiljanlegar, heldur til
þess að nytja iífsskilyrðin
skynsamlega efla möguleika
til lífs og búsetu og auk fjöl-
breytni í athöfn og mannlífi.
Og það er ástæða til að vona,
að undanhald byggðanna hafi
runnið sitt skeið á enda og
jákvætt viðnám sé hafið.
Bændabyggðir munu senni-
lega ekki dragast mikið sam-
an úr þessu, en kaupstaðir og
sjávarþorp, þétthýli lands-
byggðarinnar, mun eflast. Ég
kom aftur úr ferð minni í
sumar efldur að trú á framtíð
þeirra byggðarlaga, sem við
f ó r u m um. Sveitarstjórnir
höfðu víða þurft að takast á
við óvenjulegan vanda sökum
árferðis, en einmitt í því ljósi
var sérstakt fagnaðarefni að
heyra forystumenn lýsa þeim
áformum, sem þeir hafa á
prjónum, þeim framtíðarsýn-
um, sem þeir sjá hver á sín-
um stað. Vonleysi og uppgjöf
er mönnum fjarri, heldur er
einmitt verið að búast fyrir
af bjartsýni og áhuga, menn
setja metnað sinn í að byggð-
in haldi velli og geti boðið
upp á nútímalífskjör, enda
mun fólkið þá hvergi fara,
heldur búa sér f r a m t í ð í
heimahögum.
Þróun byggðanna í landinu
er sannarlega eitt af sjálfstæð-
ismálum þjóðarinnar, og það
er vel, að þetta mál er nú
mjög til umræðu og rann-
sóknar og skilningur vakandi
á mikilvægi þess. Vér skulum
trúa því, að Spákonan, Óttar
og Eilífur og aðrar vættir
lands muni enn halda vernd-
arhendi yfir byggðum sínum
og að fólkinu í landinu verði
að trú sinni á það sem þær
tákna í huga þess.
Byggðir landsins eru ein-
inigar hver í sínu lagi og verða
að huga að sínu, en mynda
þó allar eina heild, sem er
hið íslenzka þjóðfélag. Svo er
og um þjóðina sjálfa, að hún
er sjálfstæð einnig, en þó um
leið hluti af stórri heild, sem
er samfélag þjóða. Samskipti
vor við umheiminn eru marg-
breytileg og sívirk, þar mun
ætíð þurfa að hyggja vel til
átta, og þaðan mun löngum
verða tíðindasamt.
Nú eru þau tíðindi nýjust
og mest, sem öllum eru kunn,
að Alþingi hefur heimilað rík-
isstjórninni að gerast, fyrir
íslands hönd, aðili að Frí-
verzlunarsamtökum Evrópu.
Umræður og ágreiningur um
þetta mál hafa sett svip sinn
á síðustu mánuði liðins árs.
Slíkt er að vonum, þar sem
um óvenjulegt stórmál er að
|ræða, og engum er sú fram-
sýni gefin, að hann kunni fyr-
ir að sjá allar afleiðingar þess
skrefs, sem fyrirhugað er að
stíga. En að tekinni ákvörðun,
hljóta allir þjóðhollir menn
að óska þess og vona og vinna
að því heils hugar, að hún
leiði til alls þess góðs fyrir
þjóðina, sem efni standa frek-
ast til, eins og alltaf þegar
ný viðhorf skapast.
Víðtækt samstarf þjóða í
milli er sýnilega í örum vexti,
sá er nú straumur tímans, og
hann fer ekki fram hjá garði
neins. í þeim straumi hljótum
vér íslendingar að keppa að
því að halda vorum hlut,
keppa að lífskjörum sambæri-
legum við þau, sem nágrann-
ar vorir njóta, keppa að því
að halda þjóðmenningu vorri
og sjálfstæði fullu.
Þær þjóðir, sem vér göng-
um nú væntanlega til nýs
samstarfs við, eru sumar gam-
alreyndir grannar vorir, með-
al þeirra þjóðirnar á Norður- |
löndum. Það er sú þjóðarheild
og menningarsvæði, sem vér
eigum greiðasta leið að og oss
er eðlilegast og hollast að
halla oss að. í því samneyti
njótum vér vor bezt andspæn-
is fjölmennari þ j ó ð u m og
þjóðaheildum. Þess þurfum
vér með, slíkt er engin minnk-
un að viðurkenna, enda þurfa
Norðurlönd e i n n i g íslands
með, svo sem oft er tekið fram
af forustumönnum á sviði
stjórnmála og menningarmála.
íslandi hefur tekizt að vinna
sér virðingu á þingi allra
þjóða, fámennisþjóð flestum
fámennari, sem getur fyrir þá
sök ekki komizt til mikilla á-
hrifa. En vissulega væri nor-
ræna þjóðaheildin fátæklegri
án íslands. í þeirri heild get-
ur þjóð vor örugglega haldið
virðingu sinni fullri og þá um
leið sjálfsvirðingu. En sjálfs-
virðing er lífsnauðsyn, og
hennar ber vel að gæta, þegar
samstarf og samneyti við aðr-
ar þjóðir verður sífellt nán-
ara og vér sjáum sjálfa oss æ
skýrar í samanburði við aðrar
þjóðir.
Oft og mikið er talað um
íslenzka menningu og áhyggj-
ur látnar í ljós hennar vegna.
Að vísu er orðið menning og
í þrengri skilningi íslenzk
menning, eitt af þessum
hættulegu orðum, sem leiða
til hugsanaruglings, v e g n a
þess hversu trauðlega það
verður skilgreint og óskýrt af-
mörkuð merking þess. Án bók-
mennta engin íslenzk menn-
ing, heyrðist nýlega sagt, og
það er rétt að því leyti að
bókmenntaarfurinn og a 111
sem honum er tengt, meðal
annars íslenzk tunga, er óað-
skiljanlegur hluti íslenzkrar
menningar. En hið sama á við
um margt annað.
Atvinnuvegir þjóðarinnar,
sem vitaskuld eru undirstaða
og forsenda alls lífs í landinu
og verða að þrífast, ef tal vort
um annað á ekki að vera
Framhald á bls. 7.