Lögberg-Heimskringla - 04.11.1971, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 4. NÓVEMBER 1971
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
303 Kennedy Sireei, Winnipeg 2, Man.
Prinied by
WALLINGFORD PRESS LTD.
Ediior Emeriius: INGIBJÖRG JÓNSSON
Ediior: CAROLINE GUNNARSSON
President, Johann T. Beck; Vice-President, S. Aleck Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson, Treasurer, K. Wilhelm Johonnscn.
EDITORIAL CONSULTANTS:
Winnipeg: Prof. Horaldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimor J. Eylands, Tom Oleson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon Philip M.
Petursson. Minneopolis: Hon. Valdimar Bjorrison. Victoria, B.C.: Dr. Richard
Beck. Icclond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscripiion $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
"Second class mail registration number 1667"
Bezt að vera einn á ferð
og kanna fólkið
Ef mér væri falið að reka ferðaskrifstofu skildi ég fara
svo spart með upplýsingar og leiðbeiningar að ferðalangarnir
hlytu að koma á áfangastaðinn alókunnugir og óviðbúnir því
sem á eftir að bera fyrir þá. Þó tel ég nauðsynlegt að ráð-
leggja þeim sem mest vilja hafa uppúr skemmtiferðum að
leggja uppí þær einir síns liðs. Fylgifiskar geta oft orðið til
þess að stýra manni framhjá ævintýrum sem sízt mega
missa sig.
Það er ómissandi að villaist af förnum vegi ef menn
vilja komast undir yfirborðið á ókunnum stað. En aðal
atriðið er að kanna fólkið, og það tekst ekki ef maður snýr
aldrei af réttri leið.
Ekki hefði mér orðið ljóst hvert skínandi djásn Nýja
Skotland er í fylkjasambandi landsins okkar, ef ég hefði ekki
hagað ferðum mínum um fylkið af handahófi.
Til dæmis flaug það í hug mér fyrirvaralaust, að stíga
útúr ferðabilnum á miðri leið milli Halifax og Peggy’s Cove,
og labba það sem eftir var út á eyjuna. Hún er öl'l einn
fannhvítur klettur með fáum og smáum grasblettum hér
og þar. En ég sá að lágvaxin heimkynni eyjaskeggja höfðu
haldið þar velli í stórviðrum Atlantshafsins. Ekki hefir þó
grunnurinn verið grafinn í bjargið. Ég hefi ekki enn komist
yfir sannleikann í þessu máli, en mér er næst að halda að
hinir þreklegu menn sem urðu á vegi mínum þama úti á
eyjunni hafi karlmennzku til að halda heimilum sínum við
grunninn af eigin magni og þrautseigju.
Hópur ungra manna var að gera við turninn á hvít-
málaðri kirkju. Hún var lítil og vina'leg þar sem hún stóð,
umkringd legsteinum og vafin geislum kvöldsólarinnar.
Ungu mennimir gengu rösklega að verki og bölvuðu eins
og sléttubændur eða íslenzkir sjómenn. Fyrirbænimar átti
fugl sem heitir wood pecker og beitir goggnum til að rífa
göt á tré, jafnt í fiskihjall og kirkjutum. Orðbragðið var
stórtækt en góðlátlegt. Þeir heilsuðu mér glaðlega þegar
ég gekk framhjá, sögðu að eyjan væri fögur í kvöld og
héldu svo áfram að bæta sárin á guðshúsinu.
Einu sinni villtist ég í Halifax, alveg í miðri borginni.
Þá kom til mín pólití sem sagðst ekkert betra hafa að gera
enn að fylgja mér hvert sem ég væri að fara. Ég hafði enga
áætlun á reiðum höndum, svo hann gerðist bráðarbyrgðar
leiðsögumaður, og hverjum stað sem hann sýndi mér fylgdi
draugasaga, bæði skemmtileg og sennileg. Þó ég nyti aðeins
augnabliks samvista við þennan mann, er hann mér ógleym-
anlegur. Hann kvaðst vilja koma vestur á Sléttur ef honum
entist líf og aldur til að innvinna sér fé til fararinnar, faðir
hans hefði einu sinni borið gæfu til að komast alla leið
vestur til Saskatchewan, óskaddaður uppá þaki á járnbraut-
arvagni. Svo hefði hann unnið allt haustið í þreskingu og
ferðast heim aftur kostnaðarlaust í ónáð járnbrautarinnar.
