Vísir - 23.11.1959, Blaðsíða 7

Mánudaginn 23. nóvember 1959'
V t S 1 B
%
Virkisvetur er mikið
skáidverk.
balda í fák sinn á stundum —
þá hefðu áhorfendur notið þess
betur að fylgjast með honum á
skeiðinu.
Það verður fróðlegt að fylgj-
ast með ferli Björns á ritvell-
inum, því að varla lætur hann
staðar numið eftir þann mikla
sigur, sem hann hefur unnið
með þessari fyrátu bók sinni.
Mönnum mun leika forvitni a
að fylgjast með því, hvernig
honum tekst til næst, og eink-
um ef hann veldi sér annað
Engum blöðum er um það
að fletta, að Björn Th. Björns-
son, höfundur skáldverksins
„Virkisvetur", er næsta ótrú-
lega fróður um það tímabil,
sem hann hefur notað sem svið
skáldsögu sinnar. Hann hefur
raunar sagt frá því opinberlega,
að hann hafi verið búinn að
lifa sig inn í þetta tímabil —
eí svo má að orði komast —
og þess vegna hefur honum
veitzt auðveldara en ella að
ráðast í að fullgera skáldsögu
sina og senda hana til keppn-
innar. Mér skilst raunar, að
hann mundi ekki hafa gert það,
eí hann hefði verið verr til
orrustunnar búinn.
En hvað um það — hann
stekkur fram albrynjaður á
fyrstu síðu og' hann heldur les-
andanum við efnið alla bókina
út. Að lestri loknum getur les-
andinn ekki annað en kveðið
npp þann dóm, að honum hafi
vel tekizt, og bókin sé með
snilldarbrag á köflum. Sú
margnefnda spenna, sem jafn-
an á að vera í hverju verki, að Bók Jóns Krabbe sem heitir
dómi fróðra ritdómara, er jrrá Hafnarstjórn til lýðveldis,
vissulega fyrir hendi hjá en með undirtitlinum, Minn-
Birni, og beitir hann samt irigar frá löngum embættisferli,
engum sérstökum brögðum til er sagnfræðileg heimild um
yrkisefni, þar sem hann byggði
á sköþunargáfu sinni, án þess
að njóta stuðnings íslandssög-
unnar eins og í Virkisvetri sín-
um. Þetta er ekki sagt til að
kasta rýrð á hann eða þetta
verk hans, því að hann hefur
unnið það með ágætum, heldur
til þess að hvetja hann til glímu
við frábrugðið verkefni.
Það verður að óska Birni til
hamingju. með skáldsögu sína,!
svo og Menntamálaráði fyrir að
bafa orðið aðili að henni. Bók- 1
menntaverðlaun eru víst að
komast i tízku hér, en því mið-!
ui hefur ekki eins verðugt verk
verið verðlaunað hér áður og
þetta.
Scaevola.
X fullri ferð.
Endurminningar Oscars Ciausens.
Nýju ijési varpað yffir críaija-
ríkan þátt í ÍsbiiJssðgn.
Bók Jóns Krabbe: Frá Kafnarstjórn
til lýðveldis.
Jón Krabbe: Frá Hafn-
arstjórn til lýðveldis. —
Útgefandi: Almenna
bckafélagið. Reykjavík
1959.
þess að auka hana eða herða á
henni á köflum. Hann hefur
fundið harla gott efni, og hann
fer svo með það, að vart verð-
ur betur gert.
Hitt er engu að siður ljóst,
að Birni virðist ekki eins lagið
að bregða upp myndum af
mönnum eins og atburðum eða
umhverfi. Hann virðist leiða
hjá sér að miklu leyti að meitla
persónur sínar, svo að Andrés
Cuðmundsson verður ekki sér-
staklega minnisstæð persóna.
Umhverfi hans allt og atburð-
irnir eru hinsvegar mjög lif-
andi fyrir hugaraugum lesand-
sns. Þó verður sumum lesend-
um ef til vill eins við og þeim
er þetta ritar. Honum finnst á
köflum, a"ð Björn hefði vel mátt
■ draga úr málskrúðinu. Manni
kemur ósjálfrátt í hug orðtak- 1
ið, að ekki sé hægt að koma
auga á skóginn fyrir eintómum
trjám. Stíllinn er ofurliði bor
hálfrar aldar samskipti Islands
og Danmerkur, unz öllum
tengslum milli þeirra var að
fullu slitið með lýðveldisstofn-
un íslands 1944.
