Voröld


Voröld - 30.07.1918, Blaðsíða 2

Voröld - 30.07.1918, Blaðsíða 2
Bls. 2 VORÖLD Winnipeg, 30. júlí, 1918. BENROGN Um vopn og vígaferli og sár í dögum. cúr Iðunn. Eftir Steingrím Matthíasson. bar- “Sá atburður varð, er þeir Gunnar riðu neðan at Kangá, at blóð féll á at- geirinn. Kolskeggur spurðu hví þat myndi sæta. Gunnar svaraði, ef slik- ir atburðir yrði, at þat væri kallat í öðrum löndum benrögn — ok væri jafnan fyrir sr.órfundum.”—Njála bls. 164. “Skeggöld, skálmöld.” Svo virði3t sem mennimir hafi frá upphafi Vega sinna borist á banaspjót- um; því allra elztu fornmenjar, er fundist hafa, eru vopn — luraleg stein- sverð og tinnuhnifar. En innan um vopnin finnast álíka gamlar hauskúp- ur og önnur mannabein, sem bera ótvíræk merki uudan þessum sömu vopnum og sjna ljósiega, ao ákomu t þeirra fylgdi ýmist “beinbrot eða bani.” Frá þessum grimmu og hund- heiðnu tímum og fram á vora upp- lýstu daga, hefir verið kept við að finna ný og betri vopn, hvert öðru ægi- legra og óhappadrýgra fyrir mótstöðu- manninn. Takmarkið er og hefir verið, að finna vopn, er geti ekki að eins stein- drepið einn mann á svipstundu, held- ur sem allra fyrirhafnarminst eytt lífi fjölmargra manna I einu. pessi djöf- ullega hugsun vakir enn í brjóstum margra ma'nna og ekki sízt þeirra, sem mest-ráða meðal helztu menning- arþjóðanna. Fyrir þeim vakir enn þá sú svipmik’a grimdarhugsjón sem gjört hefir Calgúla keisara iliræmdan og óþokkaðan í veraldarsögunni. Hann óskaði sér, að höfuð allra Rómverja sætu á einum hálsi til þess að hann gæti hálshöggvið þá alla einu höggi.— “Ekki er gaman að guðspjöllunum, því enginn er í þeim bardaginn,” sagðl kerlingin; dg sú kerling var eins og fólk er flest. Flestum — karlmönn- um að minsta kosti—þykir bragðlítið eintómt friðsair.legt guðsorð og sækj- ast eftir að lesa styrjaldir og bardaga. Unglingar eru yfirleitt sólgnir í að lesa svakalegar bardagasögur. Marg- ir munu kannast við það frá æskuár- unum, er þeir lásu fornaldarsögur þaér sem mest útmáluðu vígaferlin. pá var sem eitthvert óhræsis ránfygll hlakkaði innan í oss við lesturinn. “sem átfrekir óðins haukar es vals vitu varmar bráðir.” Svona er rándýrlð ofarlega I okkur á 20. öld, þrátt fyrir kristindómsfræðslu og margra alda menningarframþróun. Sennilega kemur þetta af því, að menningartímin er svo örstuttur, bor- inn saman vil þann óratíma, í “örófi vetra,” sem forfeður vorir hafa átt í eilífum ófriði og blóðugum bardögum, er gagntóku þannig huga þeirra að fltsýnið náði sjaldan út fyrir vigvöll- inn. Vopn og verjur pó vafasamt þyki, að fornmenn haft nokkurn tíma kunnað að sjóða eins gott stál og nú þekkist, þá má þó gjöra ráð fyrir, að bit sverðanna sumra hafi verið sórlega gott, svo að ef vel var brýnt, hafi þau getað bitið líkt og rakhnifur nú á tímum. En hvað dugði það þegar járnhlífamar komu til sögunnar. það var von, að Egill yrði gramur, þegar vopnin bitu ekki á Atla hinn skamma; hann átti þá einskis annars úrkost en að bita hann á barkann. pegar púðrið var fundið, dugð i ekki neinar járnhlífar, heldur; --vo að hemaðaraðferðin varð að gjörbreyt- ast. Og á síðasta mannsaldri hafp fundist