Alþýðublaðið - 16.03.1963, Side 8

HINN 12. MAÍ 1959 var samþykkt
í Neðri deild Alþingis rökstudd
dagskrá, þar sem þess er vænst, að
ríkisstjórnin láti fram fara endur-
skoðun á höfundaréttarlöggjöf-
inni. Aðalákvæðin um höfunda-1
rétt eru nú í lögum um rithöf-(
undaiétt og prentfrelsi, nr. 13, 20.
okt. 1905, en þau eru fyrir löngu
orðin á eftir tímanum í mörgum
atriðum. Breyting sú, sem á þeim
var gerð með lögum nr. 49 frá
1943 ber það með sér, að hún var
aðeins gerð til bráðabirgða til að
bæta úr helztu vanköntunum og
koma því til leiðar, að ísland gæti
-.ifengi inngöngu í Bernarsam- j
bandið. Hefur og orðið ljóst við (
framkvæmd gildandi laga, að ekki|
yrði til lengdar við þau unað.
Með bréfi menntamálaráðherra,
dr. Gylfa Þ. Gíslasonar, dags. 2.
júlí 1959, var dr. Þórði Eyjólfs-
syni hæstaréttardómara falið að
semja frumvarp til höfundalaga.
Hefur hann samið frumvarp þetta
og látið því fylgja greinargerð þá,
sem fer hér á eftir.
I.
• HLUTVERK og efni
höfundalaga er að veita mönnum
réttarvernd á tilteknum andleg-
um verðmætum: bókmenntum og
listum. Með lögunum er viður-
kenndur réttur þess, sem verkið
hefur gert, þ. e. höfundarins, til
umráða yfir því sem ýmist eru f jár
ha.gslegs eða persónulegs eðlis. |
Þau ytri gæði, sem menn geta
haft af fjárhagslegar nytjar og
réttarverndar njóta, eru með ýms-
um hætti. Má þar m. a. greina á
milli líkamlegra hluta, þ. e. fast-
eigna og lausaf jár, og ólíkamlegra 1
verðmæta, svo sem orku, auð-
kenna, t. d. vörumerkja, og hug-
verka, þ. e. verka á sviði bók-
mennta, iista, vísinda og tækni,
sem eru árangur andlegs sköpun-
arstarfs. Meginhluti hugverka er
látinn njóta verndar samkvæmt
höfundalögum, enda er flestum
vísindalegum verkum þannig hátt-
að, að þau teljast til bókmennta.
Hvarvetna er þó haldið utan höf- j
undaréttar einkarétti þeim, sem
veittur er vegna uppfinninga á
sviói visinda eða tækni, sbr. lög
um einkaleyfi, nr. 12 20. júní
1923.
Fyrr og síðar hafa reglur fjár-
munaréttar beinzt að langmestu
leyti að eignarétti á líkamlegum
hlutum. Enginn veit nú um aldur
og uppruna slíkra reglna, og mið-
-að við þær má telja, að réttar-
vernd hugverka sé nýtilkomin
Líkamleg og andleg verðmæti eru
svo mismunandi eðlis, að lagaregl-
ur um umráð þeirra og vemd
hljóta að verða með mjög ólikum
hætti. Meðal annars lýsir munur-
inn sér í því, að líkamlegir hlutir,
sem eignarrétti eru háðir, eru
venjulega í föstum vörzlum á
meira eða minna vísum stað, þar
sem hagnýting fer fram, en and-
leg verðmæti eru hvorki bundin
við stað né stundir, og af þeim má
hafa fjárhaesleg not á mörgum
stöðum samtímis. Þau eyðast ekki
heldur né rýma við notkun, og um
réttargæzlu þeirra verður að beita
öðrum aðferðum en um líkamlega
hluti.
