Alþýðublaðið - 26.09.1965, Qupperneq 8

ÞAÐ var einu sinni maður, sem
fór til bankastjóra og bað um lán.
Flestir munu nú sennilega segja,
að það sé ekki í frásögur færandi,
en ég segi ykkur þetta samt, því að
I þessi saga er dálítið sérstök.
ar, sem tóku á móti kátu körlun-
um á Kútter Haraldi, þegar þeir
komu heilir á húfi frá fiskiveiðun-
um, sem sungið er um í söngnum
fræga.
Eins og við mátti búast undrað-
Sá, sem bað um lánið, var ungur
maður, ættaður frá Eyrarbakka.
Hann bað ekki bara um lán, heldur
bað hann um lán til þess að hann
-gæti smíðað pressu, en í henni
ætlaði hann svo að búa til fægi-
skóflur. (Það er víst ekki til neitt
betra orð yfir þessa nauðsynlegu
hluti).
! Bankastjórinn tók málaleitan
j hans vel, og sagðist skyldu mæla
j með þessu við bankaráðið og bað
j svo lánbiðjandann að koma aftur
f eftir viku. Það liðu sjö dagar. Þá
' bar fundum þeirra saman að nýju,
í skrifstofu bankastjórans. Upp-
; lýsti bankastjórinn þá, að banka-
ráðið hefði, því miður, ekki veitt
! lánsheimildina.
i Fram að þessu er þessi frásögn
j ósköp venjuleg, en nú kemur liið
\ óvenjulega:
i Maðurinn, sem beðið hafði um
! lánið, hló, þegar bankastjórinn til-
; kynnti honum þessi málalok. Já,
j hann skellihló, eins og kerlingarn-
ist bankastjórinn viðbrögð manns-
ins, sem voru óvenjuleg í hæsta
máta, undir slíkum kringumstæð-
um. Spurði hann því, hverju þetta
sætti.
— Ég átti von á þessu svari, ég
er orðinn vanur því, svaraði lán-
biðjandinn.
Bankastjórinn vissi ekki, hvað
liann átti að segja, og áður en
hann nafði fundið það út, hafði
hinn bætt við:
— Nú fer ég bara heim og smíða
pressuna.
Og Eyrbekkingurinn ungi stóð
við orð sín. Hann fór heim og smíð-
aði pressuna. Það tók hann meira
en einn dag, meira en eina viku;
það tók hann margar vikur, —
fjöldamargar.
Nú vinnur þessi fyrrnefnda
pressa í verksmiðju norður í landi,
nánar tiltekið á Sauðárkróki. Þar
hefur hún mótað hvern hlutinn á
fætur öðrum undanfarin ár, — og
aldrei bilað. Hún hefur breytt
Texti og myndir: Ólafur Ragnarsson
venjulegu járni, með sínum 200
tonna þrýstingi, í ólíkustu; hluti
sem farið hafa á ýmsa staði hér
innanlands og jafnvel út í hinn
stóra heim.
Fægiskóflurnar áðurnefndu eru
þó það, sem flestir kannast við,
af því, sem mótað er í pressunni.
Það eru þessar gljáfægðu fægi-
skóflur, með svarta plasthaldinu,
sem eru til á fjöldamörgum heimil
um hérlendis.
Þessi framleiðsla var auðvitað
erfið í byrjun,’ eins og allt annað.
Fyrsta árið seldust aðeins 1800
stk. af þeim, og framleiðandinn
fékk tæplega fyrir vinnulaunum
starfsmannanna eða kostnaðinum
við smíði fægiskóflumótsins. En
næsta ár gekk allt mun betur, og
þá varð þónokkur hagnaður af
framleiðslunni. Nú er svo komið,
að íslenzku fægiskóflurnar frá
Sauðárkróki renna út eins og heit-
ar lummur, og eru þar að auki 27
krónum ódýrari en danskar fægi-
skóflur, hliðstæðar.
Hugvitsmaðurinn, sem smíðaði
pressuna margumræddu, heltir
Jónas Guðlaugsson, og það er ekki
nóg með það, að hann hafi smíðað
þessa 200 tonna pressu, heldur
hefur hann smíðað sjö af þeim
átta vélúm, sem eru í verksmiðju
hans við Sæmundargötu á Sauðár-
króki. AUar eru vélarnar að miklu
eða öllu; leyti sjálfvirkar, og segja
kunnugir mér, að sú mesta þeirra
vinni á ýið 15 menn. — Það mætti
svo fylgja með, að eina vélin, sem
Jónas hefur ékki smíðað í verk-
smiðjunni, er amerisk, og bilaði
hún strax á fyrsta ári, en hinar,
sem nú eru orðnar frá 7 til 9 ára
gamlar, hafa aldrei bilað. Þær eru
allar íslenzkar.