Haustnæðingurinn skar innað beini á heimleiðinni, hefði
faðir hans sagt honum, en hann sá landið í alllri sinni víð-
áttu og dýrð, kynntist mörgum manntegundum sem hann
grunaði ekki að þjóðin ætti til í eigu sinni og fékk inngrip
í ýmislegt.
Pólitíið kvaðst vilja haga ferðinni eitthvað líkt því sem
faðir hans hafði gert ef það ætti fyrir honum að liggja að
fara landkönnunar ferð um föðurlandið, og ef hann færi
einu sinni af stað ætlaði hann frá hafi til hafs. — C. G.
rDr. RICHARD BECK:
Víðfrægur rithöfundur sjötugur
Kristmann Guðmundsson, einn af víðkunnustu íslenzk-
um rithöfundum samtíðarinnar, varð sjötugur 23. október
í ár. Hefir það merkisafmæli þess mikilvirka skáldsagna-
höfundar efalaust verið hátíðlegt haldið við verðleikum
heima á ættjörðinni. Sæmir einnig vel, að þess sé að nokkru
minnst hér vestan hafs.
í hausthefti The Icelandic Canadian í fyrra skrifaði ég
grein um Kristmann þar sem ég rakti ævi- og rithöfundar-
feril hans í megindráttum, jafnframt því og ég dvaldi sér-
staklega við þær skáldsögur hans, sem þýddar hafa verið
á ensku, og vitnaði til hinna ágætu dóma enskra og amer-
ískra gagnrýnenda um þær.
Ekki verður sú ritgerð mín endurtekin hér nema að
litlu leyti, því að ég veit, að margir lesendur Lögbergs-
Heimskringlu eru einnig lesendur The Icelandicl Canadian.
Mun ég ekki stikla á stóru í þessari grein um skáldið, og
um annað fram að draga athygli lesenda að nýjustu bók
hans, en það er Smiðurinn mikli.
Kristmann Guðmundsson
var fæddur að Þverfelli í
Borgarfirði vestra 23. október
1901 (ekki 1902, eins og mis-
sagt var í fyrrnefndri grein
minni, og sum íslenzk bók-
menntarit hafa talið). Til-
breytingaríkt, fagurt og svip-
mikið æskuumhverfið hafði
djúpstæð áhrif á hið hrif-
næma ungmenni, eins og viða
speglast í bókum skáldsins. í
nokkrum aðaldráttum rakti
ég í grein minni sögu hinnar
hörðu lífsbaráttu Kristmanns
á yngri árum hans heima á Islandi, er leiddu til þess, að
hann fór til Noregs að leita sér frægðar og frama, að dæmi
fomskálda vorra, og vann hann þar á stuttum tíma óvenju-
lega glæsilega sigra á sviði bókmenntanna með smásögum
sínum og lengri skáldsögum.
I mjög athyglisverðri grein „Hvernig er að vera íslenzkt
skáld í Noregi?“ (Morgunblaðið 31. maí 1961) komst Krist-
mann þannig að orði:
„íslenzkum skáldum hefur allajafna verið vel tekið í
Noregi, og var ég þar engin imdantekning. Ég kom þangað
blásnauður og nær dauða en lífi af langvarandi hungri og
efnaskorti, en öll þau ár, sem ég átti þar heima, skorti mig
aldrei mat að eta, og flest gæði lífsins önnur féllu mér þar
einnig í skaut. Þetta var mér mikilsvert, en iþó var annað
betra, að mikill fjöldi manna og kvenna sýndu mér hlýleika
í orði og verki og veitti mér ýmsar fyrirgreiðslur, sem ég
bjóst ekki við af erlendum mönnum. Raunlar leið ekki á
löngu, áður en Norðmenn hættu að vera útlendingar í mín-
:im augum og hafa aldrei verið það síðan. Ég kom til þeirra
ungur, samdist að siðum þeirra og hugsunarhætti án þess
að bíða nokkurt tjón á minni íslenzku sál. Ég var íslend-
ingur og Norðmaður í senn, og þekki nú að ég held báðar
þjóðir jafnt og skil viðhorf þeirra, veraldleg sem andleg.“
í tveim fyrri bíndum sjálfsævisögu sinnar hefir Krist-
mann* eins og hann víkur að í umræddri grein sinni, fjallað
ítarlega um Noregsdvöl sína, en í seinni bindum ævisög-
unnar sagt frá því, sem á daga hans dreif eftir að hann
livarf heim til íslands (1938) fram að þeim tíma, er síðasta
bindi ævisögunnar kom út 1962. Óneitarilega hafa honum
oft verið sendar kaldar kveðjur síðan heim kom, bæði sem
rithöfundi og persónulega, en hann hefir átt og á sinn
trygga hóp vina og velunnara eigi síður en andstæðinga.
