Alþýðublaðið - 11.10.1962, Blaðsíða 8

S3ÚKDÓMAR hafa verið tU frá
aida öðli. Menningarþjóðir forn-
aldar: Egyptar, Grikkir og Róm-
verjar áttu í stríði við gróðursjúk-
dóma og þeirra er getið í biblíunni
o. fl. æva fomum ritum. Mest er
lætt og ritað um sjúkdóma í rækt-
uðum jurtum. En villigróðurinn
sleppur heldur ekki við kvillana.
'Grasmaðkurinn herjar bæði á lé-
leg tún og óræktað vallendi. Skóg-
armaðkamir naga bjarkarlauf og
Viði bæði í skóglendi og görðum.
Leggjast líka stundum á fjaildrapa
og berjalyng. Flestir hafa séð
Tautt, sveppasjúkt bláberjalyng og
igrasblöð brúnflekkótt af ryðsvepp,
•eöa svartan sólsvepp í blómaxi
iþursaskeggs og ýmissa starateg-
unda úti um engi og haga. '
Sumar ræktaðar jurtir virðast
sérlega kvillagjarnar og er það í
rauninni ofur eðlilegt. Við knýj-
um þær til aukins vaxtar, 'með á-
iburði o. fl. aðgerðum. Jurt, sem er
Tekin áfram til að vaxa sem örast
og gefa mikla uppskeru, þarf líka
sérlega nákvæmni í umönnun og
vernd, ef vel á að fara. (Sbr. t. d.
hánytja mjólkurkýr). — Svo er
annað atriði. Flestar ræktarjurtir
eru aðfluttar, sumar langt sunnan
úr löndum, þar sem vaxtarskilyrði
em mjög á annan veg en hér. Em
ýmsar þeirra ræktaðar í gróður-
húsum hér á landi, t. d. gúrkur,
tómatar og fjölmörg blóm. Reynt
er að hlúa sem mest að mörgum
öðrum úti í görðum, en oft er samt
erfiðleikum bundið að veita þeim
rétt kjör. En réttilega og vel þarf
að búa að gróðrinum umfram allt.
Án þess koma lyf og sjúkdómavam
ir að litlu gagni. En ef ræktunin er
í góðu lagi, getur skynsamleg notk
un plöntulyfja og ýmsar varúðar-
ráðstafanir stuðlað mjög að því að
tryggja uppskemna og afstýra
vanhöldum.
Saga gróðursjúkdóma og plöntu-
lyfja er stutt ennþá á íslandi.
Sennilega hafa grasmaðkar og
skógarmaðkar herjað öðra hvoru
allt frá landnámstíð og verið í
iandinu, er það byggðist. Sömu-
leiðis xyðsveppar o. fl. gróður-
kvillar úti á víðavangi. Allt frá
landnámstíð hafa jurtir verið flutt-
ar inn í landið til ræktunar, þótt
mest hafi kveðið að slíku á síðustu
áratugum. Hafa sjúkdómar fylgt
flestum ræktuðu jurtuniun fyrr
eða síðar. — Meðan samgöngur-
vora litlar og aðallega ræktaðar
kartöflur og rófur í dreifðum smá-
görðum, bar sáralítið á sjúkdóm-
um. Gróður sjúkdómar færast jafn
an í aukana með vaxandi ræktun
og auknum samgöngum.
Árið 1852 er fyrst getið um kart-
öflumyglu í Reykjavík. Um 1890
er myglan orðin landlæg við Faxa-
fióa og allt austur á Eyrarbakka
og Stokkseyri. Síðasta aldarfjórð-
unginn hefur hún fundist í öllum
iandshlutum. En veraiegt tjón
gerir hún aðeins í hlýjustu og rök-
ustu hlutum landsins, þ. e. í lág-
GRÓÐURSJÚKPÓMAR og varnir gegn þeim heitir ný bök,
sem samin er af Ingólfi PavíSssyni og gefin út af Atvinnu-
deild háskoíans. Hér birtíst inngangur bókarinnar, fróMeg
grein um grógursjúkdóma og sögu þeirra fiér á landi.
sveitum á sunnanverðu landinu.
Voru t. d. árin 1918, 1919, 1929,
1926, 1933, 1939, 1941, 1944, 1945,
1947 og 1953 mikil mygluskemmda
ár. En vart hefur orðið við kart-
öflumyglu öll árin 1936—1961
sunnanlands, þótt ekki hafi hún
valdið veralegum skaða, nema sum
ár, af veðurfarslegum ástæðum.
Sumrin 1920 og 1921 voru kartöflu
garðar á Stokkseyri úðaðir með
• Bordeauvökva til vamar myglunni
með góðum árangri. Hefst þar saga
mygluvarnarlyfja og (plöntulyfja
yfirleitt) á íslandi. Jókst lyfjanotk-
unin nokkuð eftir hið alræmda
mygluár 1933, en þó hægt. — Um
1930 barst kálmaðkurinn til lands-
ins, sennilega með innfluttum róf-
um, drap kál í stóram stíl og eyði-
lagði rófur. Reyndist brátt nauð-
synlegt að grípa til lyfjavama.
