Alþýðublaðið - 04.05.1962, Side 7

*W\WWVW»WiWWWWWWiWVW\»%WWMAWW»iWW»VWWWWWi%WWWWViVWWM WmWMWMMVMWWWWWWWWWWWVV’
l
I.
FJÓBIR ÁRATUpiR er ek’.ú
langur tími í þjóðarsögu, en þeg
ar miklar breytingar eiga sér
stað meffal þjóða, virðist tíma-
skeið miklu Iengra en þegar fátt
gerist og allt hjakkar í sama
fari. — Tæpir fjórir áratugir
eru liðnir síðan verkafólk hóf
fyrst fána á loft og tók sér há-
tíðisdag, 1. maí, að hætti er-
lendra alþýðusamtaka. Þetta er
ekki langur tími, en svo miklar
breytingar hafa átt sér stað, að
það er eins og löng saga hafi
gerst, að við höfum lifað langt
tímabil. Manni er þetta Ijós-
ast þegar rætt er við ungt fólk.
Það veit ekki upp úr hverju
verkalýðssamtökin eru sprottin.
Það eygir ekki ástæðurnar fyrir
þeim samtökum, sem eru því
oftast hið eina sverð, hinn eini
skjöldur.
Þaff spyr: Ilvers vegna? Það
segir: Af hverju? — Og stund
um þegar maffur svarar, fullyrö
ir það: „Þessu trúi ég ekki“
Við þetta tækifæri ber ég
fram spurningarnar: Hvernig
var þetta? Af hverju var þetta
gert?
Ég svara ekki spurningunum
sjálfur, bregð aðeins upp fjór
um myndum. Ég tek orðrétt um
mæli f jögurra manna og kvenna
sem ég hef rætt við, einn þeirra,
verkamann, fyrir nokkru, en
þrjár konur fyrir fáum dögum:
Verkamaffurinn lýsir eyrar
vinnunni, leitinni að atvinnu,
umkomuleysinu og kvíðanum.
Lýsing hans á við tímabilið eft
ir 1920 og allt til 1939 með
mismunandi blæbrigðum. Saga
hans er dregin mjög saman:
II.
„Og þá hóf ég þunga göngu,
sem stóð óslitið í mörg ár,“ seg
ir hann. „Ég gekk um eyrina í
Reykjavík og snapaði eftir
vinnu, elti alla þá, sem höfðu
yfir einhverju að segja, en
fyrst og fremst verkstjórana. Ég
var nafnlaus verkamaður í stór
um hóp annarra verkamanna.
Ef okkur tókst ekki að fá eitt
hvað aff gera í dag, þá fengum
við ekkert aff éta á morgun. Við
vorum allir ofurseldir sömu ör
lögum. Þetta var erfitt líf og
niffurlægjandi. Ég fór oft að
heiman eldsnemma að morgni,
án þess að nokkuð matarkyns
væri til á heimilinu. Svo rölti
ég um eyrina, gægðist inn í
pakkhúsin, fruktaði fyrir verk-
stjórunum, hafði baukinn í hend
inni og rétti fram með bros-
grettu á andlitinu. Oftast fékk
ég ekkert. Þá var gangan heim
erfiff. Ég reyndi að næla mér í
fiskbröndu til þess að koma
ekki tómhentur heim. Ég vissi
að konan beið heima, jafnvel
bak við gardínuna eða hún
hlustaði eftir fótataki í stigan
um, hvort ég kæmi of snemma
heim. Erfiðasta spurningin, sem
mætti okkur var alltaf þögul.
Þó að hún væri ekki mælt af
vörum, þá hljóöaði hún þannig:
„Fékkstu nokkuð?“ — Og ég
svaraði: „Ekkert að gera í dag,
en líkast til á morgun.' Stundum
fannst mér kenna of mikillar
bjartsýni í svarinu, svo að ég
bætti viff: „Eða ég vona það“ —
Það var alveg sama hvaff maffur
fékk að gera.. Vinnan, hver sem
hún var, var hrein og bein gnðs-
gjöf. Ég sá oft lasburða menn
sligast við vinnuna. Byrðarnar
á bökum þeirra of þungar.
