Vísir - 10.05.1962, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 10. maí 1962.
VISIR
Isafold varð ráðherra
efni meirihlutaflokksins á þingi.
Eftir að þessi úrslit voru sím-
uð til stjórnarinnar ytra, bjugg-
ust allir við að konungur mundi
skipa hann þá þegar, en svo
varð ekki. Tilnefning Björns
hafði farið fram 24. febr., á
öskudaginn, og kölluðu því and-
stæðingarnir hann „öskudags-

uðu þá mynd af „annarri for-
setaför“ og settu á póstspjald,
og var hún hvorki sérlega
smekkleg eða smellin.
k
Getið nokkurra tíð-
inda úr þeirri för.
Sterling hreppti andviðri all-
mikil alla leiðina og kom ekki

■ ..
Hannes Þorsteinsson
ráðherra“, því að þeim varð auð
vitað afar illa við þetta val.
★
Forsetar þingsins
boðaðir á konungsfund
og fara utan.
í stað þess að skipa Björn
þegar, kom skeyti frá konungi
28. febr., er boðaði forseta
þingsins (Björn Jónsson, Krist-
ján Jónsson og mig) utan á
fund hans sem allra fyrst til að
ráðgast við hann um horfurnar
(„forhandle om Situationen“),
en þetta kom af þvl, að það
hafði brugðizt, sem konungur
hafði búizt við, að 3 væru til-
nefndir, heldur aðeins einn. —
Voru margir andstæðir því, að
þessum boðum konungs væri
sinnt og kölluðu það „utan-
stefnur", og Björn mun í fyrstu
hafa helzt hugsað sér að fara
hvergi, heldur krefjast þess að
fá skipunarbréf, samkvæmt til-
nefningu meirihlutaflokksins, en
svo mun hann hafa áttað sig á
því, að óhyggilegt væri að
„hundsa“ svo eindregin tilmæli
Konungs, og gæti það kostað
hann ráðherradæmið, svc að ut
anför forsetanna var ráðin með
Sterling, er fór héðan beina leið
til Hafnar 21. marz. Magnús
Ólafsson ijósmyndari tók mynd
af oss, er vér vorum komnir út
í skipið, og kom húr síðar á
póstspjaldi. Einhverjir „vinir“
Björns og okkar Kristjáns teikn
til Hafnar fyrr en laugardags-
kveldið 27. marz, fullum sólar-
hring síðar en búizt var við. Lá
Björn oftast í káetu sinni mest-
alla leiðina og var lítt á flakki,
en er talað var við hann, virt-
ist hann vera allmjög utan við
sig og úti á þekju, en um morg-
uninn sama daginn sem við
komum til Hafnar var Björn
kominn snemma upp á þiljur
og spígsporaði þar fram og aft-
ur, klæddur selskinnsbrókum
og með stóra selskinnsskó á
fótum, eins og Eskimói, og
sagði að sér hefði verið gefinn
þessi búningur. Spurðum við
Kristján hann, hvort hann ætl-
aði að stíga á land í Höfn í
þessari ,,múnderingu“, og kvað
hann já við því. Þótti okkur
þessi fyrirtekt karls harla kyn-
leg og brostum að. Veit ég og
trauðla, hvað karl hefur hugs-
að með sér með þessum apa-
skap, nema vekja eftirtekt á sér
hjá „danskinum", að hann væri
nú kominn þarna norðan úr
kuldanum sem eins konar Eski-
nóahöfðingi, til að taka við
æðsta embætti ísslandsins (ís-
lands) af hendi konungs. Þá er
■iiglt var inn Eyrarsunu, tók karl
mjög að ókyrrast og auðséð að
hann var í miklum „spenningi",
er hann var kominn svo nærri
takmarkinu. Sögðum við Krist-
ján honum þá, að sjálfsagt væri
að neita öllu samtali við danska
Úr endurminningum
Hannesar Þorsteinssonar
um forsetaförina 1909
blaðasnata, að minnsta kosti áð-
ur en vér hefðum hitt konung
að máli, og skyldum hafa það
sem neitunarástæðu, og féllst
Björn á, að það væri algerlega
rétt og sjálfsagt.