Andlag höfundarréttar, sem
lagavemdin er veitt, er ávallt
ólíkamleg, þ. e. hugsmíð sú eða
sköpunarstarfsemi, sem birtist í
bókmenntaverki eða listaverki. Ef
aðrir menn en höfundurinn sjálf-
ur eiga að geta notið þess, verð-
ur að koma því til vitundar þeirra
með einhverjum hætti. Um bók-
menntaverk og tónverk, er þetta j
unnt án þess að tengja verkið
líkamlegum hlut, þ. e. með
hljómum eingöngu, svo sem munn
legri frósöen eða upplestri, söng,
hljóðfæraleik o. s. frv. Getur verk-
ið bá gengið bannig frá manni til
manns og dreifzt meðal ótiltekins
fjölda, sem nemur það og nýtur
þess. Þannig hefur ávallt verið um
kvæði og sögur, áður en ritlist var
upp fundin, og tónverk, meðan
þau voru ekki á nótur skráð. Önn-
ur verk, þ. e. listaverk, sem fólg-
in eru í litum eða formi, svo sem
málverk, höggmyndir, nytjalist
o. fl. verða hins vegar ekki skynj-
uð, nema þau (þ. e. hugsmíð höf-
und»r) séu fvrst á efni fest. Og nú
á dögum fer dreifing bókmennta-
verka og tónverka einnig oftast
fram með þeim hætti, að þau eru
tengd Jikam’egum hlutum, bók-
um, nó<nah~<'t'im. hliómplötum o.
o s.frv. Eru fjárhagsieg afnot verks
ins og oftast við það bundin.
Sú tenging hugverks við fast
efni, sem hér var getið, er í höf-
undarétti nefnd eintakagerð eða
eftirgerð'af verkinu. í lögum nr.
49 frá 1943 er betta einnig nefnt
rnargföldun verksins, en það orða-
lag er órökrænt. því í fyrsta lagi
er hugverkið aðeins eitt, hversu
mörg eintök sem ef því eru gerð,
og í öðru lagi telst það til eintaka-
gerðar eða eftirgerðar, þó að að-
eins sé gert eitt eintak af hug-
verki, t. d. málverk, sem einungis
er til í frumgerð sinni. Þess er að
gæta, að hinir líkamlegu hlutir,
eintökin, eru ekki andlag höfunda-
réttar, þó að þau komi þar mjög
við sögu. Þau lúta hins vegar yfir-
leitt almennum reglum um eignar-
rétt að líkamlegum hlutum. Þó
eru í höfundalögum lagður tiltekn-
ar hömlur á meðferð þeirra, eink-
um að því leyti, að umráð þeirra
eða afnot mega ekki fara í bága
við rétt höfundar yfir sjálfu hug-
verkinu.
Auk hins fjárhagslega réttar
hafa aðrir og persónulegri hags-
munir höfundar verið teknir und-
ir vernd höfundalaga. Bókmennta-
verk eða listaverk, sem höfundur
hefur skapað, er í nánari tilfinn-
ingatengslum við hann en venju-
legt er um líkamlega hluti. Af
þeim sökum er honiun m. a. veitt
vernd gegn breytingum á verkum
sínum og tillit tekið til persónu-
legra hagsmuna í sambandi við
reglur, sem að meginefni eru fjár-
hagslegs eðlis.
“ EKKI er í fornum
lögum, hvorki innlendum né er-
lendum, neinn vísir að vernd bók-
menntaverka eða listaverka. Það
var líka fjarri hugsunarhætti hinna
fornu menningarþjóða, t. d.
Grikkja og Rómverja, að viður-
kenna eignarrétt að öðru en lík-
amlegum munum. Höfundar áttu
vitanlega, eins og nú, þau eintök
af verkum sínum, sem þeir gerðu
sjálfir, handrit, málverk, högg-
myndir o. s. frv., og gátu áskilið
sér gjald fyrir þau, ef þeir létu
þau af hendi. En eftir það var
hverjiun manni heimilt án sam-
þykkis höfundar að gera ný ein-
tök af verkunum og með þeim
breytingum, sem henta þótti. Með-
an tækni var skammt á veg kom-
i in, skipti þetta höfunda litlu máli
fjárhagslega. ÖIL eintakagerð, jafn
vel afritun handrita, var seinunn-
j in og dýr og fremur framkvæmd
til einkanota en til sölu á almenn-
um markaði.
Afstaða höfunda ,til þessara
! mála tekur þá fyrst að breytast, er
j tækni um gerð eintaka kemst á
j það stig, að framleiðsla þeirra til
! markaðssölu verður almennt arð-
j vænleg. Hefst það með tilkomu
1 prentlistarinnar á síðara hluta 15.