Hraðinn og vinnuharkan of mik
il. Enginn þorði að gefast upp.
Ef hann gerði það var hann af-
skrifaður. Þá var enginn kaffi
tími, engin hvíldarstund, eng-
inn tími til að rétta úr bakinu.“
Þetta er lýsing verkamanns-
ins. Og hann bætti við: „ÞETTA
MÁ ALDREI KOMA FYRIR
AFTUR.“
III.
Kona, sem nú er tæplega sex
tug gaf mér þessa lýsingu:
„Ég tók það til bragðs 1922
að falast eftir vinnu við fisk-
vérkun. Ég hafði aldrei þvegið
fisk, en treysti því, að ég mundi
fljótt læra handtökin. Unnið var
frá kl. 6 til 6. Fyrsta daginn
vildi það iflér til happs, að ég
var sett við hliðina á góðri
stúlku. Ég hafði ekki haft vit
á því, að búa mig hlífðarfötum,
en hún bætti úr því. Það var
frosið á körunum og við brut-
um af þeim klakann. Síðan hófst
vöskunin og þannig stóðum við
í 12 tíma við vöskunina alltaf
með rennblautar hendurnar af
ísköldu vatninu, nema í eina
stund, þegar við borðuðum.
Verkstjórinn gekk um harffur á
brún, alveg eins og hann væri
alltaf reiður. Þó að við hefðum
akkorff, þá rak hann umsvifa-
laust þær, er ekki voru afkasta
miklar. Við fengum engan á-
kveðinn kaffitíma, en mátt-
um halla okkur upp að fiskstafl
anum og sötra í okkur kalt kaff
ið, sem við komum með. Þarna
voru stúlkur frá 17 ára og konur
allt aff sjötugu. Þær afköstuðu
misjafnlega miklu. Kaupiff var
svo lítiff, að enginn dagur mátti
falla úr, og þær sem minnstu
afköstuðu gátu ekki lifað á því.
Þegar togararnir komu vorum
við teknar í uppskipun á fiskin
um. Þá vorum við settar niður
í fisklestarnar og látnar taka
fiskinn úr þeim og leggja nótt
við dag en sama kaup gilti allan
sólarhringinn.. Togarafiskurinn
var beinharffur af salti og þeg
ar við hreyfffum hann, hrundi
saltið yfir okkur. Það smaug
gegnum vettlingana, fór niður
um hálsmáiið á bak og brjóst.
Þegar ég var komin heim á
kvöldin svo uppgefin að óg
stóð varla á fótum, þvoði ég
mér um handleggi, brjóst og
bak og logsveið. Ég fékk sina
skeiðabólgu í báða úlfnliði og
gigt í aðra öxlina -- og enn er
ég ekki laus við þetta. Við vor
uni ambáttir, unnum á hverri
stund aðeins fyrir bitanum, sem
viff gleyptum, ekkert þar fram
yfir. Við vorum réttindalausar
ambáttir. Þarna voru ekkjur, er
unnu fyrir börnum sinuffl. Al-
drei skildi ég hvernig hægt var
að láta fleiri en einn munn lifa
af vinnu einnar konu. Enginn
skilur það nú. Seinna vann ég á
öðrum stað, þar fengum við
frían saltfisk og eldstæði. Það
var alltaf saltfiskur í allan mat.
Ég fór að tala um það, að viff
ættum að aura saman í kjötmál
tíð einu sinni á viku. Þá sögðu
ekkjurnar: „Þið getiff það kann
ski, einhleypu stúlkurnar. Við
getum það ekki. Við fáum frían
fisk. Ilann nægir.“ — Einu sinni
komu fulltrúar frá Verkakvenna
félaginu. Verkstjórinn tók
gummíslöngu, sem hékk á krana
og dældi vatni á konurnar. En
þær hörfuðu ekki. Fiskverkun
minni lauk þannig, að ég fékk
hálsbólgu. Þegar ég kom aftur
sagði verkstjórinn: „Hirtu plögg
in þín. Hér höfum við ekkert
að gera með fólk sem Iiggur í
bælinu“
Þetta sagði verkakonan, sem
vann í fiski fyrir tæpum fjórum
áratugum og hún bætti við.