Bókin er hvorttveggja í
senn sagnfræðilegt og greinar-
gott yfirlit yfir viðræður ís-
lenzkra og danskra stjórnmála-
manna um hálfrar aldar skeið
og um leið minningar höfund-
arins, sem allra manna mest
og bezt fylgdist með frelsis-
baráttu íslendinga gagnvart
dönskum stjórnarvöldum.
Það sem gefur bókinni sér-
stakt gildi er þessi mikli kunn-
ugleiki Jóns á gangi þessara
mála. Ríkisstjórnir beggja
landanna hverfa á brott hver
af annarri, forystumenn stjórn-
málaflokkanna hverfa líka
liver af öðrum af sjónarsviðinu
og þjóðhöfðingjar deyja. En
einn maður fylgdist með allri
, þessari baráttu um frelsi ís-
inn af orðgnótt höfundarins. E/, lendinga> allt frá því fyrir síð.
tii vill mætti einnig líkja þessu
við listaverk af öðru tagi, til
dæmis ábreiðu, sem ætlunin
hefur verið að bera svo skraut-
lega, að litaskrúðið fer út í
öfgar. Höfundurinn hefði átt að
Elísabet, segir síra Jack, er 34. í
röðunni frá Auðunni landnáms-1
manni. Síra Jack ræðir sem sagt'
gömul og ný skozk- íslenzk
tengsl, en hvernig sem á því
stendur minnist hann ekkert á.
landnámsfólkið, sem frá Irlandi sjálfstæðis og viðræðum þeim
ustu aldamót og til lýðveldis-
stofnunarinnar. Hann hefur
vegna stöðu sinnar, betri að-
stöðu til að fylgjast með bar-
áttu íslendinga og viðbrögðum
Bana heldur en nokkur einn
maður annar, sem lifir þetta
tímabil. Maðurinn er bókar-
höfundur — Jón Krabbe.
í bók sinni skýrir Jón á eink-
ar greinargóðan og skilmerki-
legan hátt frá samningaumleit-
ur.um íslendinga til aukins
og dönskum stjórnmálamönn-
um, sem koma við sögu allt frá
því fyrir aldamót og fram yfir
1944. Þar kennir margra grasa,
en hæst ber nöfn eins og
Hannesar Hafsteins, Björns
Jónssonar, Jóns Magnússonar,
Sveins Björnssonar og fleiri
mætra manna íslenzkra. Þá er
f:óðlegt að kynnast áliti höf-
ur.dar á konungum Danmerk-
ur, þeim Friðriki VIII. og
Kristján X., en viðhorf þessara
tveggja konunga til íslands-
mála voru gjörólík.
Bókinni skipt.ir höfundur í
nokkra meginkafla eftir tíma-
bilum. Þeir eru 1899—1903,
Inngangur, íslenzka stjói'nar-
deildin í Höfn, 1903—1918,
Heimastjórn, 1918—1938, Sam-
bandslögin, 1939—1944, Síð-
ari heimsstyrjöldin, 1940—1944
Skilnaðurinn við Dani, 1945—
1953, Sögulok. — Aftast í bók-
inni eru birt fylgisskjöl, auk
nafnaskrár.
Þess má að lokum geta að
bókin er frumskrifuð á dönsku.
en Pétur Benediktsson þýtt
hana á íslenzku. Framsetningin
er ljós og skilmerkileg og skýrt!
frá staðreyndum á einfaldan
hátt án orðskrúðs og málaleng-
inga. Myndir eru af helztu
mönnum sem við scgu koma.
Þ. J.
Ferðabók
Thoroddsens.
Það var sannarlega menning-
arstarf, sem Bókaverzlun Snæ- 1
I
b.iarnar Jónssonar réðst í, þeg-
ar hún tók til við að gefa út
Ferðabók Þorvaldar Thorodd-
sen.
