Vísir - 06.05.1960, Síða 7

Föstudaginn 6. maí 1960
V f S I R
7
Til ungra tónskálda.
Ræða Jóns Leifs í Listamannaklúbbi.
Hér fer á eftir ræða sú, er
Jón Leifs liafði samið fyrir
Listamannaklúbbinn til að
undirbúa umræður 13. f. m.
um seinustu tónleika félags-
ins ,,Musica Nova“
Kæru félagar!
Eins og menn vita, tölum
við á fundum Tónskáldafélags
íslands aldrei um tónlist, held-
ur eingöngu um tilverurétt og
hagsmunamál tónhöfunda, —
en þegar nokkur tónskáld nú
gkera sig út úr eftir aldri ára
sinna — eins og þau ein vilþ
flytja nýjan boðskap, þá verður
ekki hjá því komizt að ræða
einnig hin listrænu sjónarmið.
Fyrst verður að minnast hinn
ar miklu fórnfýsi þeirra ungu
manna, sem hafa beitt sér fyrir
stofnun og starfsemi félagsins
„Musica Nova“. Dugnaðurinn
og afköstin á tveim tónleikum
hafa verið frábær, — og fáir
ólærðir munu átta sig á því
hvílík undirbúningsvinna ligg-
ur að baki, — einkum hjá hin-
um ýms'u túlkendum.
í upphafi orða minna vil ég
taka greinilega fram, að ég
mæli hér í kvöld eingöngu á
eigin ábyrgð og ekki sem for-
maður Tónskáldafélagsins eða
Listamannaklúbbsins né heldur
sem ritari Bandalags lista-
manna.
Vér eldri samherjar hljótum
að bera vissa ábyrgð á æskunni,
og eg hlýt að rifja upp fyrir
mér ýmislegt um samskiptin
milli mín og minna ungu og
yngstu félaga. Ég hefi ætíð
haft vissa oftrú á æskunni, —
haldið að hún gæti allt og
mundi efna allt, sem hinir eldri
sviku eða gátu ekki.
Sumir hinna ungu manna,
sem hafa látið heyra tónverk
sín á seinustu tónleikum félags-
ins „Musica Nova“ höfðu áður
fyrr komið til mín og beðið
mig að kenna sér tónskáldskap,
— en ég hefi ætíð neitað sliku.
Alltaf er hætt við að sá, sem
sjálfur er staddur í eigin sköp-
unarbaráttu setji sinn stimpil
á verðandi frækorn æskunnar,
— kæfi hinn óharðnaða pei’són-
uleika. Það er jafn glæpsam-
legt að afvegaleiða gáfum
gæddan ungdóminn eins og að
gera tónhöfunö úr manni, sem
ekki á til þá gáfu að skapa
eitthvað sjálfstætt.
Ég hefi því ráðlagt hinum
ungu mönnum, sem vildu læra
hjá mér, — að læra heldur hjá
listiðnaðarmönnum, sem ekki
eru sjálfir tónskáld. Ekki veit
ég að hve miklu leyti þessir
ungu menn hafa farið að míii-
um ráðum, — en þótt ég hafi
ekki viljað takast á hendur að
trufla hina verðandi frjóanga,
þá hafa því miður ávalt verið
til nógu mörg önnur eldri tón-
skáld, sem leggja það einmitt
fyrir sig að misnota æskuna
og að gera unga listmenn að
sínum þjónum og eftirhermum.
Hinn ungi verðandi höfundur
þarf að finna sjálfan sig, þrosk-
ast eftir eigin lögmálum. Það
er mjög erfitt að hjálpa til þess
— en ég hefi, þrátt fyrir synj-
un mína ætíð talið mína skyldu
að leitast við að hjálpa þeim,
— og svo mun að sjálfsögðu
verða einnig í framtíðinni.
Möguleikarnir til nýrra og
eigin leiða eru ótakmarkaðir
og ótæmandi. Allar eftirherm-
ur eru sálardrepandi og and-
stæðar allri sköpun, — og það
er ekkert meiri list að herma
eftir Schönberg og Hindemith
heldur en eftir Hándel eða
Mendelsohn eða Brahms.
