Vísir - 25.09.1961, Qupperneq 9

Mánudagur 25. september 1961
VÍSIR
9
Geislun
Sameinuðu þjóðirnar hafa
sett á laggirnar sérfræðinga-
nefnd um þessi mál (United
Nations Committee on the
Effects of Atomic Radiation).
Sendi nefnd þessi frá sér ýt-
arlega skýrslu árið 1958.
Nefnd á vegum brezka
læknaráðsins (Medical Re-
search Council) hefir gert
tvær skýrslur um hættu af
völdum geislunar, þá fyrri ár
ið 1956 og hina síðari í árs-
lok 1960. Einnig hefir Banda-
ríkjaþing gengizt fyrir víð-
tækum yfirheyrslum (hea-
rings) um þessi mál, árin
1957 og 1959, einkum með
tilliti til hættunnar af geisla-
virkni frá kjarnorkuspreng-
ingum. Auk þess hafa verið
birtar ótal greinar um rann-
sóknir á þessu sviði. Þótt
mikið hafi verið unnið að
rannsóknum á áhrifum
geislunar, er þó langt frá því,
að þekkingin á þeim sé full-
nægjandi.
Reynslan af áhrifum mik-
illar geislunar sýnir, að
mannslíkaminn þolir ekki
nema takmarkaða geislun.
Ef maður fær á nokkrum
mínútum geislunarskammt,
sem nemur 600 rem, yfir all-
an líkamann eða mikinn
hluta hans, lifir hann það
ekki af. (Rem er eining'fyrir
móttekinn geislunarskammt)
Á einstaka hluta líkamans
þolir hann stærri skammta.
Við minni geislun eru áhrif-
in ekki bráðdrepandi, en geta
hins vegar leitt til banvænna
sjúkdóma. Það hefir komið
í ljós, að meðal þeirra, sem
voru í Hiroshima og Naga-
saki, þegar kjarnorku-
sprengjum var varpað á þess-
ar borgir, hefir borið meira
á leukemia (blóðsjúkdómi)
og krabbameini en almennt
er og því meira, sem fólkið
var nær sprengistaðnum, þ.
e. varð fyrir meiri geislun.
Þess ber að gæta, að þetta
fólk hefir orðið fyrir tölu-
verðri geislun, allt upp í
nokkur hundruð rem.
Um áhrif lítillar geislunar,
örfá rem. eða jafnvel örlítið
brot úr rem, er minna vitað.
Yfirleitt hefir verið gert ráð
fyrir því, að áhrifin séu í
hlutfalli við geislunina. Sam-
kvæmt því hefði lítil geislun
á löngum tíma sömu áhrif og
meiri geislun á tilsvarandi
skemmri tíma, þannig að
skammturinn yrði sá sami.
Síðustu rannsóknir benda þó
til þess, að þetta sé ekki rétt,
heldur hafi lítil geislun um
langan tíma minni áhrif.
Þetta er afar mikilvægt
atriði, því að frá náttúrunni
fær maðurinn geislun í smá-
um stíl allt sitt æviskeið.
Þessi náttúrugeislun hefir
ekki megnað að tortíma
mannkyninu, þó að hún hafi
eitthvað skaðað það.
Geis'lun sú, sem maðurinn
verður fyrir frá náttúrunni
stafar frá geimgeislum,
geislavirkum efnum í jarð-
vegi og lofti og geislavirkum
efnum í mannslíkamanum.
Geimgeislar koma til jarð-
ar utan úr geimnum, eins og
nafnið bendir til. Geislunar-
kammtar frá þeim fara mjög
eftir hæð yfir sjávarmál, eru
þrisvar sinnum meiri í 3000
m hæð en við sjávarmál.
Einnig eru þeir breytilegir
eftir legu staðarins á jörð-
inni. Fólk, sem býr hátt í
fjöllum fær því miklu meiri
geislunarskammt af þessum
völdum en fólk, sem býr við
sjávarmál.
í ihlum jarðvegi er meira
erfðaeiginleika eru þó sér-
staklega afdrifarík, því að
eða minna af geislavirkum
efnum, úraníum, þóríum og
efnum, sem af þeim myndast,
og sömuleiðis kalíum. Magn
þessara efna er þó breytilegt
frá einum stað til annars.
