Lögberg-Heimskringla - 15.10.1970, Blaðsíða 4

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 15. OKT;óBER 1970
4 .
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinled by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Slreei, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
Presfdent, Jakob F. Kristjansson; Vice-President S. Alex Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon. Phillip
M. Petursson. Minneopolis: Hon. Valdimar Bjornson. Victorio, B.C.: Dr. Richard
Beck. Iceland: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscripiion $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
"Second class mail registration number 1667".
VALDIMAR J. EYLANDS:
Ljós úr austri
Þegar menn ferðast um
löndin, sem liggja fyrir botni
Miðjarðarhafsins og nefnast
hin vestlægu Austurlönd, má
oft að sumri til sjá hópa af
verkamönnum að iðju, sem
kemur ókunnugum einkenni-
lega fyrir sjónir. Menn eru
að grafa inn í fjallshlíðar,
hóla og hauga, stundum fjarri
alfaraleið, en stundum rétt
við þjóðvegina. í fyrstu mætti
ætla, að hér væru vegabóta-
menn að verki eða hér sé ver-
ið að leita að olíu eða málm-
um. En svo er þó ekki. Þetta
eru fornleifafræðingar, lær-
dómsmenn, sem leggja stund
á fornaldarsögu og mannfræði,
og vinnulið þeirra. Vinnuliðið
er oft hópar námsmanna í
sumarleyfum f r á háskóla-
námi. Uppgröftur fornminja,
undir umsjón fræðimanna á
þessu sviði, er oft gerður að
skyldugrein á námsferli
þeirra.
Fornleifagröftur í þessum
löndum hófst fyrir alvöru
árið 1865. Stóðu samtök, sem
n e f n a s t Rannsóknarfélag
Palestínu, fyrir fyrstu fram-
kvæmdunum. Samkvæmt
stofnskrá þessa félags var til-
gangurinn sá „að rannsaka
fomleifafræði, mannfræði og
þjóðfélagsfræði Landsins
helga til skýringar og stað-
festu Heilagrar ritningar.“
Hugmyndin var sú að efla
sannfræði Ritningarinnar og
staðsetja frásagnir hennar og
greina aldur þeirra.
En verksvið fornleifafræð-
innar er nú miklu yfirgrips-
meira en það var í fyrstu,
samkvæmt ofangreindri
stefnuskrá. Fjöldi annarra fé-
laga hefur verið myndaður
til eflingar fornminja-rann-
sóknum, og einstakir auð-
menn hafa skipulagt og kost-
að leiðangra í þessum til-
gangi.
í þeim þáttum, sem hér eru
skráðir, verður gerð tilraun
til þess að gera grein fyrir,
hvers vegna menn leggja
stund á fonleifafræði, hvers
konar vísindagrein hér er um
a$ ræða og hvernig rannsókn-
um er háttað. Einnig verður
reynt að bregða upp smá-
myndum af því, sem áunnizt
hefir, og sýna, hvers konar
fróðleikur það er, sem menn
hafa grafið úr iðrum jarðar
um sögu og menningu löngu
horfinna kynslóða.
Fornleifafræðin er grein
mannkynssögunnar, en ólík
henni að því leyti, að hún
leitar fræðslu, sem er ekki
numin af bókum, heldur úr
jarðlögum, haugum, rústum
borga og bæja, hrundum stór-
hýsum ýmiss konar, af áletr-
unum grafhvelfinga, leirker-
um og leifum, sem finnast í
gröfum framliðinna. Starfs-
svið fornleifafræðinga hafa
einkum verið hin vestlægu
Austurlönd, Egyptaland, Me-
sopotamía, Palestína, Jórd-
anía, Sýrland og Litla-Asía.
Talið er, að vagga vestrærin-
ar menningar hafi staðið í
þessum löndum og þangað
megi rekja spor manna, unz
þau hverfa með öllu í sandi
tímans.
Á síðari árum hefir áhugi
manna á þessari fræðigrein
farið mjög vaxandi. Raunvís-
indi nútímans hafa að mörgu
leyti breytt viðhorfi manna
til framtíðarinnar. Sálarfræð-
in hefir sýnt leyndardóma
hugans og hræringar tilfinn-
ingalífsins. Efnafræðin og eðl-
isfræðin hafa gert mönnum
kleift að umskapa umhverfi
sitt og jafnvel að ferðast til
tunglsins. Margir vilja því
einnig horfa um öxl, skyggn-
ast inn í fortíðina, svo langt
sem auðið er, og spyrja. Hva&-
an? Hvers vegna? Hvar, og
á hvern hátt h ó f s t ferill
mannsins á jörð? Augljóst er
að fornleifafræðin getur ekki,
fremur en a ð r a r greihar
mannlegrar þekkingar, svar-
að þessum spurningum til
fulls. Þekking vor er enn í
molum og mistri hulin, að því
er snertir upphaf mannlífsins.