Varð það eitt af fyrstu verkefnum
undirritaðs, eftir að Atvinnudeild
Háskólans var stofnuð 1937, að
rannsaka varptíma o. fl. lifnaðar-
haetti kálflugunnar og reyna ýms
lyf og varnaðaraðgerðir. Reyndist
brátt' fært að verja kállð með lyfj-
um og sáðskiptum. Var jafnóðum
skýrt frá reynslunni og gefnar ráð-
leggingar í útvarpi, blöðum og
tímaritum. — Eftir stríðið hefur
fjöldi nýrra plöntulyfja komið á
markaðinn og hafa allmörg verið
reynd hér á landi. Varð kálmaðk-
urinn raunverulega orsök þess, að
notkun plöntulyfja varð algeng í
matjurtagörðum, ásamt sáðskipt-
um o. fl. ráðstöfunum. Ekki mun
hafa verið mikið um notkun lyfja
til að eyða blaðlúsum, skógarmöðk
um o. fl. óþrifum í trjágörðum
hér á landi fyrr en á áranum
1930—1940, er Skógrækt ríkisins
tók að nota plöntulyf svo um mun-
aði. Hefur lyfjanotkun í trjágörð-
um aukizt stórkostlega síðasta ára-
tuginn, einkum í Reykjavík og hin-
um stærri kaupstöðum.
Gróðurhúsin era sérstæður
„gróðurheimur” með röku og
hlýju, suðrænu loftslagi. Hefur
. hópur jurtasjúkdóma borizt þang-
að með innfluttum gróðri allt frá
því fyrstu gróðurhúsin voru reist
árið 1924. Þrífast margir hínna
„suðrænu sjúkdóma” aðeins á
gróðri í gróðurhúsum og stofum og
í heitri.jörð utanhúss. t. d. tómata-
hnúðormar o. fl„ o. fl. Garðyrkju-
skólinn hefur vitanlepa allt frá
stofnun hans árið 1939, stuðlað
mjög að notkun vmissa gróður-
húsalyfja. Allmarsir erlendir, eink
um danskir, garðvrkinmenn hafa
frá hyrjum starfað hér í gróður-
húsum og flutt me* sér hagnýta
þekkingu á jurtasiúkdómum og
varnarlyfjum, og margir íslenzk-
ir garðyrkjumenn hafa aflað sér
slíkrar þekkingar bæði heima og
erlendis. Hafa viðbo'-fin breytzt
mjög síðasta aldarfiórðunginn.
Haustið 1953 fundust kartöflu-
hnúðormar í garði í Reykjavík.
Hafá gróðursjúkdómasérfræðing-
ar Atvinnudeildar Háskólans (Bún-
aðardeildar) ög aðstoðarmenn
þeirra síðan á hverju sumri m. a.
unnið-að rannsóknum á útbreiðslu
hnúðbrmanna og ferðast í því
skyni um land allt. Hafa kartöflu-
hnúðormar fundizt allvíða, eink-
um sunnanlands, og hafa senni-
borizt tii landsins á stríðsárunum.
Matjurtagarðar hafa nú verið rann
sakaðir um iand allt og hefur feng
izt gott yfirlit yfir heilbrigðis-
ástand í þeim. Kartöfluhnúðormar
hafa fimdizt í gömlum görðum.
Eru sáðskápti auðsýnilega heppi-
leg ráðstöfun bæði frá heilbrigðis-
og ræktunarsjónarmiði. Nauðsyn-
legt er að skoða garðana öðru
hvoru, einkum gamla garða og
garða á jarðhitasvæðunum.
Gulrótamaðkur fannst í Reykja-
vík haustið 1960. Verður að við-
hafa svipaðar vamaðaraðgerðir
gegn honum og kálmaðkinum. Sam
göngur era nú orðnar svo örar að
búast má við að nýir jurtasjúkdóm-
ár kunni að berast til landsins,
þrátt fyrir ýmsar varúðarráðstaf-
anir. En bezt er að vera laus við þá
sem lengst. Plöntulyf verða stöð-
ugt öflugri og varnartækni tekur
framföram. Heilbrigðisskoðun fer
nú víða fram erlendis á ökram og
í görðum, áður en leyft er að flytja
þaðan afurðir; og hellbrigðisvott-
orð skal fylgja grænmeti, rótar-
ávöxtum og öðram lifandi plöntum
og plöntuhlutum, sem send eru
milli landa. Dregur þetta mikið úr
sjúkdómshættunni
Oft geta liðið nokkur ár áður en
vart verður við innfluttan sjúk-
dóm, sbr. hnúðormana. 1960 og
1961 sáust veralegar skemmdir á
sitkagreni af völdum sitka-blað-
lúsar, sem eflaust hefur verið búin
að búa um sig hér á landi a. m. k.
nokkur ár.
g 11. október 1962 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
)