enn þá öflugri sprengiefni, svo að púðrið er eins og barnaleikfang í samanburði við þau. Prometheus stal eldinum frá Seifi og gaf mönnun- um, segir sagan. En niðjar hans náðu ,í enn lneira, þvi dýnamít, melinij og turpínat og hvað þau nú heita, þessi Voðaefni, sem öllu geta sundrað, standa í rauninni ekki þrumufleygi Seifs að baki. Frá fornu fari hafa hugvitsmenn keps^ um að hugsa upp og smíða sem allra bitrust og stórvirkust vopn, en jafnframt hafa þeir kepst um að gjöra sem allra beztar hlífar, er gætu staðizt ákomu vopnanna. í þessum kappleik vopna og hlífa hafa vopnin venjulega orðið skæðari. Pað var einhver æðsta hugsjón for- feðra vorra að eignast vopn, er gætl bitið á alt; og I æfintýram fornaldar- innar eru þessar hugsjónir'látnar ræs- astt meira og minna. “Svá beit þá sverð ór siklings hendi váðir Váfaðar, sem í vatn of brygði”-— segir I Hákonarmálum. Gramur, sverð Sigurðar Fáfnisbana, sneið í sundur ullarlagð, er rann með straumnum eftir ánni Rín. Sverð Hreggviðar konungs “beit með at- kvæðum stál og steina svo sem blauta mannabúka.” Sverðið Kvernbítur reist , sundur kvarnarstein sem ostur væri. Sköfnungur var sagður svip- aður að gæðum og ætið varð hann mannsbani í hvert sinn, er honum var brugðið. Og Gusisnautar örvarodds flugu í gegnum þykt og þunt eins og loftið tómt. Hvergi rætist \ö hugsjónin um bit- urleik sverðanna betur en í frásögn- inni um sverðið Mímung, er Völund- ur smíðaði: “VöTúndur skyldi gjöra það^ sverð, sem væri afbragð annara, en Amalías járnsmiður konungs skyldi smíða her- klæði, er sverð Völundar fengi ekki unnið á. pegar báðir höfðu leyst verk sitt af hendi, skyldi reyna smlðisgrip- ina. Settist þá Amilías á stól í her- klæðum sínum of bað Völund höggva sig. Völundur lagði þá eggjar Mím- ungs ofurgætilega á hjálm Amilíasar, þar sem hann sat. En óðara leið sverðið niður og klauf Amilías í herð- ar niður. Og svo mjúkar voru eggj- amar, að Amilías fann eigi meir til' þessa en sem vatn rynni niður milli herða honum; en sverðið rann niður viðstöðulaust og nam el staðar fyr enn það sökk upp að hjöltum í jörð niður. pá valt sinn helmingurinn af Amilíasi Hvoru megin út af stólnum steindauður. Og er Amilías úr sög- unni.” pessar og þvílíkar bardagalýsingar í fornritum vorum eru mjög sviplíkar lýsingum Hómers í Ilionskviðu, nema hvað Hómer er skáldlegri í líkingum slnum. pað sýnist eiga vel' við að setja hér tii samanburðar frásögu hans af framgöngu Akkils til dæmis. “Svo sem þá er geysilegur eldur hleypur óður um djúpa afdali, þegar þykkur skógur er að brenna, og vind- urinn keyrir fram logann og þyrlar honum um alt, — svo óð Akkilles um alt, með spjót i hendi, líkur einhverri óhemju, og elti menn þá, er feigir voru, en dökk jörðin flaut í blóði.