Skólablaðið - 31.01.1908, Page 1
Annar árgangur.
1-2• blað. Kemur út tvisvar i mánuði. Kostar 2 kr. á ári. Sleykjavík 31. janúar. Auglýsingaverð : I kr. þml. Afgr. Hafnarfirði. 1 1 1908..
Andrjes frá Höfða mundum vjer ís-
lendingar kalla hann. — Hann er ein-
hver sá langnorskasti Norðmaður, er
eg hefi kynst á 10 ára dvöl minni í
Noregi. Eru þó margir meðal yngri
Norðmanna svo norskir í anda, að
oss íslendingum mundi þykja nóg um,
ef þjóðerni og frelsisþrá skipuðu svo
öndvegi í brjóstum vorra ungmenna
bæði í ræðu og riti.
Margir og fríðir eru flokkar þeir, er
starfa af kappi að endurreisn lands og
þjóðar á norskum grundvelli,— starfa
að því að reisa og byggja Noreg hinn
nýja, fagran og frjálsan bústað hrausts
og þjóðrækins lýðs.
Meðal foringja æskulýðsflokka þess-
ara sjest Anders Hovden framarlega í
fylkingar broddi, og lýsir og Ijómar af
honum um land alt. Enda er hann
fæddur til framsóknar og sjálfkjörinn
foringi þjóðrækins æskulýðs.
Anders Hovden er fæddur í Höfða-
sveit á Sunnmæri 1860. Hinu megin
við »Höfðann« er bærinn Ás, fæðing-
arstaður Ivar Asen (fvars í Ási), mál-
fræðingsins nafnfræga og aðalfrömuðs
nýnorskunnar.
Á Sunnmæri hefir nýnorskan (sveita-
málið norska) margar dýpstu og bestu
rætur sínar, og Sunnmæra-náttúran
er fljettuð og tvinnuð úr því fegursta
og stórfenglegasta, sem norsk náttúra
á til. Hovden er því rótum runninn
úr rammnorskum jarðvegi — og er í
þrengri merkingu Sunnmœringur fremur
en Norðmaður. Hann er lifandi ímynd
Sunnmæris í hug og hjarta. Oghann
finnur það vel sjálfur, er hann segir
svo fagurlega: —
— »F*ó frýs eg ei á feðra minna gröf,
nje fárast vil um liðnar skapatíðir,
mín lífsvon grær, sem glói sól um höf
og gylli hvert það strá, sem leiðin
prýðir.
Sunnmærahlið, eg heyri þytinn þinn,
og þýðir fuglasöngvar heim mjer
bjóða,
og firðir þínir falla í brjóst mjer inn,
og fjöllin þín mjer táp og stórhug
Ijóða,
og bólstrar þínir fá míns hugar form,
eg fanga hafblik þitt og vetrarstorm.*
Anders Hovden er talinn afgamalli
höfðingjaætt á Sunnmæri. Faðir hans
dó smmma, og fátækt varð eftir í
heimahúsum. Anders var mjög fyrir
bókina og var því settur til náms, og
munu fáir hafa lifað af skornara skamti
eða í öðru eins basli og bágindum og
hann á skólaárum sírium. Hugðist
hann þá helst verða herforingi, en
móðir hans, góð og guðhrædd kona,
hafði altaf alið þá ósk og von í barmi
að sjá hann Anders »á stólnum«, og
fór ,því að hennar vilja, og tók And-
ers guðfræðispróf. Var hann lýðhá-
skólakennari um stund, en síðan
prestur.
Anders Hovden er ræðuskörungur
mikill. Um það ber öllum saman,
þótt skiftar hafi verið skoðanir um
kennimensku hans, því hann er mað-
ur frjálslyndur mjög og sjálfstæður f
skoðunutn sínum, og þolist þessháttar
oft miður innan vjebanda kirkjunnar.
— Hann er þjóðkunnur sem skáld og
ræðumaður. Ritar hann og ræðir á
nýnorsku (»landsmálinu«) og gengur,
eins og áðurerdrepið á, einna fremst
í broddi fylkingar «landsmálsmanna«.
Leiftrar og ljómar þá af honum karl-
menska og vígahugur, og er hann þá
í essi sínu, er hann fær höggið á aðra
hlið, en lagt á hina.
Á ársfundum norsku ungmenna-
fjelaganna er hann »fastur* ræðumað-
ur, og fer hann oft landshornanna
milli í þeim erindum. Sem ræðumað-
ur er hann jafnvígur öllum vopnum.
Leita orð hans stundum svo hjarta-
strengjanna að tilfinningar losna, og
tár fylla augu manns. En hitt veifið
er hann glaður og kátur, skemtilegur
og meinfyndinn, ærslafullur og djarf-
ur eins og ungur ofurhugi, og getur
enginn varist hlátri, er hann slær á
þá strengi. í kapps- og deilumálum
er hann alveg óviðjatnanlegur. Hleyp-
ir hann þá kjarki, eldmóði og ósveigj-
andi áhuga í æskulýðinn, og stenst
þá enginn árás hans. Á þenna hátt
hvetur hann og stælir þúsundir af
norskum æskulýð á ári hverju með
ræðum sýnum (og ritum) til að stefna
fram í þjettri fylking undir sigursælu
merki nýnorskunnar. Og verður gagn
það, er hann hefir unnið því málefni,
eigi metið til fjár.
Einna best kemur Sunnmæranáttúr-
an fram í kvæðum Hovdens. Skáld-
legar hugmyndir hans gnæfa hátt eins
og fjallatindarnir í fæðingarsveit hans,
og orðskrúðið er eins og sólbjörtu
fossarnir í skógrænu hlíðunum hans
»heima«. Hugblærinn er ýmist glett-
inn og ærslafullur eins og fjallalæk-
irnir, sem dansa niður snarbrattar
Sunnmærahlíðarnar, þýður og klökkur
eins og kveldblær í birkilaufi — eða
djúpur og sorgþungur eins og haf-
aldan, er bylgjar utan úr reginhafi,
inn að fjörusteinunum í vogum og
víkum, kveður vögguljóð sín fyrir
bændabörnunum og laðar hug drengj-
anna að sjer þegar í æsku og setur
innsigli sitt á skap þeirra og hugarfar.
»En agasöm og hörð er vistin hjer,
því Helja fylgir hverjum þínum syni,
í opið haf — með hruman bát sem fer
og herjar þar í kviku Ránar gini
Hann mælir fátt, er hægur jafnt og hýr,
hans hvarmar bjartir, sálin djúp og
skýr.«
Hovden hefir ritað bæði sögur og
kvæði, en þó mest af kvæðum, enda
er hann tilþrifamikið Ijóðskáld og sjer-