Sjálfur kynntist ég á náms-
árum minum 1916—1922 af
lífi og sál — (m. a. hjá ein-
um kennara minna, dr. Scher-
chen, sem var túlkandi frum-
herji nýrrar tónlistar — ein-
mitt þeirri nýju tónlist, sem
nú er orðin tizka og fordæmi
fyrir mörg ung tónskáid, — en
ég leitaðist að lokum við að
yfirvinna þessi áhrif og kasta
þeim frá mér. í vaxandi mæli
revndi ég að finna sjálfan mig
og fékk loks aðstoð í lögmál-
um lands míns og þjóðar.
Maðurinn sjálfur, — mann-
gildið, — persónuleikinn, —
tjáningin, — hlýtur ætíð að
vera æðsta lögmál í allri list-
sköpun. Það var einmitt Beet-
hoven, — mesti listamaðui
allra tíma, — sem kenndi oss
þetta bezt, — en Busoni, sem
ég kynntist persónulega á mín-
um námsárum, — hafði um
aldamótin 1900 rannsakað i
botn allar kontrapunktiskar
tækniaðferðir tónlistarinnar,
komst að raun um að mögu-
leikunum væri þar öllum náð
og þeir tæmdir og skar upp
herör fyrir nýjum aðferðum,
— gerðist frumherji hinnar
nýju tónlistar með hinum ó-
endanlegu framtíðarmöguleik-
um, — án þess þó að gera í
raun og veru annað en að
kveikja nýja neista.
Grípið nú eldinn á lofti, ungu
tónskáld, en látið ekki glepja
ykkur eða blekkja! Leitið ekki
eftir lofi hinnar líðandi stund-
ar, og trúið slíku ekki, þótt það
komi, — því að mjög auð-
veldlega getur það einmitt ver-
ið \’ottur um að þið séuð á
rangri leið. Fagnið fremur örð-
ugleikum og alls konar mót-
mælum sem sönnun þess að
réttri leið sé haldið.
Dómar um list eru oftast
markleysa ein. Yfirlit og fuli
dómskil fást venjulega ekki
fyrr en ævistarfi höfundar er
lckið.
Ef tónskáld væri spurt um
hvers vegna það semji tón-
smíðar, þá ætti það að geta
svarað: „Af því að ég hefi
sannfærst um að geta sagt í
mínum verkum það, sem aðrir
hafa ekki sagt og munu senni-
lega ekki nokkurn tíma geta
sagt.“ — í raun og veru getur
ekkert annað svar en einmitt
þetta réttlætt þann ásetning
að leggja það fyrir sig að semja
. tónsmíðar. — Spurningin og
1 svarið er tákn um ævarandi
sálarstríð hvers einasta höf-
j undar, sem finnur til hinnar
' allra fyllstu ábyrgðar gagn-
vart listinni.
Nú vil ég biðja ykkur, ungu
tónskáld, að segja sjálfir frá
viðhorfum ykkar og verkunum,
sem flutt voru á seinustu tón-
ileikum félagsins ,Musica Nova‘.
Mig minnir að einmitt Nietz-
sche hafi einhvern tíma sagt,
að aldrei væri talað eða skrif-
að orð af viti um list, nema
það, sem höfundarnir sjálfir
létu frá sér fara um sín verk.
Með ykkar leyfi vil eg þó
freista þess hér að segja frá
skoðun minni á verkunum, —
en þannig lýsi ég vitanlega
eingöngu mínu eigin ófull-
komna og persónulega áliti.
Til þess að gera sér fulla grein
fyrir verkunum þarf að vita
takmark tónskáldsins og hlut-
fallið milli þessa takmarks og'
túlkunar verksins í viðkom-
andi skipti. — Ég skal nú rekja
mín áhrif af þessum flutningi
verkanna og nefna höfundana
í röð.
Jón Asgeirsson: Oi'ðin skild-
ust ekki, — hvort sem um skal
kenna tónsmíð eða túlkun.