Það er hálfur fimmti ára-
tugur, síðan fyrsta bindið kom
út forðum, og þá voru aðeins
og konung Danmerkur. Þar ber prentuð 400 eintök. Þótt efna-
margt á góma sem almenningur hagur landsmanna vasri að
hefur ekki vitað fyrr en nú og sjálfsögðu miklu þrengri þá en
hér skýrast mál sem mörgum nú, seldust þessi eintök upp
hafa til þessa verið meir eða fljótlega, og síðan hefur bókin
, minna hulin. Nýju ljósi er verið með öllu ófáanleg. Nú
™„a; femgðið yfir -eitm örlagaríkasta ,eru gefin út 2000 eintök, og
þátt íslandssögu síðari alda. j þess er að vænta, að þjóðin hafi
í nánum tengslum við frá- svo mikið vit á menningargildi
sögn þessara örlagaríku við- þessa stórverks, að þau standi
ræðna, umleitana og samninga ekki lengi við í bókabúðum.
er lýsing höfundar á íslenzkum i Það er þriðja bindi verksins,.
kom — og var þó sannarlega
ekki minni ástæða til þess, úr
því út * þessa sálma var farið.
Síra Jack er skozkur og man
eftir sínum.
Ammð efni.
Ýmislegt annað efni er í ritinu,
sem fram fóru á þeim grund-
velli við danska stjórnarforustu
ungu fólki af islenzkum ættum,
sem hefur getið sér hið bezta
orð við nám og starf, og er á-
nægjulegt að lesa um þetta
unga, efnilega fólk, gáfur þess,
dugnað og framsækni. — 1.
Mikið hefur nú verið skrifað
um Snæfellsnes pg Snæfellinga
á undanförnum árum, og hefur
það orðið frægast, að þar byggi
vont fólk, eftir því sem segir í
Árna sögu Þórarinssonar. Marg
ir af þeim slóðum urðu ókvæða
við slíkan vitnisburð, sem von
var, en Oscar Clausen rak af
þeim slyðruorðið, er hann hóf
útgáfu endurminninga sinna
fyrir jólin í fyrra og sannaði,
að á Nesinu býr líka gott fólk.
Var því vel tekið, einnig af
utansveitarfólki, og varð bók-
in ,,Með góðu fólki“ mjög vin-
sæl. Oscar lætur hendur standa
fram úr ermum eins og jafnan
er hann hefur sérhvert verk,
og nú er framhaldið komið, „Á
fullri ferð“.
Hér er ekki um að ræða ævi-
sögu í venjulegum skilningi,
heldur miklu fremur safn
mynda og minninga af mönn-
um, skepnum og' atburðum.
Bókin hefst á því, að Oscar gef-
ur sig að verzlunarstörfum í
Stykkishólmi á fyrstu árum
þessarar aldar, en þá var Hólm
urinn enn bæði helzti verzlun-
arstaður og staður kunnustu
embættismanna við Breiða-
fjörð, og bar staðurinn þess
glögg merki hvað snertir menn
ingu og aristokratiskt snið, því
að ekki voru þar aðeins um-
svifamildir athafnamenn, held-
ur og stórbrotnir persónuleik-
ar. En þó að það leyni sér ekki
hrifning hins unga vei’zlunar-
manns að höfðingjunum, þá
metur hann það mikils, að hafa
kynnzt almúganum, og eru
margar hans ágætustu mannlýs
ingar einmitt af óbrotnu al-
þýðufólki. Hann virðist
snemma hafa þjálfað með sér
eftirtektai'gáfu, sem kom hon-
um vel, er hann gerðist rithöf-
undur seinna á lífsleiðinni,
enda eru það feiknin öll af sög-
um, sem hann hefur á bók fest,
bæði af eigin kynnum við sögu-
persónurnar og hinni óslökkv-
andi fræðiþrá sinni og grúski
sínu til að svala henni.
Öllum stéttum fólks kynnt-
ist Oscar, er hann var í verzl-
uninni í Stykkishólmi, og enn
betúr komst hann í snertingu
við fólkið út um sveitirnar,
þegar hann var sendur í fjár-
kaupaferðii’nar inn í Dali og
víðar.