— Svo sem þá er maður tengir saman krúnubreiða uxa, til að láta þá þresk- ja hvítt bygg á vel settum þreskivelli og smækka byggkomin skjótt undir Islendingadagur Á GIMLI 2. ágúst 1918. Forseti Dagsins: Bergthór Thordarsson. PROGRAM: Ræða—Minni íslands.....Dr. Sig. Júl. Jóhannesson Kvæði—Minni íslands...........Jón Jónatanson. Ræða—Minni Kanada ____—......Jón Árnason, M.A. Kvæði—Minni Kanada...........Dr. S- E. Björnson. Ræða—Minni Nýja Islands........G. 0. Einarson. Kvæði—Minni Nyja Islands..Sigursteinn Einarson. Ræða—Minni Kvenna........Séra A. E. Kristjánson. Kvæði—Minni Kvenna .......Gutt. J. Guttormsson Söngvar undir umsjón Jónasar Pálssonar fara fram milli ræðanna. Gísli Jónsson, hinn góðkunni söngmaður syngur ís- 'enzka söngva. ’lslenzk glíma, hlaup, stökk„ kappsund og aðrar íþróttir eins og að undanfömu. Dans að kveldinu.—Prís vals. íslendingar viljum vér allir vera. FJÖLMENNID A fSLENDINGADAGINN Á GIMLI. NEFNDIN. klamfum inna hábaulandi nauta: svo tróðu enir einhæfðu hestar hins hug- stóra Akkils, jafnt mannabúka og skjöidu, en allur hjólásinn undir kerr- unni varð blóði drifinn, og blóðslett- urnar undan hófunum og hjóiröndun- um gengu yfir kerrustólsbogann; en Peleifsson geystist áfram til að vinna sér frægð, og voru hinir óárennilegu armleggir hans blóði stokknir.” II. kviða. (Pýð Svb. Eg. XX 488—505). Svo segir í Vígslóða Shb. gr. 268 og 269: ... .En þat er §ár, ef þar blæðir sem á kom. — . .En þat eru hin meiri sár; heilund ok holund og mergund. pat er heil- und, er rauf er á hausi til heila, hvart sem hann er höggvinn eða rifnaður eð-i brotinn. En þá er holund, ef blóð má falla & hol ór sári. En þá er merg- und, ef bein er í sundur til mergjar, þat sem mergur er í, hvárt sem þat er fiöggvit. eða brotit.... , -Og seinna (bls. 352) er því lýst, hvernig megi með kera eða kanna greina hvernig sárum sé háttað. pað má af þessu og þvilíku ráða, að fornmenn þektu allvel líkamsbygging- una eða að minsta kosti engu síður en vanir slátrarar þekkja hvernig sauð- kindin er sköpuð. Og ekki hafa þeir aflað sér þeirrar þekkingar með neinu bókagrúski, heldur af eigin sjón og reynd á sjálfum blóðvellinum. Sárin í fornaldarbardögum voru aðallega tvenns konar — stungusár eða höggsár.^ Stungusár orsökuðust af skot- og lagvopnum t.d.: örvum, gaflokum, Spjót.um, atgeiram, o. fl., en högg- sárin af sverðum, söxum, öxum, at- geirum og öðrum vopnum, sem beita mátti jafnt til höggs og til að leggja með, eins og t.d. bryntröllum og brynþvörum. Stungusárin voru venjulega langt- um minni tilsýndar en önnur sár, en þau voru yfirleitt dýpri, og þess vegna hættulegri, að þau gengu jafnaðarlega á hol. pó örvarnar væru mjóar og litlar fyrirferðar urðu þær mörgum að bana, ekki sízt ef þær voru skotnar af boga Gunnars eða Einars pambar- skelfis. Spjótsór voru mjög hættu- leg, ef spjótinu v«r skotið eða því fylgt af nægu afli til lags. pað er algengt að lesa um það í sögunum að spjót varð mönnum að bana. Nægir að minna á þegar Ingjaldur á Keldum skýtur spjótinu yfir Rangá og í gegn- um einn af mönnum Flosa. Eða t.d. þegar Kári skýtur Eyjólf Bölverksson (“hvar ér nú * hann Eyjólfur, ef þú vilt launa ,».iram hringinn'. ’ segir þorgeir skorargeir við Kára) og gekk spjótið óðara í gegnum Eyjólf. Margir fornmenn notuðu spjótin eingöngu sem lagvopn og skut.