Alþýðublaðið - 16.12.1965, Blaðsíða 8

8 16. des. 1965 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Bratteli rifjar upp
ár sín í fangabúðum
FORMAÐUR norska verkamanna-
flokksins og leiðlogi hans á þingi,
Trygve Bratteli mætti nýlega sem
vitni í stríðsglæparéttarhöldum í
Heehingen í Vestur-Þýzkalandi, en
hann sat í fangabúðum nazista á
stríðsárunum eins og svo margir
aðrir kunnir landar hans.
I réttarhöldunum greindí Bratt-
eli í fyrsta sinn frá því, hvernig
félagar hans í fangabúðunum björg
uðu lífi hans. Bratteli var álitinn
dauður og var honum fleygt á
bíl, sem ók burt með lík fanga úr
fangabúðunum, en einn af félög-
um Bratteli sá að hann var á lífi
og tókst að bjarga honum. Sam-
fangar Brattelis hafa þagað yfir
þessu í öll þessi ár, og sjálfur vill
Bratteli sem minnst um þetta
segja.
Hinir ákærðu í réttarhöldunum
voru SS-menn, sem báru höfuðá-
byrgðina á stjórn fangabúðanna
í Dautmergen, þar sem Bratteli
var hafður í haldi. Ég veit ekki
hvers vegna þetta mál er ekki
tekið fyrri en nú, segir Bratteli
1 viðtali við „Arbeidarblaðið“,
en ég veit að aðalsakborningurinn
hefur áður mætt fyrir rétti og
verið látinn svara til saka fyrir
stjórn sína á öðrum stríðsfanga-
búðum, og að því er ég veit bezt
hefur hann tvívegis verið dæmd-
ur í ævilangt fangelsi.
★ UNGIR ÁHORFENDUR
Réttarhöldin hafa staðið yfir í
rúma sex mánuði, heldur Bratteli
áfram, og kvödd hafa Verið vitni
svo að segja hvaðanæva að úr
heiminum. Dómararnir hafa einn-
ig dvalizt í Bandaríkjunum og
Kanada og yfirheyrt nokkur vitni.
Það er að sjálfsögðu mjög for-
vitnilegt að mæta fyrir þýzkum
rétti nú eftir að hafa kynnzt stjórn
Þjóðverja á fangabúðunum, en um
það snýst málið. Allt fór mjög
lýtalaust, rólega og mér liggur við
að segja elskulega fram. Þetta átti
bæði við dómara, sækjanda og
verjendur.
Það var annars mjög forvitni-
legt að sjá heilan bekk 16 ára
pilta sitja á áhorfendabekkjunum
og fylgjast með réttarhöldunum
einn dag þeirra ásamt kennara
sínum Fjórir norskir vinir mínir
úr búðunum hafa borið vitni í
málinu.
2000 LETU LIFJÐ
— Það sem rétturinn hefur eink-
um áhuga á eru beinir glæpir, sem
beinlínis er hægt .að saka einn
eða fleiri hinna ákærðu um. En
bæði þar sem rúmlega 20 ár eru
liðin síðan þetta gerðist og vegna
þess hvernig háttað var í fanga-
búðunum er mjög erfitt fyrir vitn-
in nú að segja frá hreinum mis-
þyrmingum af hálfu ákveðinna
persóna.
um hafði verið komið upp til
bráðabirgða. Smám saman bættust
fleiri fangar í hópinn. Búðirnar
voru aðeins reknar í hálft annað
ár. Samkvæmt tölum þeim, sem
gefnar hafa verið upp, meðal ann-
ars á minnismerkí því, sem hefur
verið reist, tortímdust um það bil
2000 manns í búðunum. Sennilega
KASTLJÓS
Bratteli
Iétust fáir í einni svipan af völd-
um beinna misþyrminga og fáir
voru beinlínis skotnir til bana.
Það sem raunverulega gerðist var
að allur aðbúnaðurinn varð flest-
um að oíurliði á örfáum vikum —
hungur, erfiðisvinna, skortur á
klæðum og skófatnaði og — til
þess að bæta gráu ofan á svart —
hroðalegar misþyrmingar á hverj-
um degi.
— í Dautmergen voru um 2000
fangar hluta sumars 1944. Búðun
— Flestir Norðmennirnir dvöld-
ust í þessum fangabúðum í rúma
tvo mánuði. Nokkrir voru fluttir
aftur til Daehau og alls voru 29
fangar fluttir til Veihingen. Af
þeim tíu, sem urðu eftir- í Daut-
mergen, voru þrír á lífi sumarið
1945 og tveir þeirra komu aftur
til Noregs. Sjálfur var ég sendur
í nóvemberlok 1944 frá Dautmerg-
en til Veihingen. Ég sagði frá því
í réttarhöldunum, að Dautmergen
hefðu verið verstu fangabúðirn-
ar, sem ég dvaldist í í Þýzkalandi.
Sakborningarnir fjórir eru ákærð-
ir fyrir aðbúnaðinn í þessum fanga
búðum.
★ ÞRJU BÆNDABYLI
— Hechingen er kippkorn frá
þeim stað þar sem fangabúðirnar
voru, og oft hafa slíkir staðir að-
dráttarafl og maður vill sjá þá
aftur. Við ókum þangað, én þar
var ekkert að sjá. Búðirnar voru
horfnar og á svipuðum slóðum
hafa verið reist þrjú stór bænda-
býli.
— Skammt þar frá hefur verið
reist minnismerki um þá fanga
frá mörgum löndum sem komust
ekki lifandi úr fangabúðunum.
