Alþýðublaðið - 06.10.1963, Síða 3

:

eftir
Jón S. Jónsson
MIKIÐ hefur verið rætt og ritað
um uppruna bandarískrar negra-
tónlistar og flestir telja að hún
eigi rætur sínar að rekja til
trumbusláttar og söngva hinna
blökku íbúa Afríku. Negrar þeir,
sem fluttir voru á 17. og 18. öld
til Bandaríkjanna af evrópskum
þrælasölum, voru allflestir af ein-
um af þrem ættstofnum Afríku-
negra; stofn sem nefnist Bantu.
Negrunum var safnað saman fyrir
sunnan miðjarðarlínu og hleðslu-
staðir þrælaskipanna voru á vest-
urströndinni og einnig hafnar-
borgir við Miðjarðarhafið. Negr-
arnir komu frá fjölmörgum ætt-
flokkum, sem hverjir um sig höfðu
ótal mannfræðilega skýranleg sér-
einkenni. Fiölmarga'r vísindalegar
bækur og ritgerðir hafa verið rit-
aðar af mannfræðingum og tón-
vísindamönnum um samanburð á
hugsanaháttum, venjum og tónlist
afrísku og bandarísku negranna.
Smáatriði vísindalegra rannsókna
mun ég ekki ræða í þessum grein-
um, en það eru ákveðin einkenni
negrasöngva og áhrif þeirra, sem
tekin verða til athugunar. Greini-
legastur munur á bandarískum
| negrasöngvum og þjóðlögum all-
flestra evrópuþjóða, liggur í
I rhythmanum (hljóðfallinu). í
(meirihluta evrópskra þjóðlaga
falla áherzlur með jöfnu millibili.
(Undantekningar frá þessu, í lög-
um slavneskra og suðurevrópskra
þjóða, má rekja til áhrifa frá Afr-
íku og Asíu). Söngvar negranna
eru í þessu tilliti algjör andstæða;
í þeim er rhytminn iðulega mjög
„óreglulegur” á evrópska vísu; og