Undir eins og skipið varð
landfast við tollbúðina, brást
ekki grunur vor, þvi að þá
varð varla þverfótað þar fyrir
blaðasnötum, er þyrptust utan
að okkur og spurðu tíðinda með
ákefð mikilli, en við Kristján
visuðum þeim öllum á bug, eins
og um hafði verið talað, en áð-
ur en við vissum af, höfðu þeir
afkróað Björn inni í reykinga-
sal og sátu þar I hnapp utan
um hann með blýantana á lofti
og hann farinn að leysa frá
skjóðunni og virtist kunna vel
við sig, stóðst ekki „mátið“
lengur. Gátum við þó loks slit-
ið hann frá snötunum, með því
að kalla til hans, að bíllinn, sem
ætti að flytja oss til Hotel
Kongen af Danmark, væri kom-
inn og biði, en hálfnauðugt var
honum auðsjáanlega að fá ekki
að tala meira. Varð honum og
hált á þvi siðar að tala heldur
margt og sumt ógætilega við
blaðasendlana.
Á sunnudaginn (28. marz)
kom Rosenstand skrifstofustjóri
konungs á Hotel Kongen af
Danmark með skilaboð frá kon-
ungi, að vér kæmum til viðtals
á Amaliuborg kl. 414. Ekki stóð
sú áheyrn lengur en um 20 min
útur. Vér stóðum þar frammi
fyrir konungi, ég I miðið, Björn
til vinstri, en Kristján til hægri.
Bauð konungur oss velkomna
með stuttu ávarpi, en því næst
tók Björn til máls og skýrði
stuttlega frá markmiði farar-
innar, en við Kristján skutum
inn setningum á milli til frek-
ari skýringar. Því næst óskaði
Bjurn að mega segja fáein orð
„prívat", og leyfði konungur
það. Fór Björn þá að tjá sig
um, að honum hefði aldrei ver-
ið illa við Dani, heldur miklu
fremur elskað þá, og til dæmis
um hið dansklundaða hugarfar
sitt vildi hann geta þess, að
mágkona sín, biskupsfrúin
gamla, og tengdadóttir sín væru
báðar danskar og honum eink-
ar kærar, ennfremur hefði
danskur læknir, Sylvester Sax-
corph, bjargað lífi sinu (við upp
skurð) og danskur skipstjóri
einnig við strand Scotlands i
Eæreyjum, svo að hann ætti
dönskum mönnum sannarlega
mikið að þakka. Konungur
hlustaði á þetta rólega, en þó
með nökkrum undrunarsvip, en
við Kristján áttum erfitt með
að stilla okkur um að brosa að
þessum ástæðum gamla manns-
ins fyrir vinfenginu við Dani.
Konungur svaraði þessu prívat-
ávarpi Björns engu, og var svo
áheyrninni lokið um leið og
konungur gat þess, að forsætis-
ráðherra hans (Neergaard)
mundi ræða við oss síðar um
sambandsmálið. En þessar full-
yrðingar Björns við konung um
Danavináttu voru sprottr.ar af
því, þótt barnalegar væru, að
Björn hugði, og eflaust með
réttu, að hann hefði verið af-
t'luttur við konung og talinn
rammasti Danahatari („Dansk-
æder“), enda var það sagt full-
um fetum ( níðgrein um hann
(og einnig um Kristján og mig),
er þá var nýlega komin út í
Dlaðinu Vort land. Við Kristján
létum okkur engu skipta þessar
blaðaskammir, en Björn varð
mjög smeykur við, að þetta
kynni að hrinda honum frá ráð-
herradæmi, og vildi þvi rétt-
læta sig fyrir konungi sjálfum,
sem vitanlega var hégómi, sér-
staklega á þennan dálítið bros-
lega hátt, sem hann gerði það.
Ég gæti flutt nokkru ýtarlegra
ágrip af þessari ræðu Björns,
en þetta, sem hér er getið, var
aðalefni hennar. En alveg i
sömu átt hné allt samtal Björns
við danska blaðamenn ,bæði áð-
ur og eftir að hann varð ráð-
herra, að hann væri og hefði á-
vallt verið hinn mesti Danavin-
ur, og komst þá einu sinni út
í þann óheppilega samanburð á
Danmörku og íslandi, eins og
Danmörk væri herragarðurinn,
en Island hjáleigan, og var ekki
lengi verið að síma þau ummæli
heim til Islands, auðvitað dá-
lítið úr lagi færð.
Á þriðjudagsmorguninn 30.
marz kl. 9l/2 komum vér á ráð-
stefnu til Neergaards forsætis-
ráðherra um sambandslögin, og
stóð hún yfir í 1 ]/2 klukkustund.