— Við ókum áfram eftir vegin-
um, sem við gengum um kvölds og
morgna til og frá vinnustað. Veg-
urinn lá í gegnum smáþorp, Daut-
mergen, sem fangabúðirnar draga
nafn sitt af, og eru þorpsbúar lítt
hrifnir af því. Fyrir mig var það
merkileg reynsla að sjá á ný þetta
þorp, sem hefur yfirleitt ekkert
breytzt — já manni fannst að það
væru sömu gæsirnar, sem syntu
á litlu ánni, sem rennur í gegnum
þorpið, og fyrir meira en tuttugu
árum ....
★ ENGIN OLIA
— Á vinnustaðnum höfðu öll
umméiki líka verið afmáð, öll
mannyirkin sem kostuðu okkur
svo mikið erfiði, voru horfin. Þetta
voru iíika nokkuð sérstakar búðir,
sem Við vorum sendir í. Fangarnir
voru iánaðir Todt-samtökunum. í
lok stríðsins gerði gífurlegur olíu-
skortur vart við sig hjá Þjóðverj-
um. Á þessu svæði voru þakhellu-
búðir og ákveðið var að vinna
olíu úr flöguleirnum. En mann-
virkjagerðinni var aldrei lokið og
Þjóðverjar fengu enga olíu —
livorki þá né síðar.
— Ég skrifaði ekkert niður í
fangabúðunum. Aftur á móti skrif-
aði ég það sem ég mundi í júní
1945 og þessa ritgerð hef ég nú
dregið fram en ég notaði hana ekki
í réttarhöldunum, segir Trygve
Bratteli.
PRAKKARARN
OG MORITZ 10
Hin myndskreytta saga um um tvo litla myndasöguprakkar
,,Max og Moritz" hefur komíð a. Hann tók ekki einu sinni
út á 30 tungumálum. Wilhelm
Busch, höfundur Max og Moritz
seldi myndskreytta sögu sína
um prakkararía tvo fyrir 100
árum og fékk aðeins 1000 ríkis
dali fyrir hana. Kaspar Braun,
fyrsti útgefandinn gerði upp
úr handritinu bók fyrir bö'rn á
öllum aldri, en sú bók náði
geysi vinsældum um allan heim
Og eins og áður segir, hefur
hún verið gefin út á 30 tungu
málum, meira að segja á latínu
og esperantó. Höfundurinn
hagnaðist ekki á öllum þeim
peningum, sem streymdu til út
gefandans fyirir fyrstu söguna
við ávísun fyrir 20 þús. gull-
mörk, sem útgefandinn sendi
honum á afmælinu hans þegar
hann varð sjötugur.
Franski rithöfundurinn Cart
eret lý ti Wilhelm Busch þann
ig í bók sinni um þýzka skop
list, að liann væri konungur
skoplistarinnar. Og Aréne A1
esandré, þekktur listagagnrýn
andi í París lýrti þessum þýzka
„humorista" þannig: „Wilhelm
Busch var einn sá skophittnasti
maður, sem uppi hefur verið.
Með einu afká”alegu blýants-
rfiki skapaði hann ógleyman
legar sannar manngerðir, þar
Úr bókinni um Max og Moritz. Prakkaramir tveir eru að
stela steiktu kjúkling-unum af pönnu gömlu ekkjunnar, eftir
a3 þeir höfðu áður kæft alla kjúMingana hennar með því
að gefa þeim brauðbita, sem bundnir voru við þráð.
Hreinsun á bakar
Hjá sænsku rannsóknarstofnun
inni hafa farið fram rannsóknir
á mismunandi hreinsiefnum fyrir
bakaraofna.
Rannsóknin leiddi í ljós að flest
ofnhreinsiefni eru ætandi (et-
sende) og þess vegna hættulegt
að nota þau. Að vísu birtir fram
leiðandinn einhverja viðvörun á
meðfylgjandi leiðarvísum, t.d. lífs-
hættulegt er að borða hreinsiefn-
ið, notið gúmmíhanzka, þegar þér
gerið ofninn hreinan, látið ekki
ræstiefnið koma á fatnað yðar eða
á málaða fleti eða á gólfdúkinn
og svo framvegis.
En það er ekki alltaf auðvelt
fyrir húsmæður að vera
nógu varkárar, þegar þær krjúpa
á kné fyrir framan ofninn í óþægi
legri vinnuaðstöðu. Það getur t.d.
komið fyrir, að eitthvað af hreinsi-
efninu fari í augun eða niður á
gólfið og skemmi gólfdúkinn o.
s.frv.
Er ástæða til að nota svo hættu-
leg efni á heimilum? í því skyni
voru 10 mismunandi' ofnahreinsi-
efni rannsökuð. Flest þeirra voru
mjög ætandi og sum þeirra
skemmdu meira að segja glerung-
inn í ofninum. Ekkert efnanna
hreinsaði ofninn, að nokkru ráði,
betur en grænsápa, en mörg
þeirra hreinsuðu mun verr.
Grænsápa er ekki ætandi og þar
að auki ódýr. Að visu er mjög mis-
munandi verð íá hinum ýmsu
hreinsiefnum, en þess skal getið
að hjá Svíum kostaði það 28 sinn
um meira að gera ofninn hreinan
með dýrasta hreinsiefninu en með
grænsápu. Eini ókosturinn við
grænsápuna er, að sápulykt kem-
ur úr ofninum, en lyktin hvérfur,
þegar ofninn er hitaður.
Eftirfarandi aðferð er bezt, þeg-
ar grænsápa er notuð til að
hreinsa hainaraofna. Strjúkið sáp.
unni um allan ofninn að innan-
verðu með svampi eða þessháttar.
Lo'kið s!ðan ofninum, stitlið Mta>
stillinn á 100—125° og látið ofn-
inn hitna þar til loft bólur koma á
sápuna. Slökkvið á ofninum og lát
ið hann kólna, og þvoið síðan sáp-
una vand’ega burtu með vatni.