Þar sem mikið er af úraníum
og þóríum í jörðu, t. d. í
Indlandi og Brasilíu, er geisl-
un frá jörðinni miklu meiri
en þar, sem lítið er um þessi
efni. Yfirleitt er miklu meira
af þessum efnum í súru bergi
en í basalti, svo að hér á
landi er geislun frá jörðu
minni en víða annars staðar.
f steinhúsum eru einnig
geislavirk efni, þar sem
byggingarefnin eru tekin úr
jörðinni, en geislunin fer
auðvitað mjög eftir því,
hvaðan byggingarefnin eru
tekin.
kynið í heild. Hér verður að-
eins rætt um geislunar-
skammta, sem hafa þýðingu
fyrir erfðaeiginleika. í
skýrslu þeirri frá sérfræð-
inganefnd Sameinuðu þjóð-
anna, sem áður er getið, er
eftirfarandi tafla, sem sýnir
árlegan geislunarskammt frá
náttúrunni á einstakling.
Einingarnar eru millirem
(mrem), þ. e. þúsundasti
hluti úr rem.
Árlegur
geislunarsk.
(mrm).
Geimgeislar .......... 28
Geislun frá jarðvegi .. 47
Geislun frá andrúmsl. 2
Kalíum 40 ............. 19
Kolefni 14.............. 2
Önnur efni.............. 2
Alls um ....... 100
Þess ber að gæta, að þessar
tölur eru mjög breytilegar
frá einum stað til annars,
sums staðar miklu hærri.
Geislun frá
röntgentækjum o. fl.
Læknavísindin hafa tekið
röntkengeisla og geislavirk
efni í sína þjónustu, Þau eru
ómissandi tæki 1 leit að og
baráttu gegn fjölmörgum
sjúkdómum. Fjöldi þeirra
manna, sem bjargað hefir
verið frá dauða eða langvar-
andi sjúkdómum með þeim,
er óteljandi. Notkun þeirra
hefir þó í för með sér, að
kynkirtlamir verða fyrir
geislun og af því stafa erfða-
áhrif. í þeim löndum, sem
læknavísindin standa á háu
stigi er áætlað, að árlegur
geislunarskammtur af þess-
um völdum sé um 20 mrem.
í iðnaði eru einnig notuð
röntgentæki og geislavirk
efni. Árlegur geislunar-
skammtur af þeim sökum
er áætlaður minni en 1
mrem. Sjálflýsandi úr og
klukkur og önnur slík tæki
eru geislavirk, en geislunin
frá þeim er talin minni en 1
mrem á ári..
Geislun fró
kjarnorkusprengjum.
Af þeim geislavirku efn-
um, sem myndast við kjarn-
orkusprengingar og berast
út í jörðina, eru það einkum
strontíum 90, cesíum 137 og
kolefni 14, sem hafa þýðingu
fyrir langvarandi geislunar-
áhrif. Áhrifa strontíum 90
gætir í beinum, en hinna
einnig í kynkirtlum, svo að
erfðaáhrifin stafa frá þeim
fyrst og fremst. Geislunar-
skammturinn frá cesíum 137
er áætlaður 1—IV2 mrem
árið 1959. Skammturinn frá
kolefni 14 er minni, 10
mrem í 30 ár frá 1954. Þetta
ætti að bera saman við 30-
ára skammt frá náttúrunni,
en hann er3000 mrem.
Yfirlit.
Að lokum er rétt að gefa
yfirlit yfir það, sem fram
hefir komið hér að ofan. Tafl
an hér fyrir neðan, sem tek-
in er úr skýrslu nefndar
brezka læknaráðsins, en hún
var gefin út í árslok 1960,
sýnir árlegan meðalskammt
geislunar, sem hefir áhrif á
erfðaeiginleika. Fyrir geisl-
un frá kjarnorkusprenging-
um er tekið meðaltal yfir 30
ár, og reiknað með sprengj-
um, sem sprengdar voru til
ársloka 1958.