Tjáning verksins er augljós, —
en stilarnir tveir, — og höf-
undurinn virðist eiga eftir að
finna sjálfan sig betur.
Leifur Þórarinsson: Ef hér
er um nýtt verk að ræða, þá
virðist honum hafa farið aftur,
— því að verkið virtist fálm-
andi og óunnið með eftirherm-
um á stíl Bartóks þannig að
jafnvel virtist nálgast ,plagiat‘.
Fjölnir Stefánsson: Píanó-
verk hans virtist mér betra en
.verkið eftir Leif, en þó ekki
eins sannfærandi og mér hafði
sýnst á handritinu. — Sálm-
arnir eftir Fjölni benda á rétta
leið, sýnist mér, en virtust of
hratt leiknir og sungnir. Vafa-
samt virðist mér líka hvort
fylgiraddir sálmanna voru stíl-
réttar og rökréttar. Fornari
raddfærsla virðist mér eiga
betur við. Allt bendir til þess
að komandi tímar færi oss ein-
mitt nær hinum forna „primit-
ivisma“.
Magnús Blöndal Jóhannsson:
„Elektroniska studíu“ hans
verður fyrst og fremst að meta
sem tilraun og leit að frum-
stæðum rótum. Höfundur vinn-
ur hér á landi enn með ein-
hliða og ófullkomnum tækjum.
Eftir var að móta verkið end-
anlega á band og lagfæra ein-
staka tóna, og kemur það þá
vafalaust betur í ljós.
Þorkell Sigurbjörnsson:
„Haustlitir“ virtust mér vera
bezta verkið á tónleikunum,
— þótt það sé unglingslegt og
ef til vill óþroskað, — en tján-
ingin er hér fyrsta lögmál, og
hún er hjartahrein. Þorkell
virðist óháðari fyrirmyndum
en hinir höfundar kvöldins. —
Stærri „tromman" í verkinu
virtist mér misnotuð eða ekki
nógu bæld.
Þetta læt ég nægja í bili.
Til hamingju!
Reykjavík, 13. 4. 1960
JÓN LEIFS
Tæpar 3 millj. flóttam.
til USA og Kanada.
w
Afengi selt fyrir
41 mlEijóif.
Áfengissala fyrsta ársfjórð-
ungs 1960 (1. janúar til 31.
marz).
I. Heildarsala:
Selt í og frá Reykjavík kr.
35.638.850,00. Selt í og frá Ak-
ureyri kr. 3.021.773,00. Selt í
og frá ísafirði kr. 988.009,00.
Selt í og frá Seyðisfirði kr.
635.995,00. Selt í og frá Siglu-
firði kr. 827,894,00. — Samt.
kr. 41.112.521,00.
II. Sala í póst til héraðs-
bannsvæðis frá aðalskrifstofu
í Reykjavík: Vestmannaeyjar
kr. 1.625.636,00.
III. Áfengi til veitingahúsa:
Selt frá aðalskrifstofu: Kr.
1.531.886,00.
Árið 1959 nam salan á sama
tíma:
Reykjavík kr. 30.269.639,00.
Akureyri .... kr. 2,465,336,00.
ísafjörður .... kr. 821.959,00.
Seyðisfjörður . . kr. 548.020,00.
Siglufjörður . . kr. 674.141.00.
— Samtals kr. 34.7790095,00.
Allveruleg hækkun vai'ð á
áfengi 15. marz s.l.
Það skal tekið fram, að
áfengiskaup vínveitingahús-
anna fara einnig fram í vínbúð-
unum, svo að salan til þeirra
nemur allmiklu hærri upphæð,
en framanrituð skýrsla bep
með sér.
Áfengisvarnaráð.
Á tímabilinu 1946—1954 voru
Bandaríkin þaft land sem tók á
móti flestum innflytjendum, eða
alls 1.700.000. Kanada var næst
í röðinni með 1.000.00 innflytj-
endur.