En í fornleifafræðinni telja
menn sig komast nær upp-
runa hlutanna en með bók-
lestri einum, því að menn
hafa skilið eftir ýmis um-
merki um tilveru sína, löngu
áður en ritöld hófst. En jörð-
in hefir geymt þessi ummerki
trúlega, einkum í þeim lönd-
um, þar sem loftslag er heitt
og raki lítill. En það er eink-
um á síðari hluta aldarinnar
sem leið og þeirri, sem nú er
að líða, að mönnum hefir tek-
izt að sækja fróðleik um for-
tíðina í faðm jarðar. Er forn-
leifafræðin því talin ný vís-
indagrein.
Það er óralangt síðan menn
tóku fyrst að veita fornleif-
um eftirtekt. Assurbanipal
Assyríukonungur (669—626 f.
Kr.) er talinn hafa fyrstur
manna gefið gaum að þessari
fræðigrein, og hann var einn-
ig fyrsti bókasafnari, sem
sögur fara af. Hann sendi
menn í ýmsar áttir, þar sem
hann vissi af handritum, sem
auðvitað voru leirtöflur með
áletrunum, og lét gera skrá
yfir og hlaða svo upp í sér-
stöku stórhýsi áföstu við höll
sína í Níneve. í þessu safni
má finna sendibréf, verzlun-
arsamninga, orðabækur, mál-
fræðirit, landafræði, laga-
bálka og ritgerðir um sögu og
guðfræði þeirrar tíðar. En
konungur þessi lét sveina sína
einnig leita í gömlum haug-
um og rústum og safna mun-
um, er þar fundust. Yfirlýs-
ing konungs um safnið hljóð-
ar svo: „Ég lét safna þekk-
ingu Nebós (þ. e. vísdóms-
guðsins í goðahöll Babyloníu-
manna) í alls konar bókum
og töflum, sem ég hefi upp-
ritað, endurskoðað og skrá-
setja látið, til náms og lestr-
ar.“ Hefir fræðahneigð og fyr-
irhyggja þessa konungs komið
sér vel, því að safn þetta er
ótæmandi fróðleiksnáma um
sögu, trúarbrögð og almenna
menningu hinna fornu Ass-
yríumanna á blómaskeiði rík-
isins.
Nabonídus, sem var síðast-
ur Assyríukonunga (556—539
f. Kr.), var einnig áhugasam-
ur um fornfræðileg efni. Hann
lét safna minjum, sem fund-
ust í fæðingarborg Abrahams,
Úr í Kaldeu. Dóttir hans og
systir Belshazzar, sem lét
Daníel spámann ráða áletrun-
ina frægu á veggnum (Dan.
5. kap.), er eina konan, sem
getið er um -að hafi sinnt
fomfræði, en hún hafði eins
konar forngripasafn í einka-
eigu. En þessi elzta viðleitni
á sviði fornleifafræðinnar var
e i n k u m á yfirborðinu, og
hélzt svo um margar aldir.
Menn tíndu það, sem lá laust
fyrir, en hugkvæmdist ekki
að grafa eftir huldum fjár-
sjóðum.
Sem vísindagrein átti fom-
leifafræðin lengi erfitt upp-
dráttar. Kom þar margt til.
Ý m s a r þeirra þjóða, sem
höfðu látið eftir sig fornleif-
ar, voru löngu horfnar af
sjónarsviði og tungur þeirra
gleymdar og mönnum óskilj-
anlegt það, sem þær höfðu í
letur fært. Því var það, að
fyrst lengi veittu menn at-
hygli aðeins þeim munum,
sem höfðu áletranir á þeim
málum, sem þeir gátu lesið,
en það voru einkum gríska
og latína, og þeim einum
byggingum, sem höfðu áletr-
anir á þessum málum, varð
skipað á sinn stað í sögunni.
Þegar H e r ó d ó t, hinn svo
nefndi faðir sagnfræðinnar,
h e i m s ó 11 i Egyptaland á
fimmtu öld f. Kr., sá hann og
dáðist að ýmsum augljósum
minnismerkjum þrjú þúsund
ára gamallar menningar. En
hann gat e k k i lesið hið
egypzka rúnaletur. Varð hann
því í frásögn sinni að notast
við misjafnlega áreiðanlega
heimildarmenn, eins og síðar
kom í ljós. Þeir sem ferðast
um þessar slóðir, jafnvel nú
á dögum, vita bezt, að rausi
þeirra manna, sem hafa það
fyrir atvinnu að leiðbeina
ferðamönnum, er ekki ævin-
lega treystandi. Þegar fom-
tunga Egypta hvarf af vörum
þeirra, var um langan aldur
enga fræðslu að fá um forn-
sögu landsins og frumbyggja
aðra en þá, sem Heródót hafði
ritað. Þ e g a r svo evrópskir
fræðimenn tóku að gefa
egypzkri menningu gaum og
ferðast þangað til rannsókna,
höfðu þeir venjulega Heródót
upp á vasann, eða aðra höf-
unda, sem höfðu fengið vizku
sína frá honum, svo sem
Starbo og Pliny. Um aðrar
heimildir var lengi vel ekki
að ræða.