Árlegur geislunarskammtur
(mrem)
Frá náttúrunni 85-106
Frá röntgenskoðunum
o. s. frv. 19
ýmislegt (sjálflýs-
andi úr o. fl.) 1
Frá iðnaði 0,5
Frá kjarnorkuspreng. 1,2
Ef kj arnorkusprengingum
væri haldið áfram stöðugt og
jafnmikið sprengt og árið
1958 gæti farið svo, að geisl-
unarskammtur á kynkirtla
kæmist upp í einn sjöunda
hluta af þeim skammti, sem
kemur frá náttúrunni.
Þó að geislun frá kjarn-
orkusprengingum sé ekki
nema örlítill hluti af þeirri
geislun, sem maðurinn fær
frá náttúrunni, jafnvel svo
lítill, að breytingar á nátt-
úrugeislun frá einum stað til
annars eru miklu meiri,
verða áhrifin ekki lítil, þeg-
ar reiknað er í einstakling-
um en ekki hundraðshlutum.
Sérfræðinganefnd Samein-
uðu þjóðanna gerði áætlun
um fjölda einstaklinga, sem
fæddust með erfðagalla á ári
hverju í heiminum. Taldist
nefnd. svo til, að þeir væru
700.000 ti'l 3.000.000. Geislun
frá náttúrunni ætti sök á
vansköpun 25.000—1.000.000
af þessum vansköpuðu ein-
staklingum. Geislun frá
kjarnorkusprengingum fram
til ársloka 1958 mundi hafa
í för með sér vansköpun alls
2.500 til 100.000 einstaklinga.
Ef sprengingum væri haldið
áfram í sama mæli og 1958,
yrði talan 500 til 40.000 á
ári.
Hlutfallslega er þetta lítið,
en það eru samt nokkur
hundruð, nokkur þúsund eða
nokkrir tugir þúsunda ein-
staklinga.
Vill að uppgröftur fari fram
lUAGMÚS ItlAGIMÍfSSOIM:
IVIikið hefir verið rætf og ritað
um áhrif geisfluuar á einstakl-
inga og mannkynið í heild.
í andrúmsloftinu er alltaf
eitthvað af geislavirkum
lofttegundum, radon og þór-
on, sem koma upp úr jörð-
inni. Magn þeirra fer mjög
eftir legu staðarins og veður-
farslegum aðstæðum.
Geislavirk efni, sem eru í
mannslíkamanum frá nátt-
úrunnar hendi, eru einkum
kalíum 40, kolefni 14 og rad-
íum.
Eins og bent hefir verið á,
getur geislun valdið sjúk-
dómum. Áhrif geislunar á
þau snerta ekki bara ein-
staklinginn, heldur mann-
við Aðalstræti.
| Nýlega skrifaði Árni Óla
ritstjóri Lesbókar Morgunbl.
grein, þar sem hann skrifar um
stað þann er bær Ingólfs land-
námsmanns Arnarsonar hafi
staðið hér 1 bænum. Telur Árni
að nokkuð öruggt sé, af þeim
gögnum og athugunum sem
hann hefur gert, að hægt sé að
staðsetja bæjarstæðið. Telur
I hann að bærinn hafi sfaðið þar
1 á opnu svæði, sem nú er notað
ísem bílastæði við húsið Aðal-
stræti 16. Leggur Árni Óla til
að þar verði grafið í þeirri von
að takast megi að Ieiða þetta
í Ijós.
f símtali við Lárus Sigur-
björnsson um þetta, kvaðst
hann ekki vera sammála Árna
Óla um sfaðsetningu bæjarins.
Eg tel mig hafa gögn hér í
safninu sem afsanni þessa
kenningu, en sanni, að bæjar-
stæðið hafí verið í sundinu milli
Hjálpræðishersins og Stein-
dórsprents. Ef hin kenningin
væri á rökum reist, myndi
sjávargatan frá Reykjavík hafa
endað úti á öskuhaugnum, og
það er útilokað.
í flugliði Kanada hjá NATO
eru 6500 menn og verður
250 bætt við bráðlega. Eru
þá allir viðgerðarmenn og
aðrir aðstoðarmenn með
taldir.