í aldar og þeirri byltingu í bóka-
j gerð og dreifingu rita, sem hún
hafði í för með sér. Þegar bóka-
útgefanda tókst að ná í handrit
að verki, sem hann taldi vænlegt
til sölu, gat hann gefið það út und-
j ir nafni höfundar án þess að
! spyrja hann um leyfi. Það var
í einnig algengt, að verkin væru
1 gefin út eftir breyttum og afbök-
I uðum handritum, og stóðu höf-
I undar varnarlausir gegn því. Enn
síður var um það að ræða, að höf-
undur ætti rétt til þóknunar fyrir
prentun og útgáfu verkanna eða
til arðs af sölu þeirra. Þó að höf-
undar teldu sig hart leikna, höfðu
þeir öldum saman engin samtök
með sér til að hrinda þessari á-
gengni, enda var það rótgróið í al-
menningsáliti, að þegar höfundur
hefði látið verk af hendi, væri
það þar með orðið almennings-
eign, sem hver mætti gera við það,
sem hann vildi. En lagaleysi á
þessu sviði kom sér einnig illa
fyrir útgefendur. Þegar einn
þeirra gaf út rit, sem vel seldist,
komu aðrir þegar til, endurprent-
uðu ritið og kepptu við frumútgef-
andann um söluna. Með því að
bókaútgefendur urðu brátt áhrifa-
miklir í þjóðfélögunum, gátu þeir
komið því til leiðar, að þjóðhöfð-
ingjar veittu þeim einkaleyfi til
útgáfu tiltekinna rita og síðar jafn
! vel heilla bókmenntagreina. Ef
höfundur var á lífi, var stundum
gert að skilyrði fyrir einkaleyfun-
um, að hann gæfi samþykki sitt til
útgáfunnar. Veitti það honum þá
færi á að áskilja sér þóknun og
gæta þess, að rétt væri með verk
hans farið. Er þetta talin fyrsti
vísir að ópinberri viðurkenningu
á rétti höfunda. Þetta fyrirkomu-
iag um veitingu einkaleyfa reynd-
ist óheppilegt og hvarf síðar úr
sögunni, en það stuðlaði að aukn-
um skilningi á því, að höfundum
væri nauðsyn á sérstakri laga-
vernd um verk sín.
Ulll!|!!!!llil
[llii!lil!!!!ii

GYLFi Þ. GÍSLASON, menntamálaráðherra, hefur látið semja frumvarp
til nýrra höfundarlaga, sem nú hefur verið útbýtt á albingi sem
stiórnarfrumvarpi. Fól menntamálaráðherra dr. Þórði Eyjólfssyni að
semia frumvarpið og skilaði hann ásamt því ýtarlegri ^reinarprð.
Alþýðublaðið birtir hér inngantrinn að ereinargerðinni, þar sem fjall-
að er almennt um höfundarrétt og höfundarlög.
!!!tl!IU
England varð fyrst til að hefjast
handa um setningu höfundalaga
árið 1709. í lögunum var bönnuð
útgáfa rita án samþykkis höfunda,
en opinber skráning hins prent-
aða rits gerð að skilyrði fyrir
verndinni (registered copyright).
Nokkrar fleiri þjóðir settu sér lög
á 18. öldinni um bókaútgáfu, en
þau voru fremur í hag útgefend-
um en höfundum. Á dögum
frönsku stjórnarbyltingarinnar
var komið á höfundalöggjöf i
Frakklandi (1791 og 1793), sem bar
langt af höfundalögum annarra
landa á beim tíma. Hafa Frakkar
síðan talið sig forustuþióð um höf-
undalöggjöf og endurbætur á
henni. Á 19. öldinni bættust sí-
fellt fleiri lönd í hópinn um setn-
ingu höfundalaga, og má telja, að
þegar kemur fram yfir miðja öld-
ina, sé höfundalöggjöf orðin al-
menn. Fyrst í stað tóku lögin að-
I eins til bókmennta og tónsmíða,
! en þegar fram í sækir, bætast við
l fleiri listgreinar, m. a. málaralist
i og myndlist.
