Alþýðublaðið - 12.12.1961, Blaðsíða 4

í SÍÐASTA þætti var rætt
um siðspillandi rit, en nú
verður blaðmu gersamlega
snúið við og leitað á fjörum
<indvegisbókmennta
í septemberm'ánuði 1942
kom út hér í 'Reykjavík
illrafnkellssaga ÍFreysgoða
nnrtir nafninu Hrafnkatla.
1 fcCalldór Œ3i]jan iLaxness gaf
,söguna út, en kostnaðarmenn
útgáfunnar voru þeir Ragnar
Jónsson, forstjóri, op Stefán
Ógmundsson, prentari.
Við útgáfu þessa var aðal
lega stuðzt við útgáfu Kon-
báðs Gíslasonar frá 1847, en
€ylgt var málamyndun íslenzkr
•ar tungu eins og hún nú er
rituð, og stafsetningarreglum
iþeim, sem boðnar eru í aug
'flýsingu dómsmálaráðuneyt s
ins frá 25. fabrúar 1929.
Enda þótt útgáfa þessi á
«inni af íslendingasögunum
■vær: allatihyglisverð, hefði
áiún ekki talizt tij stórtiðinda
<Ocr fráleitt haft lögfylgjur í
íör með sér, ef ekki hefði þá
tæpu ári áður verið sett af
-Alþingi löggjöf, sem skilja
smátt; þannig, að framan-
greind útgáfa væri refsiverð.
Er hér átt við lög nr. 127.
-1941 um viðauka við lög frá
1905 um rlthöfundarétt og
•prentrétt. Samkv. l. gr. iag
Ænn.a er bannað að birta rit,
■enda þótt meira en 50 ár séu
liðin frá dauða rithöfundar,
djreytt að efni, meðferð eða
málblæ, ef breyting-unum er
ævo háttað, að menning eða
tunga þjóðarinnar bíði tjón
af. Þá er bannað að sleppa
■Jcafla úr riti nema þess sé
ge'nilega getið í útgáfunni.
í 2. gr. laganna er boðið,
að íslenzka ríkið eitt hafi rétt
til þess að gefa út íslenzk rit,
SGm samin Gru fyrir ári^
=1400. Þó getur kennslumála-
sráðuneytið ve':tt öðrum leyfi
t:J slíkrar útcráfu. ee binda
m'á levfið því skilyrði, að
íylgt sé samræmdr; stafsetn.
ingu fornri. Sú stafsetning,
sern lög?n tala hér um, mun
A--»ra staf'^etnincrin, er höfð
,<"• á ú+<ráfum H;ns ísienzka
.-fonritafélags,
Brot gegn logum þessum
-varða sektum, 1D0 til 10000
skróna, ea grert er ráð fyr-
ir uþptöku á óheimilum rit
fim.
i Eftir útkomu ,,Hrafnk<»tlu“
-Ibrá dómsmálai'áðuneytið
skjótt við, sendi sakadómara
eintak bókarinnar með fyrir
skipun um réttarannsókn í
niálinu og síðan málshöfðun
gegn útgefanda og kostnaðar
mönnum ibókarinnar. Ekki
kr.afðist ráðuneytið eignar
upptöku-
Norrænudeild Háskólans
lét það álit í ljós, að í útgáf
un.ni væri aðeins á örfáum
stöðum vikið frá orðalagi
handrita og í smávægilegum
atriðum, en að þarflausu.
Einn smákafli er fluttur til,
en engum kafla sleppt. Sagan
er að efni allsendis óbreytt í
útgáfunni og ekki breytt að
meðferð né málblæ, svo .að
neinu skipti, nema að því er
til áðurnefndra orðabreyt
inga, málmynda og starfsetn-
ingar kemur. Fræðimennirnir
eu sammála um, að Hr.afn
kelssaga sé samin fyrir ár ð
1300.
Valdimar Stefánsson, mú
saksóknari ríkisins, en þá
fulltrúi sakadómara. kvað
upp héraðsdóm í máli þessu.
Hann sýknaði hina ákærðu
af broti á 1. gr. laganna, þ.
e, hann taldi menningu eða
tungu þjóðarinnar enga
hættu stafa af útgáfunni.
Hins vegar taldi dómarinn,
að ákærðir hefðu gerzt sekir
um brot á 2. gr., þar sem þeir
hcfu útgáfuna án þess að fá
tilskilið leyfi hjá kennslu
málaráðuneytinu, með því að
sannað væri, að ritið er sam
ið fyrir 1400. Héraðsrnómar
inn dæmdi hvern hinna á
kærðu f 1000 króna sekt til
ríkissjóðs.
Dómi þessum var þegar
skotið til Hæstaréttar. J>á
sátu þar þrír menn { dómi.
Allir voru þeir sammála hér
aðsdómara um það, að útgáf
an bryti ekki í fcága við 1.
gr. laeanna frá 1941. Varð
andi ákæruna fyrir brot á 2.
gr. skildu hins vegar leiðir
dómenda. Þá greindi á um
það, hvort umrædd lagaá
kvæð; væri samþýðanlegt 72.
gr. stjórnarskrárinnar um
prentfrelsi.