-i þeim ekki. Atgeirarair, sem líktust breið- um spjót.u n, voru oftast notaðir lil:a til að leggja með, en stundum v.n þeim skotið sem spjótum eða höggv- ið með þeim. Gunnar vegur monn upp á atge'’ium eins og t.,I. p ,geir Otkelson, sem hann slöngvaði siðan út á Rangá (Nj. bls. 165). petta þótti vasklega gjört og víðar til þess teaið en í Njálu, að lyfta þannig þuuv.'n mótstöðumanni hátt á loft “og sæfa hann á spjótinu” (sbr. pórólf íi'. s d- úlfsson, er hann drepur jarlinn. E?í'ss. bls. 136). Hins vegar er þess 3 um ölvi barnakarl og honum til vegs- auka, að hann “'lét eigi henda bö. a á spjótsoddum, sem þá var víkmguin títt; því var hann barnakarl kallað- Flngu höggvin hræ ' HaUvarðs á sæ,” Itvað S: Ufgrímur, er hanr. hatöl slöngvað Hallvarði snarfan á bryn- tröllinu útbyrðis. pað er auðséð á sögunum, að söguritarinn leikur sér jitundum at því að útmála hve höndu- lega köppunum ferst að koma féndum ðinum fyrir kattarnef, likt og Hómer er vanur að gjöra, -sbr t.d. Ilions- kviðu VIII, bls. 26. pað er eftirtektavert, að háar hug- sjónir og hugmyndapmíði mannkyns- ins á þessu bernskuskeiði rætas, smám saman og ná fullum veruleik mörgum öldum seinna við framþróun mannsandans. Loftkastalar, sem gnæfa við himin líkt og höll Utgarða-Loka, standa nú föstum fótum eins og risahallirnar (skyscrapers) I Vesturheimi. . Nú fljúga menn í loftinu líkt og Loki í fjaðurham Freyju. Nú þjóta eimskipin hafna á milli og þurfa ekki að bíða byrjar fremur en skip Hrafn- istumanna. Heimdallur heyrði ull spretta & sauðum og gras á jörðu, en vér getum heyrt hver til annars, þó óra vegur sé á milli, og sent sjálfum okkur skeyti, sem berst i kringum allan jarðar- hnöttinn. Líkt og Möndull græddi fæturna á Göngu-Hrólfi, kunna læknar nú að græða við afhöggna limi að minsta kosti á dýrum. Hin draumkenda hugsjón fornmanna um bit vopnanna er líka farin að rætast. Menn hafa nú fengið vopn í hendur, sem standa hvorki Mímungi né Gusis- nautum að baki. Riffilskeytin þjóta gegnum hlífar og hold jafn fyrirhafn- arlítið og sverð Völúndar gegnum skrokk Amiliasar eða Gusisnautar gegnum brynjaða berserki. Og fall- byssuskeytin hlaðin meliníti eða turp- ínati feykja burtu limum eða líkams- hlutum, líkt og þegar blásið er á bifu- kollu og fisið fýkur víðsvegar. —- Mjölnir, hamar pórs, þótti ægilegt vopn, er hann molaði sundur hausa á jötnum í smámola. En fallbyssufer- líki pjóðverja virðast standa Mjölni lítt að baki. pannig rætast hugsjónir æfintýra- skáldanna líkt og draumar berdreym- inna manna. pví miður virðist svo, sem hugsjón- in um Fróða-frið muni eiga enn þá langt í land til að rætast, en þeir tim- ar munu þó eflaust koma, áður en varir. Sár fornmanna Hughreysti og hamfarir “Fár verðr fagr af sárum,” kvað pormóður. Löngum hafa sár og blóðgar undir þótt hryllileg sjón. Mikill fjöldi manna er svo gjörður, að þeim er meðfædd einhver ógeðfeld tilfinning fyrir að sjá, þó ekki sé nema opin sár, hvort sem er á sjálfum þeim eða öðrum, svo að sumir jafn- vel líða í ómeginn, er þeir sjá dreyra úr sári. En “svo má illu venjast, að gott þykji” eða að minsta kosti við- unandi. Og svo er það um lækna, að þó sumum í fyrstunni falli illa að horfa á flakandi sár við holdskurði, þá harðnar tilfinningin smám saman svo, að með tímanum verður þeim ekki meira fyrir að skera í mannshold en dýrshold væri. Og líkt hefir verið fyrir fornmönn- um. Sár og