Þegar ég skoðaði þessa merkis-
verksmiðju á Sauðárkróki um
daginn, undraðist ég mjög, hvern-
ig einn venjulegur maður, þar að
auki innfæddur íslendingur, getur
smíðað slík furðuverk, sem vélarn-
ar eru. Jónas Guðlaugsson sagði
mér aftur á móti, að það væri ekki
mikið að smíða þessar vélar, en
erfiðast væri að smíða mótin í þær.
Auk þess sagðist hann núna vera
að smíða 6 vélar til viðbótar í
verksmiðjuna. Þegar þær eru
komnar í gagnið á framleiðslan að
ganga mun betur, og hver hlutur,
sem framleiddur er, á að halda
ferð sinni stanzlaust áfram, frá
því er hann byrjar að verða til, al-
veg þangað til hann er kominn inn-
pakkaður niður í kassa, tilbúinn
að fara á markað.
Nú eru framleiddar milli 20 og
30 mismunandi tegundir hluta í
þessari verksmiðju, sem enn heit-
ir ekki neitt sérstakt. Mest er
framleitt af raflagnadósum, og
sagði Jónas, að í „partíinu”, sem
þeir væru að framleiða núna, ættu
að vera ein og hálf milljón dósa.
Þessar raflagnadósir eru eigin upp
finning Jónasar, og eru þær tald-
ar mun betri en þær ,sem hingað
til hafa verið framleiddar, og
mjög ólíkar þeim.
— Við höfum ekki með nokkru
móti undan eftirspurninni, sagði
uppfinningamaðurinn, — og væri
sennilega sama sagan, þótt við
stækkuðum um helming. Svíar og
Norðmenn vilja endilega kaupa
þessar dósir, en við eigum fullt í
fangi með að fullnægja innlenda
markaðinum.
Jónas segist hafa farið að hugsa
út í það, hvort ekki væri hægt að
búa til öðru vísi dósir en þær, sem
hingað til hafa verið notaðar,
vegna þess, að á hans heimili, eins
og annars staðar, hafi tenglarnir
verið farnir að losna út úr veggj-
unum. Hann fann svo út nýja
tækni í sambandi við þessar raf-
lagna’dósir, en varð að hætta fram-
leiðslu þeirra vegna fjárskorts fyr-
ir tveim árum. Nú er samt svo
komið, að hann er búinn að vinna
markaðinn með þeim. Þetta er
það fyrsta, af framleiðslu hans,
sem ekki er tízkuvarningar, segir
hann mér.
Auk dósanna, og þess, sem þehn
tilheyrir, eru þarna framleidd ým-
iss konar búsáhöld og bygginga-
vörur (t. d. gluggajárn og hörn).
Jónas Guðlaugsson á þetta fyrir-
tæki einn, og hefur líka orðið að
leggja margt á sig til að koma því
á fót. Hann byrjaði smátt, en fór
brátt út í ýmsan smáiðnað,- smíð-
aði meðal annars litlar gullitaðar
fánastengur og laglegu grútar-
lampana, sem seldir eru í hverri
minjagripaverzlun. Síðan smá-
stækkaði fyrirtækið, og vinna
þarna nú milli 10 og 15' manns;
nokkrir þeirra eru fatlaðir og sjá
um innpökkun á framleiðsluvör-
unum eða vinna önnur létt störf.
Svona iðnaður, eins og allur ann
ar iðnaður, kostar mikið, og einu
sinni kom það fyrir, að Jónas varð
að selja ofan af sér húsið sitt til
þess að bjarga málunum.
En svo kemur auðvitað að því,
að maður spyr um það, hvaða
menntun þurfi til að geta gert allt
þetta, sérstaklega til að smíða
þessar furðulegu vélar.
— Ég byrjaði fyrst að læra raf-
virkjun, sagði Jónas, — og þá
gætti ég díselvéla á meðan. Svo
hætti ég hvoru tveggja. Eftir þetta
fór ég í vélvirkjanám, en sá brátt,
að það var ekki við mitt hæfi. Ég
hætti því þá, og gifti mig. — En
Þetta er svo renni bekkurinn sextugi . . .
g 26. sept. 1965 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