Meirihlutann skipuðu þeir
dr. Þórður Eyjólfsson og
prófessor ísleifur Árnason,
sem 'þá var varadómari í
Œíæstarétt', á meðan Einar
iheitinn Árnórsson gegndi
ráðlherraembætti í utanþings
stjórninni. Þeir vísa til þess á
kvæðis í 72. gr. stj.skr., sem
isegir, að ritskoðun og aðrar
tálmanir . fyrir prentfrelsi
megi aldrei í lög leiða. .Meiri
hlutinm lítur svo á, að með
því að áskilja ríkinu einka
rétt til birtingar rita, útgefn
um fyrir 1400, og banna á
lþan,n hátt öðrum birtingu
þeirra, nema ,að fengnu leyfi
stjórnvalda, þá hafi verið
lc,gð flyrirfarandi iíálmun á
útgáfu ritanna, sem verði að
teljast óheimil samkv. 72.
gr. stjskr.
Þar sem það var skoðun
'ma'^ihlutans, jað, lagaákvæði
þetta fengi ekki stað;zt sam
kv. stjskr., þá gat það eðli
lep.a ekki orðið refslheimild,
og sýknudómur því upp kveði-
inn.
Minnihlutinn, hæstaréttar
dcmari Gizur Bergsteinsson,
bendir á í sératkvæði sínu, að
hér væri ekki um að ræða
nein þau tilvik, sem jafna
mætt; til ritskoðunar eða á
þekktra tálmana, sem fram
kvæmdar eru, áður en rit eru
prentuð og miða að því, að
fyrir sjónir almennings kom
izt ekki ákveðnar skoðanir,
sem valdhafar telja skaðsam
legar. Hann bendir og á, að
hið umdeild.a rit hafi verið
prentað op- birt án nokkurra
tilrauna rikisvaldsins til að
ritskoða það.
Minnihlutinn leggUr á
herzlu á, að lög nr- 127/1941
fyrirskipi alls ekk; ritskoðuii,
'heldur kveði þau einungis á
um viðurlög, sem beita skal,
ef brotið er gegn lögunum.
Megi því jafna þessum lögum
við lagakvæði, sem lepgja við
urlög við birtingu rita án
leyfis þeirra, sem útfáfurétt
inn eiga, svo og viðurlög við
birtingu meiðyrðarita o. s. fv.
Minnihlutinn stað'hæfir ,að
lokum, að engin heimild
f'nnist í 72. gr. stjskr. handa
dómstólum til að fella um
rædd löp úr gildi, en dóm
stólar geti ekki virt almenn
lög að vettugi, nema stjskr.
veiti ótvíræða heimild til
þess. í somræmi við þessa
skoðun lagði min.nihlutinn
til, að hver h:nna ákærðu
Væru dæmdur í 400 króná
sekt.
Það er ávallt fróðlegt að
hlýða á skoðunarmun, þegar
ibeitt er skarpri rökvísi og
mikillj þekkingu á báðar 'hlið
ar, ei,ns og hér var gert.
Vissulega var hér um mikið
'áhorfsmál að ræða. Skoðanir
annarra lögfræðinga, sem lát
ið hafa opinberlega í ljós á
lit sitt á máli þessu, eru mjög
skiptar. Sá, sem þennan þátt
ritar, lítur svo á, að rökstuðn
ingur Gizurar Bergsteinsson
ar fyrir minn/hlutaálitinu sé
meira sannfærandi en dóm-
forsendur meirihlutans,
Af sjónarhóli stjórnlag-
fræfárinar er framanpreind
tuý .idómur istórmerkur. ' í
lögcjöfinni eru hvergi á-
kvæði um það, hvernig fara
eigi að, ef almenni löggjafinn
setur lög, sem brjóta í bága
við stjskr. Því hafð; að Vísu
ávallt verið haldið fram, að
dómstólarnir ættu hér úr
skurðarvaldið op gætu í því
tilfell; fellt almenn lög úr
gildi. Og afráðagerðum í for
sendum nokkurra eldri
hæst.aréttardóma mátti sjá,
að rétturinn taldi sig hafa
þetta vald. En með dóminum
í Hrafnkötlumálinu hlaut
þessi mikilvæga regla í fyrsta
sk.pti dómpraxis.
r

íil»l31V]iMN!A3/

aUlOOSNOf UO.lRlHNOVtt ;

Júlín- Uatstéfn MidursHKiti
/rSKAN oú DÝRIN
BARNABÆKUR
Skemmtilegar, þjóðlegar, skreyttar myndum eftir
íslenzka listamenn.
KÓNGSDÓTTIRIN FAGRA, eftir Bjarna M. Jónsson
námstjóra ÁLFAGULL, eftir Bjarna M. Jóns-
son, námsstjóra ÆVINTÝRABÓKIN, erlendar
sögur og ævintýri. Júl'us Hafsteen fyrrv. sýslumað-
ur þýddi og endursagði. ÆVINTÝRALEIKIR
I.—II., eftir Ragnheiði Jónsdóttur skáldkonu.
ÆSKAN OG DÝRIN, efíir Bergstein Kristjánsson.
BÓKAÚTGÁFA
MENNINGARSJÓÐS
12. des. 1961 — Alþýðublaðið