„ÞETTA MÁ ALDREI KOMA
FYRIR AFTUR.”
IV.
Vinkona mín varð ekkja inn
an við þrítugt. Maöur hennar
dó á Vífilsstöðum frá fjórum
börnum þeirra. Hún segir þann
ig frá sinni þyngstu göngu:
„Mér fannst að ég gæti ekki
tekiff á móti vetrinum án stuðn
ings einhversstaðar frá, og eng
in tök voru á því, að ég gæti
leitað vinnU utan heimilisins. Ég
hugsði um þetta öllum stundum
og lá andvaka með tárin í aug
unuin. Loks sá ég enga aðra Ieiff
en leita hjálpar. Ég bjó mig til
þeirrar þyngstu göngu, sem ég
hafði farið á ævinni. Eg gekk
niður Frakkastíg inn Laugaveg.
Ég stefndi á skrifstofu fátækra
fulltrúa. Það fór ekki mikiö'
fyrir henni þá. Ég gekk upp
tvö eða þrjú þrep og knúði dyra.
Ég heyrði sagt: „Kom inn,“ og
ég opnaði dyrnar. Þeir voru
þarna báðir: Samúel stóff við
skrifborð, en Jón sat á stól. Ég
á móti vetrinum með svona á-
stæóur.“
Jón horfði alvarlegur á mig
úr sætí sínu, jafnvel eins og
hann væri hryggur. Mér fannst
ég njóta samúðar hans. Samúel
stóð kyrr, horfði aðeins á mig.
Hann var þessu svo sem van-
ur. Þetta var ekkert nýtt fyrir
hann. Loks sagði hann þurr-
lega: „Hvað haldið þér að þér
komizt af með minnst?“
Nú átti yfirheyrslan að
byrja. Eg vildi ekki meiri styrk
en það naumasta, sem dyggði
til þess að ég gæti haldið Iíf-
inu í börnunum: „Eru ekki ein
hverjar reglur, sem farið er
eftir?“ spurði ég'. En svo
bætti ég viff. „Eg vil aðeins
biðja um það, að ég þurfi ekki
að sækja hjálpina vikulega —
heldur einu sinni í mánuði."
Eg ætiaði að segja meira,
reyna að skýra þetta betur út
en röddin brast mér. Jón virt-
ist verffa óþolinmóður. Loks
sagði hann: „Þaff er sjálfsagt
að hún fái það, sem henni verð
ur úthlutað einu sinni í mán-
uffi.
„Við athugum þetta mál,
sagffi Samúel. „Þér fáið að
vita um úrslitin.“
Eg hikaði. Eg hafði mest
kviðið fyrir því, að þeir færu
að tala um IIEIMILISSKOÐ-
UN, en þeir minntust ekki á
neitt slíkt. HEIMILISSKOÐ-
UN var í því fólgin, að fá-
tækrafulltrúarnir komu heim
og skoðuffu heimilin hátt og
lágt. Þá barst fregnin um
hverfið og börnin kölluðu: —
„Þau eru á bænum.“ „Þau
þiggja!“ „Þau eru upp á aðra
komin.” — Og þá komu börnin
stundum heim blóðug og rif-
in. Eg kannaffist við þetta.
Eg kvaddi og fór. Það var
dögg í augum mér. Eg sá illa
leiðina heim, niður Laugaveg,
upp Frakkastíg. Það titraði á
mér hakan alla leiðina. Það var
einhvers konar ólga í hálsin-
um á mér.
Eg fékk hjálp. Og það leið
langur tími þar til heimilisskoð
Erindi Vilhjálm: S. Vilhjálms-
sonar í Rikisútv arpinu 1. maí
heilsaði og þeir tóku þurrlega
kveðju minni. Ég kveinkaði
mín undan augnatiliti þeirra,
enda var ég eins og logandi
kvika.
„Ég er komin hingað til þess
aff leita mér hjálpar um tíma.
Maðurinn minn er á VífilSltöð
um, en við eigum fjögur börn.