áherzlur falla oft á það sem í
vestrænni tónfræði eru kallaðir á-
herzlulausir takthlutar. Þessi til-
færsla á áherzlum er á tónfræði-
máli nefnt „syncopation”. Til út-
skýringar á þessu fyrirbrigði er
einfaldast að athuga eðlilegar á-
herzlur hins talaða máls. Frum-
reglan við samningu sönglaga, er
að mynda samstöðu milli hinna
eðlilegu áherzlna í texta og lagi.
Þessu var ekki þannig farið þegar
negrarnir tóku til við að setja
enskan texta við „syn< operað?”
tónlist sína. Ehytminn var þeim
aðalatriðið og „veik” orð og at-
kvæði hinnar ensku tungu fengu í
meðferð þeirra sterkar áherzlur.
Hinn hvíti maður mundi syngja
orðin „Go down Moses” með á-
herzlum á 1. og 3. atkvæði, en
negrinn snýr þessu við og syng-
ur með áherzlum á 2. og 4. at-
kvæði.
Rhytmisk tilfinning afríkunegr-
ans virðist vera þroskaðri og full-
komnari en nokkurra annarra
manna, trumbusláttur þeirra nálg-
ast hið yfirskilvitlega að fjöl-
breyttni og nákvæmni, og á sér
raunar enga hliðstæðu nema ef
era skyldi hjá hinum bráðsnjöllu
mus'téxis'tíumbi^slögurum í Ind-
landi. Söngvar, og þó sér í lagi
trumbusláttur hinna blökku íbúa
Afríku hafa haft mikil og varanleg
áhrif á vestræna tónlist. Þessi á-
hrif eru ekki aðeins tilkomin
vegna þrælainnflutninganna
til Bandaríkjanna. Þróunar-
sagan spannar að öllum lík-
indum nokkra tugi alda. Að áliti
mannfræðinga hafa þessi rhytm-
isku áhrif borizt frá negrunum inn
í liinn semítiska kúltúr við Mið-
jarðar- og Rauðahafið. Þaðan hafa
þau borizt í norðurátt og til Spán-
ar. Spánverjar virðast hafa ver-
ið öðrum þjóðum móttækilegri
fyrir hinn fjölbreytta rhythma
íngvnr Helgnson lyeiUfverxlun
TRY6GVAGÖTU 4 SÍMI 19655
og þar eð þeir höfðu á 15. og 16.
öld stofnað blómlegar nýlendur í
Mexico, Vestur-Indíum og Suður-
Ameríku, (löngu áður er þræla-
innflutningar hófust til Norður-
Ameríku) hafa hin rhythmisku á-
hrif borizt vestur um haf með
þeim, bæði í þeirra fjörlegu dans-
tónlist og einnig með hinum
svörtu þrælum þeirra.
Þegar bandarisk negralög eru
rannsökuð koma fljótt í ljós á-
kveðin melódísk einkenni. Yfir-
gnæfandi er notkun fimm tóna
tónstiga sem nefndur er Penta-
tóniskur tónstigi, og samsvarar
hinum svörtu lyklum á píanóinu.
Þessi -tónstigi er uppistaða tón-
listar margra frumstæðra þjóða,
og sömuleiðis einnig annarra með
háan tónlistarþroska, eins og t.
d. Kínverja. Lög negranna, þau
er byggjast á þessum tónstiga,
verða alltaf einföld í sniðum og
sama má segja um hljómanotkun
þeirra. Allmargir tónvísindamenn
á fyrstu áratugum þessarar aldar
staðhæfðu að pentatóniski tón-
stiginn muni ekki hafa verið upp-
runalegur tjáningamiðill negr-
anna, innfluttur frá Afríku, eins
og margir þjóðlaga safnarar vildu
halda fram. Lítið var vitað um
eðli afrískrar negratónlistar þeg-
ar þessari staðhæfingu var varp-
að fram, en henni fylgdu eftir-
farandi röksemdaleiðslur: Hvíti
húsbóndi þrælanna lagði sig fram
við að kristna vinnukraft sinn og
komust negrarnir þar af leiðandi
í kynni við vestrænan sálmasöng:
„Gospel Hymns” og „White
Spirituals.” Það er staðreynd, að
nokkur lög negranna má rekja til
„hvítra” sálma, þó er mun algeng-
ara að finna hjá þeim texta stæl-
ingar. Áðurnefndir tónvísinda-
menn héldu því fram; að vegna
slæms minnis negranna hafi
sálmar húsbændanna brenglazt í
þeirra meðförum; einstaka tónar
fallið niður, og lög skapazt sem
höfðu stærri tónbil en frummynd-
irnar. Sú staðreynd, að allmörg
ensk-amerísk þjóðlög,* „hill billy”
og kúrekalög eru pentatónisk,
hefur einnig verið notuð sem rök
fyrir áhrifum hins hvíta manns á
negratónlistina. Vafalaust er eitt-
hvað til í þessu, en ítarlegar rann-
sóknir á tónlist afríkunegrans hef-
ur leitt í ljós að þetta muni vera
allur sannleikurinn. Þegar Afríku
og Semitísku kúltúrarnir komust
í snertingu hvor við annan, urðu
áhrifaskiptin gagnkvæm. Arab-
arnir hrifust og tileinkuðu sér
sumpart af hinum ómótstæðilega
rhythma negranna, sem aftur á
móti hafa lirifizt of hinum sér-
kennilegu og oft pentatónisku
sönglögum Arabanna. Pentatónik
finnst víða í afrískum negralögum
og sömuleiðis notkun á sérstökum
tónbilum, sem rakin hafa verið til
tónlistar Araba.
1 Tónlistarform það, sem negr-
amir fluttu með sér frá Afríku
er vixlsöngur; einsöngur og marg
raddaður samsöngur og er form
þetta einkennandi fyrir allan söng
negranna, hvort sem um er að
ræða andlegan eða veraldlegan
söng. Tilfinning bandarískra
negrans fyrir samhljómum virðist
vera mjög rik, en því er oft hald-
ið fram, að það sé vegna þrosk-
andi áhrifa sem vestrænn sálma-
söngur hefur haft á þá. Þetta er
ekki allur sannleikurinn um þetta
atriði, vegna þess, að margröddun
er algeng og mjög fjölbreytt í
myrkviðum frumskógarins.
Síðari grein mín mun fjalla um
hin djúpu áhrif sem bandarísk
negratónlist hefur liaft á vest-
ræna tónlist á tuttugustu öld.
Jón S. Jónsson.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 6. okt. 1963 3