Mál og stíll höíundar er
mjög misjafnt að gæðum, og
raunar oft einna líkast og mælt
af munni fram, en ekki hrein-
ritað til bii'tingar. En eins og
það gei'ist bezt, einfaldast og
umbúðarlaust, má til nefna sem
dæmi eftirfarandi ómengaða
fróðleiksklausu:
„Það var föst venja að gefa
góðu verzlunaríolki nesti til
heimferðarinnar, og var árlega
tilfærð ákveðin upphæð verzl-
unarinnar í því skyni. Okkur
verzlunaxJþjónunum var sagt,
sem kemur út nú fyrir jólin, og
hefur Jón Eyþórsson veður-
fiæðingur, haft með höndum
útgáfu þess eins og hinna fyrri.
Halldór Pétursson hefur gert
skemmtilega og vel viðeigandi
kápu auk þess sem svipmyndir
eru eftir hann yfir káflafyrir-
sögnum.
að gæta þess vel, að enginn
1 okkar góðu viðskiptamanna
- yrði út undan með nesti. Föst
i venja var að gefa bændum
J flösku af brennivíni, þegar þeir
; komu með ullina í sumarkaup-
! tíð, en bændakonum var gefið
| súkkulaði, gráfíkjur og sumum
niessuvín á hálfa eða heila
flösku. Þó var farið vai’lega í
það að gefa konum vínið, sunv
I ar og jafnvel flestar vildu það
j ekki. — Eg man þó eftir einni
efnaðri ekkju, sem aðeins hafn-
* aði messuvíninu af þeim sök-
J um, að hún vildi annað sterk-
j ara. ITún vildi einungis brenni-
1 vín. Þessi g'óða, gamla kona var
þá líka stundum hýr í kaup-
' staðarferðum. Þó vakti það
j aldrei eftirtekt ókunnugra,
; hvað þá það yrði að hneyksli.
Mér var sagt, að hún hýrgaði
sig stundum heima. — Henni
varð aldrei misdægurt fram í
háa elli, og varð hún nærri
hundrað ára gömul og hafði lif-
að 7 pi'esta í prestakalli sínu og
5 konunga yfir íslandi.“
j Fróðlegur, lifandi og skemmti
legur er kaflinn um gpítalamál-
ið í Stykkishólmi, og sýnir
1 glögglega, að ekki hefur Oscar
1 reynzt slakur sendiherra þeirra
1 Hólmara, þegar hann tók eitt-
hvert málið að sér. Kaflinn sá
( gerist bæði innan lands og utan
og einnig á skipsfjöl fransks
herskips.
j Bókin er vel myndum prýdd,
hún er 220 síður, frágangur er
allur snyrtilegur, bandið sér-
lega smekklegt, og útgefand-
anum, Bókfellsútgáfunni tii
sóma.
Tvær bækur, sem
eru „guii".
í gamla daga töluðu börnin
um gullin sín, og sennilega er
nafnið upprunalega til orðið
af bví, að þá voru leikföngin
svo fá, að hvert taldist gulls
ígildis.
Nú eiga öll börn alltof mikið
af leikföngum, og það er sjald-
gæft að þau tali um „gull“ —
nema samskonar gull og stóra
fólkið er sífellt að eltast við.
,.Gullstokkurinn“, sem Leiftur
hefur gefið út, er safn ævintýra
og sagan, sem eru í senn
skemmtileg og fróðleg. Til
! dæmis fjallar eitt þeirra um
þsð, af hvei-ju sjórinn er saltur
— og það er nú ski'ítin ástæða
fyrir því.
j Leiftur hefur einnig gefið út
ævintýri, sem heitir „Stubbur
vill vera stór“, og gerist sú
saga vestur í Ameríku, þegar
hvítur voru enn að nema það
land, en þá gerðust þar fleiri
ævintýri og spennandi við-
burðir en annars staðar, sena
menn hafa þekkt til.
Báðar eru bækur þessar með
nokkuð stóru letri, svo að þær
henta börnum einkar vel til
lestrar.
---• —
+ BEA hefur lækkað flugfar-
gjöld til ýmissa staða ú
megihlandinu. Nú er hægt
að flúga frá Londpn til Par-
ísar að næturlagi fyrir rúnæ
9 stpd.