Þar næst kom Ástralía með
900.000, ísarael með 790.000,
Argentína með 760.000, Venesú-
ela með 500.000, Bretland með
440.000, Brazilía með 410.00,
Frakkland með 390.000 og Belg-
ía með 290.000.
Þessar tölur eru teknar úr
I skýrslu sem Menningar- og vís-
indastofnun S.Þ (UNESCO)
hefur gefið út að lokinni víð-
tækri rannsókn. Skýrslan, sem
I ber heitið „The Cultural Inte-
I gration of Immigrants“, var
samin af Ástralíumanninum W.
I
D. Borrie. í henni er gefið yfir-
i lit yfir ýmsa þætti þeirra vanda
^ mála sem fólksflutningar landa
á milli sköpuðu á árunum
1945—’52. Á síðustu öld voru
karlmenn t.d. hvattir til að
flytja til hinna nýju heimkynna
ókvæntir og finna sér eigin-
konur úr hópi landsmanna til
að aðlagast hinu nýja umhverfi
með skjótari og auðveldari
hætti. Nú er hins vegar lögð á-
herzla á að gefa beri inn flytj-
endum alla hugsanlega mögu-
leika á að lifa eðlilegu fjöl-
skyldulífi. Dr. Borrie heldur þv;
fram, að ókvæntir innflytjend
ur leiti mjög oft eftir atvinnr
hjá samlöndum sínum fr?
gamla landinu, og tefji það fvr
í ir aðlögun þeirra i hinu nýj
I landi.
FEóttamannafrí-
nt:rki.
Hinu7. apiíl s.l. gáíu 74 ríki
út frímerki til hjálpar flótta-
mönnum. Umslögin sem seld
voru með frímerkjunum á út-
gáfudegi í löndum Evrópu og
Vesturheims eru skreytt teikn-
ingum eftir hinn kunna franska
rithöfund og listamann Jeanl
Cocteau, og er persónulegt fram:
lag hans til alþjóðlega flótta-
mannaársins. Teikningin sýnip
vegalausa móður með barn sitt.
Umslögin sem .seld voru á út-
gáfudegi frimerkjanna í lönd-
um Asíu og Afríku bera teikn-
ingu af upprættu tré — en það
er eitt af alþjóðlegum táknum.
flóttamannaársins. Myndin er
teiknuð af Dananum Ole Ha-
nann, sem starfar á aðalstöðv-
Vinningaskrá Happdrættis-
skuldabréfaláns Flugf. ísl.
52563 53291 58842 61851 66564
70600 72928 76716 77043 78734
79255 97911.
Kr. 1.000.00: 80 156 570 1364
1869 3056 3057 4873 4881 4883
5411 5431 5844 6282 6914 7877
8589 9302 9516 9913 10069
Útdregnir vinningar í happ- Kr. 4.000.00: 4828 13448 10409 10549 12012 18480 21172
drættisskuldabréfaláni Flugfé- 15978 29463 30251 48941 49580 21389 22250 23804 23900 24055
lags íslands h.f. 30. april 1960. 66620 82491 89749 24224 26077 28485 29990 30716
30757 33774 34748 38038 38105
Kr. 10.000.00: 47535. Kr. 3.000.00: 414 1176 11536 39481 43018 46239 49626 50025
1764 5339 17339 9995 17386 50392 51709 51970 52500 53254
Kr. 8.000.00: 16470. 20632 23199 23271 24431 29197 54077 56852 58835 60945 61558
30330 39950 48677 54020 60082 62062 63991 65669 66248 68784
Kr. 7.000.00: 27996. 77722 84513 69116 69144 71021 71077 73352
73589 73782 76244 76255 80875
Kr. 6.000.00: 16241. Kr. 2.000.00: 201 1283 1421 80930 81904 81912 82141 82730
1839 2446 4694 9469 16007 85361 87752 88694 91444 93313
Kr. 5.000.00: 1112 26913 18276 21606 21699 22295 23052 93869 94861 98760 (Birt áu
58554 85524 87507. 34859 39288 43534 43804 52370 ábyrgðar). i ,•