Annar erfiðleiki, sem forn-
leifafræðingar áttu lengi við
að stríða, voru hinir alda-
gömlu fordómar, sem mönn-
um virðast áskapaðir gagn-
vart nýjum leiðum í sann-
leiksleit. Sagnfræðingar, sem
byggja allt á rituðum heim-
ildum, 1 i t u fornleifafræðina
lengi vel homauga og líktu
þeim, sem fást við þá iðju,
við böm, sem leita að skelj-
um. Fornleifafræðingamir
héldu því hins vegar fram, að
þeir gætu seilzt langt að baki
r i t u ð u m heimildum með
rannsóknum sínum, að stein-
amir töluðu og segðu frá liðn-
um atburðum, sem engar aðr-
ar heimildir væru fyrir.
Enn annar þröskuldur á
leið fomleifarannsókna voru
staðirnir sjálfir. sem rannsaka
skyldi, og svo afstaða þeirra,
sem áttu þar ítök eða eignar-
rétt. Oft er það, að bæir og
borgir standa á rústum gam-
alla borga, sem menn vilja
rannsaka, og er þá ekki hægt
að komast að þeim. Oft eru
stórar landspildur, sem forn-
leifafræðingar vilja rannsaka,
í einkaeign og eigendurnir
hafa engan áhuga á þessum
fræðum og vilja ekki gefa
uppgraftrarleyfi.
Þannig reyndist það t. d.
á stað, sem nefnist Tell-el-
Mutesellim eða M e g i d d o,
skammt frá Nazaret í Pale-
stínu, sem er talinn mjög
merkur staður í þessu efni.
Það svæði, sem um var að
ræða, náði yfir þrettán ekrur,
er voru í eigu níutíu manna,
og þurfti að semja við þá alla,
hvern um sig, áður en fram-
kvæmdir hófust. En þær bám
mikinn og glæsilegan árang-
ur. Jarðlög sýndu, að þarna
hafði verið borg snemma á
bronzöld, og síðan um alda-
raðir. Ýmsar þjóðir höfðu far-
ið með völd þarna og skilið
eftir verksummerki, svo sem
Kanverjar, Egyptar og ísra-
elsmenn, hinir fornu. Dýr-
mætir munir gerðir úr gulli,
alabastri og fílabeini fundust
þarna frá valdatímum Egypta,
um tólf hundruð árum f. Kr.
Verðmætir munir, sem
finnast við uppgröft, verða
oft tilefni öfundar og lög-
sókna. Verkamenn, sem ráða
verður til starfsins í þessum
löndum, eru oft óáreiðanlegir
og koma mörgu, sem þeir
finna, undan með leynd og
selja til eigin hagnaðar. Oft
er loftslagið mjög óhagstætt,
malaría og eiturflugur hafa
lagt. margan fornleifafræðing
að velli. Þá er þessi starfsemi
oft lífshættuleg vegna ofbeld-
is stigamanna eða hjátrúar
heimafólks. Víða í þessum
löndum þykir það goðgá að
raska- ró framliðinna, og það
þótt þeir hafi hvílt í gröfum
sínum í nokkur þúsund ár.
Ræningjar koma tíðum aðvíf-
andi úr eyðimörkunum, gera
aðsúg að vinnuflokkum, ræna
menn og drepa, þegar þeim
býður svo við að horfa. Þann-
ig var það fyrir nokkrum ár-
um, að brezkur vísindamað-
ur á þessu sviði týndi lífinu
í Palestínu. Sagt er, að marg-
ir hafi farið sömu leið. En
þrátt fyrir alla erfiðleika,
h æ 11 u r , og geipilegan til-
kostnað halda menn áfram að
grafa og gægjast í iður jarð-
ar.
Oftast er rannsóknarsviðið
gamalt borgarstæði, eins og
t. d. Megiddo, þar sem ekki
hefir verið byggt á ný. Er hér
j a f n a n um hæðir að ræða,
sem eru mjög áberandi, en
þær fyrirfinnast víða í vest-
lægum Austurlöndum. Þessar
hæðir eru nefndar tell (flt.
tutul). Þetta orð kemur að
sögn fyrst fyrir í babylónsk-
um fræðum, en er tökuorð í
máli Araba, er þýðir hóll eða
hæð. Önnur arabísk orð, sem
koma oft fyrir í bókum á ýms-
um málum, þar sem fjallað er
um þessi efni, eru: ain, upp-
spretta; bahr, tjörn; jebel,
fjall; kalaí, kastali; khirbet,
rústir; nahr, fljót; og wadi,
uppþornaður árfarvegur eða
dalur. Þessi orð eru einnig oft
prentuð á landabréfum, og
er þvú gott fróðleiksfúsum
mönnum að þekkja merking
þeirra.
Þessar íell, eða hæðir, sem
hér er vikið að, hafa jafnan
myndazt þannig, að ein borg-
in er byggð á rústum hinnar
næstu á undan. í rás aldanna
eyðilögðust þessar borgir, ým-
ist í hernaði eða af eldi eða
jarðskjálftum. En hver þeirra
um sig skildi eftir menjar í
rusli og rústum, sem svo
mynduðu jarðlög í ræmum.
Þegar grafið er í þessar hæð-