blóðsúthellingar urðu að daglegum fyrirbrigðum. Mörgum þeirra varð ekki meira fyrir að drepa mann heldur en slátrara að sálga skepnum. pó er þess getið um Gunn- ar á Hlíðarenda, að honum hafi fallið illa manndrápin og hann finnur sjálf- ur til þess veikleika síns, því hann spyr hvort hann sé því óvaskari en aðrir menn, sem honum þyki meira fyrir en öðrum mönnum að vega menft. — Annars verður maður hjá flestum söguhetjum var við gleði og ánægju yfir því, að koma sem flestum sárum á mótstöðumennina og vinna þeim sem allra mest tjón, sbr. visu Egils: “Farit lief ek blóðgum brandi” o. s. ^•v.. (Egils raga bls. 121) Dagleg vígaferli gjörðu þá harða og tilfinningarsljóva fyrir sársaukanum, svo vér sjáum þá hamast og halda áfram að berjast, þó af þeim sé höggv- in hönd eða fótur. pormóður kveður vísu með ’spjótið í hjartanu “ok deyr standandi upp við búlkann.” Og Jök- ull Bárðarson situr rólegur og raular visu, meðan konungurinn lætur höggva hann með bitlitlu vopni: JSvíða sár af mæði setit hef’k opt við betra, und es á oss sús sprændi ótrauð legi rauðum o. s. frv. Flestir kannast við, hve Jómsvík- ingar urðu karlmannlega við dauða sínum o. s. frv. pessar sögur eru auðvitað nokkuð ýktar í munnmælum mann fram af manni, en sannar þó í megindráttum. — Hins vegar eru mörg dæmi þess í sögunni, að ekki voru allir hetjur. Sumir báru sig illa undir sárunUm og nægir að benda á bóndann, sem kom inn í hlöðuna á Stiklastöðum og fór að gjöra gys að hinum særðu mönn- um þar, hve þeir báru sið illa. por- móður tók því svo illa að hann “hjó til hans sverði slæmdi af hon- uiji báða þjóhnappana, en bóndi kvað við hátt með miklum skræk og þreif til þjóhnappanna báðum höndum. pormóður mælti þá: pér er illa sam- an farit, er þú finnur at þreki annara, þar þú ert þreklaus sjálfur. En hér eru margir mjök sárir ok vælar engi þeirra, en þú hlæktir sem geit ok veinaii sem merr, þó at þú hafir eina vöðvaskeinu Utla.” Ægilegar eru sumar bardagalýsing- arnar í fornsögum vorum og fornald- arsögum, eins og t. d. þar sem lýst er framgöngu kappanna hans Hrólfs kraka, er þeir hlóðu valköstum kring um sig svo háum, að varla varð yfir komist. Eða tökum t. d. framgöngu pormóðar á Stiklastöðum: “pat hafa menn at ágætum gjört, hversu rösklega pormóður Kolbrúnar- skáld barðist á Stiklastöðum, þá er ólafur konungur féll, því at hann hafði hvárki skjöld né brynju; hann hjó ávalt tveim höndum með breið- exi, ok óð í gegnum fylkingar, ok þótti engum gott, þeim er fyrir honum urðu at eiga náttból undir exi hans.’ Eða aðfarir Göngu-Hrólfs gamla: “Hrólfur gengur hart fra^n ok hegg- ur til beggja handa; urðu þeir léttir fyrir honum ok féll nú hver ftm annan Engum þurfti hann at gefa meira enn eitt högg, ok báðar hendur hans voru blóðugar til axlar upp. Bauð nú flest- jum frajnganga hans ótta. Hrólfur jvar þá svo reiður að hann eirði engu; I hann hjó ákaflega sem hendurnar j fengu tíðast reitt sverðið, en þrír eða S fjórir fjellu fyrir hverju hans höggl. | því var líka.st til að jafna um mann- | fallit, sem þá er ákaflegast brýtur : kurl af stofni, er menn gjöra íil kol." (Fornaldars. Norðurl. III Rvík 1889, bls. 222 