Bókmenntir og listir eru alþjóð-
| leg að eðli og berast fliótt land
úr landi, óbreytt eða í þýðingum,
; en samkvæmt höfundalögum nutu
höfundar einungis verndar í heima
landi sínu. Erfitt var að koma á
samningum milli einstakra ríkia
um gagnkvæma vernd. með því að
iög þeirra greindi oft á um ýmis
mikilsverð atriði. Varð þá að sam-
komulagi með mörgum ríkjum að
koma á alþjóðasamþykkt um höf-
undarétt, sem öllum ríkjum væri
heimilt að gerast aðiljar að, ef
þau veittu höfundum í heimalandi
sínu þá lágmarksvemd, sem í
samþykktinni yrði áskilin. Árið
1886 var alþjóðleg ráðstefna hald-
in í Bern í þessu skyni. Tókst þar
að ná samkomulagi um höfunda-
réttarsamþykkt, sem nefnd hefur
verið Bernarsáttmálinn, en sam-
tök aðildarþjóðanna eru nefnd
Bernarsambandið. Með sáttmála
þessum var höfundum í fyrsta sinn
opnuð leið til heimsmarkaðarins.
Fjöldi ríkja hefur gengið í Bemar
sambandið, en margar þjóðir hafa
þó til þessa dags staðið utan sam-
takanna, þar á meðal Bandaríkin.
Eftir lok síðari heimsstjtrjaldar-
innar gengust Sameinuðu þjóðirn
ar fyrir því, að gerður yrði nýr
alþjóðasáttmáli um höfundarétt,
einkum í því skyni að ná til ríkja,
sem af einhverjum ástæðum vildu
ekki gerast aðiljar að Bernarsátt-
málanum. Á alþjóðlegri ráðstefnu
sem haldin var í Genf árið 1952,
var ný gerð höfundaréttar sam-
þykkt, sem nefnd er Genfarsátt-
málinn. Gekk hann í gildi árið
1955, eftir að tilskilinn fjöldi ríkja
hafði fullgilt hann, þar á meðal
Bandaríkin. Heimilt er hverri
þjóð að vera samtímis aðili að
báðum sáttmálunum, en í skiptum
tveggja ríkia, sem þannig er á-
statt um, skal fara eftir Bernar-
sáttmálanum.
Eftir að Bernarsáttmálinn gekk
í gildi, hefur hann orðið fyrirmynd
um höfundalöggjöf víða um heim.
Margar þióðir settu séf ný höf-
undalög kringum síðustu aldamót
og samræmdu bau ákvæðum sátt-
málans. Á Bernarsáttmálanum
hafa verið gerðar víðtækar breyt-
ingar og endurbætur á alþjóða-
ráðstefnum í París 1896, Berlin
1908, Róm 1928 og Brussel 1948.
Hafa þá verið teknar upp nýjar
reglur í samræmi við tæknifram-
ifarir yfirstandandi aldar, þar á
meðal tilkomu tal- og tónmynda,
útvaros og siónvarps. Einstök ríki
hafa bá einnig endurbætt höfunda
lögg.iöf sína. Meðal annars hafa
: Norðurlandaríkin Danmörk, Finn-
land, Noregur og Svíþjóð sett sér
|ný höfundalög á árunum 1960—
j 1961. Eru þau árangur af sam-
; starfi þessara landa, er hófst árið
11939, um endurbætur og samræm-
ingu á höfundalöggjöf þeirra.
Höfundalög höfðu lengi framan
af einungis ákvæði um réttindi og
vernd höfunda, b. e. þeirra, sem
skapað höfðu bókmenntaverk eða
listaverk. Eru þar með taldir þeir,
sem aðlöguðu verk tiltekinni notk
I un, svo sem þvðendur rita, þeir,
! sem breyttu skáldsögu í leikrit,
sömdu kvikmyndahandrit eftir
skáldsögu eða leikriti o. s. frv.
; Hins vegar voru lögin yfirleitt
! ekki látin taka til listflytjenda, þ.
g 16. marz 1963 - ALÞÝÐUBLAÐID