Og það er honum til mikils hróss, að þrátt fyrir það kald-
viðri, sem um hann hefir blásið, hefir hann ekki glatað
heilbrigðri og jákvæðri lífsskoðun sinni.
Ingólfur Kristjánsson rithöfundur lagði réttilega áherzlu
á þetta grunvallaratriði, um leið og hann lýsti öðrum megin-
þáttum í skapgerð Kristmanns, í einkar skilningsríkum rit-
dómi sínum um fjórða bindi ævisögunner, ísold hin gullna
(Eimreiðin, sept.-des. 1962):
„Eins og í sumum fyrri bókum Kristmanns kennir mjög
du'lhyggju hans og trúhneigðar í þessari bók, og virðist
þetta orðinn snar þáttur í skaphöfn hans, en þessi eigin-
leiki léttir honum tíðum hið mótdræga í tilverunni, svo að
Framhald á bls. 5.
Kristmann Guðmundsson
„Það bar ekki mikið á
strákakvöldinu þetta árið,“
sagði einn karl við annan
núna í vikunni, en ég sat
fyrir aftan þá á bussinu og
heyrði á talið. Með því einu
held ég opnum augunum
þangað til ég kemst í vinnuna
á morgnaria að beita eyrunum
að því sem fólk skrafar á
bussinu.
Hinn karlinn varð hugsi.
„Yes og jam,m,“ sagði hann
svo. „Ég veit bara ekki hvar
það lendir með þessa modern
stráka, sem eru hvorki nógu
vakandi eða smart í sér til að
hafa gott af þessu eina kvöldi
ársins sem þeim á að líðast
allur fjandinn. Við vorum
ekki að raga það, Gestur
minn. Það var okkar historik
ræt að hvolva öllu á hausinn
þetta kvöld og við notuðum
okkur það.“
„Ja, það er náttúrlega ekki
hlaupið að því að finria uppá
nýjum glettum, Doddi minn.
Svo margt hefir glatast úr líf-
inu sem gerði manni þægilegt
að nota sér strákakvöldið.“
„Ain’t it the truth?“ svo
maður grípi. til enskunnar,“
sagði Doddi. Manstu eftir litlu
húsunum sem stóðu á bak við
Stóru húsin. Allir reyndu að
passa uppá þau þetta kvöld,
enn þó tókst okkur að ná í
þau og fara með þau eitthvað
út í hvippinn og hvappinn.
Svdleiðis fonn er nú búið að
vera.“
„Þetta var nú sport, ekki
sízt ef mann grimaði að ein
hver sæti þar í mákindum við
að lesa gömul blöð sem þar
voru látin liggja af högulsemi
húsbæridanna. Manstu eftir
karlinum sem sat við embætti
í skúmum sínum þegar við
lóduðum hann uppá hjólbör-
ur og tókum á sprett. Við gáf-
um honum fjörugt ræd, skal
ég segja þér.“
„Þetta var nú samt ekki
fafllegt af okkur,“ sagði Doddi
og hló við. „Karl greyið hefir
verið á líkum aldri og við
erum núna, en hann var
fjandi reffilegur með gráa
hárið og gula skeggið. Hann
þoldi þjaskið.“
„Nú hugsa strákar ekki um
annað enn að troða sig fulla
af sætindum strákakvöldið.
Það væri þó léttara fyrir þá
að stela sér flugvél og koma
henni uppá topp á þinghús-
inu, heldurenn það var fyrir
ökkur að draga stóran vagn
uppá fjósþak -í gamla daga.“
„Jæja, strákagreyin. Það er
ekki von að þeir nenni að
glettast þegar sumt er orðið
ómögulegt og sumt s\lo and-
skoti ísí. — C. G.