Höfðum vér áður komið oss
saman um, hvernig orða skyldi
1. gr. frv., og lögðum hana fyr-
ir Neergaard, en hann leit að-
eins lauslega á hana og sagði,
að þar væri farið fram á „Per-
sonal-Union“, sem auðvitað
gæti ekki komið til mála. Ann-
ars lét Neergaard þess getið
við oss sem eins konar einka-
mál, að það hefði aldrei verið
ætlun dönsku nefndarmann-
anna, að ísland yrði fullvalda
ríki („suveræn Stat“), og hefði
I'nútur Berlin þar rétt fyrir sér.
Annars hef ég í skýrslu um for-
setaförina í Þjóðólfi 16. apríl
skýrt nákvæmlega frá umræð-
sjálfur undir skipunarbréf sitt
sem ráðherra, og átti Hannes
Hafstein fyrst upptökin að
þeirri reglu, sem þá var fylgt
og síðan, og þótti mikil bragar-
bót, að danski forsætisráðherr-
nann kom þar ekki nærri. Það-
an fóru þeir Björn og Kristján
í heimboð til dr. Valtýs, en af
skiljanlegum ástæðum var ég
þar ekki og fyrtist ekkert við
það.
k
Um Bjöm sem ráðherra
og heilsubilun hans.
Síðar um daginn komu ýms-
ir blaðamenn á hótelið, þar sem
vér vorum, og óskuðu áheyrn-
ar hjá „hans Excellence", og þá
er þjónninn flutti Birni þau til-
mæli orðrétt, þá íslenzkaði hann
jafnharðan: „já, já, hágöfgi, há-
göfgi", og þá er blaðamaður-
inn kom og spurði, hvort hann
mætti ekki óska honum til ham-
ingju, hvort hann væri ekki skip
aður ráðherra, þá heyrði ég, að
Björn játti þvi og bætti við:
„Ja, nu er det sket“, þ. e. æv-
intýrið, sem Einar Hjörleifsson
tók síðar að rita um, að það
væri gleðilegt, er slík ævintýri
gerðust enn með þjóð vorri. Og
sannarlega var það einkennilegt
„ævintýri", að Björn skyldi
verða ráðherra, en sjálfum hon-
um varð það til lítillar ham-
ingju og hefur eflaust stytt ald-
ur hans um nokkur ár. Hann
var auðsjáanlega þá orðinn
veiklaður maður á sál og sik-
ama og þoldi ekki þann „spenn-
ing“, sem því fylgdi, fyrst að
ná embættinu og síðan að gegna
því. Varð þetta sérstaklega aug-
ljóst þegar eftir skipunina, því
að þá gekk karl stundum í
eins konar Ieiðslu, eins og hann
vissi hvorki i þennan heim né
annan og gæti engu sinnt, en
Skopmynd af forsetaförinni, Björn á baki Hannesar og teymlr
Kristján á eftir sér.
or4m
um vortim við Neergaard um
sambandsmálið og hversu upp-
ástungum vorum var fjarri tek-
ið m. fl., sem ég leyfi mér að
vísa til í þeirri grein um árang-
ur eða réttara sagt árangurs-
leysi fararinnar frá því sjónar-
miði.
Ar
Björn skipaður
ráðherra.
Á miðvikudaginn 31. marz kl.
11 fórum vér allir í áheyrn til
konungs og voru.n þar hálfa
klukkustund í einkaskrifstofu
hans, að þvi er ég ætla. Minnt-
st konungur þar á Skúla Thor-
oddsen, ríkisráð o. fl. Þaðan ók-
um við í Islenzka ráðuneytið,
og þar vorum við Kristján vott-
ar að þvi, að Björn ritaði þar
annað veifið var hann allur á
ferð og flugi, eins og hann væri
ör af víni, með miklum orða-
flaum. Var auðsætt, að taugar
hans voru teknar mjög að bila,
enda varð hann þegar um sum-
arið eftir að vera langan tíma
á hressingarhæli i Gilleleje á
Sjálandi, eftir læknisráði, og
mátti þá ekkert aðhafast; skán-
aði þá að vísu i ’oili, en náði
aldrei heilsu. Þetta verða menn
að taka til greina, er menn líta
á ýmsar óheppilegar og hrana-
legar ráðstafanir í ráðherratíð
hans, að þar var frekar öðrum
óhollum ráðunautum um að
kenna, er notuðu sér veikleika
mannsins, er cft og einatt gat
ekki talizt „compos mentis“
Framh. á 10. siðu.
1 1 i I l.l 1 .
' f1 :) M I ! f ! t I