Tölvumál - 01.10.1978, Blaðsíða 3

TÖLVUMÁL
3
Baldur Jonsson:
UM ORÐANEFNDIR
Skömmu eftir að Skýrslutæknifélag íslands var stofnaÖ
fyrir tíu árum, var sett á laggirnar orðanefnd innan fé-
lagsins, og hefir Bjarni P. Jónasson lengst af veriö fór-.
maÖur hennar eÖa þar til sl. haust, eins og skýrt hefir
veriö frá hér í blaöinu. Eftir nefndina liggur "Skrá yfir
orð og hugtök varðandi gagnavinnslu", tölvuprentuö sem
handrit í 2. útgáfu 1974. Flettiorðin eru ensk meö ís-
lenzkum þýðingum og síðan skýringar á ensku. Þetta er
frumsmíð, sem stendur til bóta.
Eins og lesendur Tölvumála vita, er óteljandi margt ógert
á þessu s.viði og ræktunarstarfiö ekki alls kostar árenni-
legt. En hrjóstrugt land má brjóta til ræktunar, ef vel
er að unnið, og eins er því farið um ræktun málsins, jafn-
vel á tæknilegum sviöum-, það hefur reynslan sýnt bæöi
hérlendis og erlendis. Oröasmíð og málrækt eru nefnilega
fjarri því aö vera séríslenzk fyrirbæri. Oröanefndir,
eða jafnvel e.k. orðasmiöjur meö föstu starfsliði, eru
starfandi’- með helztu menningarþjóðum og alþjóðlegar oröa-
nefndir á ýmsum fræöasviöum.
Orðanefnd Skýrslutæknifélagsins hefir haft hægt um sig
nú um sinn, en fo.rystumenn félagsins hafa hug á aö ef.ía
hana á nýjaleýk. Af því tilefni datt mér í hug aö segja
stuttlega' frá orðanefndum, sem mér er kunnugt um, aö starf-
aö hafi' hér á .landi, svo að sjá megi, hvað á undan er
gengið’og í hvaöa félagsskap orðanefndin okkar er. En
tekiö skal fram, að aldrei hefur verið aflað fullnægjandi
yfirlits yfir íslenzk oröanefndarstörf, svo aÖ eitthvað
vantar efalaust í þennan samtíning. Auk þess veröur
þetta fremur upptalning en greinargerö, enda ekki ástæða
til annars á þessum vettvangi. En satt aö segja er hér
um að ræða hið mesta nytjastarf, sem hefur látið minna
yfir sér en mörg önnur iðja, sem viö menningu er kennd,
og er þó ekki síður í frásögur færandi.
Ný orö hafa auövitaö verið mynduð á íslandi frá upphafi
landsbyggðar, þótt skipulegt nýyrðastarf hafi ekki komizt
á fyrr en á þessari öld. Fyrsti maðurinn, sem hr.eyföi
þeirri hugmynd - svo vitaö sé - aö láta nefnd málfróöra
manna vinna að myndun nýyrða, var skáldið Einar Benedikts-
son. Þaö var í grein, sem birtist í Sunnanfara 1891 og
nefndist "íslenzk orðmyndan".
Slík nefnd varð þó ekki til fyrr en 1919. ÞaÖ var "Oröa-
nefnd verkfræÖingafélagsins" eins og hún vildi sjálf heita,
og er ekki annað vitaö en oröiö oröanefnd sé notaö þar í
fyrsta sinn. Nefndin starfaöi af miklum dugnaöi til 1926
(hélt aðeins tvo fundi eftir það). Aðalmennirnir í þess-
ari nefnd voru prófessorarnir Guðmundur Finnbogason og
Sigurður Nordal. Hvorugur var tæknilega menntaöur, en
báðir málfróöir og orÖhagir, og eru frá þeim komin mörg
ágæt orö, sem nú eru á allra vörum. Meðal þeirra er orðiÖ
tölva, sem Siguröur Nordal myndaöi reyndar á efri árum
sínum í líkingu viö oröiö völva 'spákona'.