Elzta telpan hjálpar til í húsi
og fær þar að borða, en að öðru
leyti erum viff bjargarlaus. Ég
sé ekki fram á að ég geti tekiff
un fór fram. Þeir komu ejnn
dag, skoðuffu allt. Vildu ráff-
stafa börnunum út og suður.
Sögðust nú taka af mér styrk-
inn. Eg hafffi unnið við þvotta
og skúringar. Þegar þeir fóru
að ráðstafa börnunum, sagði
ég: „Eg á ekkert til nema þessi
föðurlausu börn, og ég vil fá
aff ráðstafa þeim sjálf.” — Þá
var ég meff frostbólgu í hönd-
um. En nu voru þær næstum
eins og hlaup á að iíta, því að
ég- hafði fariff frá stórþvotti í
næsta húsi.
Þannig lauk ekkjan máli
sínu. Að lokum sagði hún: —
„ÞETTA MÁ ALDREI KOMA
FYRIR AFTUR.”
IV.
Og enn ein mynd. Ljósmóðir,
sem ég ræddi við fyrir helg-
ina, sagði:
„Eg var sótt til konu í barns
nauð. Þaff var um nótt og
hjónin áttu heima í saggakjall-
ara. Konan lá í rúminu, maður
inn var á fótum og gekk um
gólf. í rúminu fyrir ofan kon-
una Iágu þrjú börn, ung, en
eitt lá á gólfinu með ein-
hverjar druslur utan um sig.
Eg tók börnin úr rúminu og
faöirinn fór með þau í eldhús-
kompuna, svo fór ég að sinna
konunni. Hún eignaöist fallegt
bam og hraust. Þegar ég hafði
laugaff barniff, ætlaffi ég að fá
föt þess. Þau voru ekki til. Eg
tók svuntuna af mér og sveip-
aði henni um það, svo fór ég
úr gólftreyjunni og vafði henni
utan um það'.
Konan sagði: „Eg er svo
svöng. Mig sker fyrir brjóst.”
„Eg skal elda handa þér
hafragraut,“ sagði ég. „Ilvar
er það?“
„Eg held aff það sé ekkert
til,” sagffi konan.
„Það er ekkert til, endurtók
maðurinn og horfði á gólfið.
Eg fór að leita. Það var ekk-
ert til, ekki nokkur skapaður
hlutur. Maðurinn hafði fengið
eina viku á mánuði í atvinnu-
bótavinnu. Eg fór lieim og ég
og sambýliskona mín tókum xir
skápunum okkar og ég fór með
það heim til konunnar. — Eg
talaði svo viff fátækrafulltrú-
ana. Maðurinn hafði neitað að
leita hjálpar. Úrslitin urðu
þau, að hann fékk tvær, vikur,
eina viku að auki. Það var siður
þegar fjölgun átti sér stað lijá
verkamannafjölskyldum.
' Eg kom í skúr. Þar voru
fimm börn. Tjaldað var af citt
hornið. Þar voru þrír drengir
veikir, tveir reyndust með
lungnabólgu. Konan eignaðist
barn sitt, en ekkert var til.
Eg var sótt í annan stað. Þar
var ekki ljós, ekki vatn, ekki
olía til. Maffurinn kveikti á
hverri eldspítunni á fætur ann
arri meffan ég tók á móti barn-
inu.
Eg get sagt margar fleiri
sögur. Þessi örbyrgð stafaði
ckki nema einstaka sinnum af
óreglu, hehlur af atvinnuleysi,
af réttindaleysi, og örbyrgð.
ÞETTA MÁ ALDREI FRAM-
AR VERÐA.”
V.
Upp úr þessum jarðvegi
spruttu verkalýðssamtökin.
Upp úr honum reis fáninn, er
vígður var á Árbæjartúninu
1922, en blafeti í fyrsta sinn á
götum Reyfejavíkur 1. maí
Framhald á 12. síftu
I
WViiiWiiÍiiiWiiiiiiiiiiiiiiiÍiiiViiiiMiWVWiWiiÍiiÍiiiÍiiiiiÍiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiWVÍiWWWWW tWWWWWWWWWiWWiWWVWWVWVWWiWWV WV t
ALÞÝÐUBLA9IÐ - 4. maí 1962 J
í ' ~1' ^ ' '( T35