og 234.) List í tannlækningu. pess er vonast í enlægni að sá dag- ur sé ekki fjarri þegar fólkið lærir þa list að fá aðeins gert við tennur sínar þar sem það er vel gert , og láta það ekki dragast að bæta lýti á framtönn- um sem spilla öllu útlitinu. Full- komnasta list er í því fólgin að menn taki ekki eftir listinni. peir sem búa til tennur hafa fullnægt öllum atrið- Tim listarinnar. peir hafa búið til posfulíns tennur allavega litar, og allavega lagaðar og þannig veitt fólki reglulega fallegar tennur ef þær eru settar i munn og mátaðar af þeim sem vel kunna. pað hlýtur fólk að vita að mikillar æfingar og nákvæmni er þörf til þess að búa til ta.nngarða með eðlilegum lit og verður bæði sjúklingurinn og tannlæknirinn að hjálpast þar að. Að því er mig snertir er ég fús til þess að leggja mig fram og þér sem sjúklingar mínir verðið að gera það sama til þess að tennur og tann- garður geti orðið sem fullkomnust. En svo hlýtur Ííka verðið að vera eftir þeim tíma og þeirri fyrirhörn sem nauðsynleg eru til þess að gera verkið fullkomið. pað er ávalt hægt að fá ódýra vinnu með því að hafa óæfða menn; cn þegar tennurnar I þér einu sinni eru eyðilagðar þá batna þær ekki aftur. Ef þú vilt sannfær- ast um það að beztu tannlækningar sem keyptar fást fyrir peninga verða ódýrastár þegar til lengdar lætur, þa komdu til mín og ég pkal sannfæra þlg um það á fáum mínútum með því að veita þér þá beztu lækningu sem peningar geta keypt. Ef þú hefir þegar fengið ódýrar og lélegar tennur þá geta þær verið að skemma heilsu þína án þess að þú vitir af því, þess vegna legg ég það til að þú komir og lítir inn til mín eins fljótt og þér er unt. Ráðleggingar mínar og upplýsingar munu borga sig. DR. GORDON D. PETERS, 504 Boyd Building Cor. Portage Ave. og Edmonton Str. Winnipeg Dr. Peters kemur til Morris, Mani- toba á hverjum laugardegi til þess að stunda iðn sínu. | Húðir, uli og loðskinn j t Ef þú óskar eftir fljótri afgrecðslu og hæsta verði fyrir u11 og loð- | | skinn, skrifið | ( Frank Massin, Brandon, Man. j SKRIFID EFTIR VERDI OG ARITAN ASPJÖLDUM. MÁLVELASKÍFUR Nýjar birgðir af norksnm og svenskum málvélasktfum, með danslögum, söngvum o.fl. THE SWEDISH CANADIAN SALES, LÍMITED 208 Logan Avenue. Sími Garry 117. Winnipeg, Man. Okeypis Dráttvélar Bœndur góðir Ef þú hefir hugsað þér að kaupa land, þá geturðu hagnýtt þér þetta stórkostiegT. kostaboð. REGLULEG' DRÁTTVEL TIL JARDYRKJU ÓKEYPIS. petta er blátt áfram ráðvöndleg verzlun eins áreiðanlegasta verzlunarfélagsins í Canada og Banda- ríkjanna. Dráttvélarnar hafa meðmæli reyndustu bænda og eru eins mikils virði og 10 hestar. Sendið oss umsókn og takið það til hversu mikið þér getið borgað út í hönd í landinu; dráttvélin er alveg ókeypis. það kostar ekkert að svara. Vér höfum að- eins fengið fáeinar dráttvélar sem vér lát- um fyrir gjafverð og bókstaflega géfum eina þeirra með hverri landspildu sem vér seljum. American Land and Loan Company WINNIPEG 35 Canada Life Building MANITOBA

x

Voröld

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Voröld
https://timarit.is/publication/221

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.