Tölvumál - 01.08.1990, Blaðsíða 17

Ágúst 1990
jV
Islenskar
þýðingar
skrifstofukerfa
Helga Jónsdóftir
deildarstjóri
þýðingarstöðvar OH
Röksemdir fyrir þýðingum á skrif-
stofukerfum:
1. Islensk málstefha og eðli íslensks
máls
2. Samræming f málfari
3. Jafnréttismál
4. Með þýðingum nást fram kröfur
um aðlögun að tungumálinu
5. Þegar skrifstofukerfið er komið á
íslensku má leggja meiri áherslu á
skipulagningu og samræmingu
Inngangur
Titillinn á erindi mínu var íslenskar
þýðingar skrifstofukerfa í
tilkynningu. Ég ætla að bæta
tveimur orðum framan við svo að úr
verði spuming - Hvers vegna
íslenskar þýðingar skrifstofúkerfa?
Spumingunni ætla ég svo að reyna
að svara hér á eftir.
Hér verður ekki fjallað um þýðingar
einstakra orða eða orðaval í smá-
atriðum, heldur rökin fyrir þýðinga-
starfinu í nokkuð víðu samhengi.
í fyrsta lagi mun ég benda á mál-
fræðileg og málpólitísk rök, í öðm
lagi það samræmi í orðaforða sem
næst með þýðingunum, í þriðja lagi
það jafhrétti sem þýðingamar skapa
notendum, í fjórða lagi þær kröfur
sem íslenskar aðstæður gera til
skrifstofukerfa og hvemig
þýðingamar uppfylla þær og loks
ætla ég í fimmta lagi að benda á
þann áherslumun sem hlýtur að
verða í leiðsögn, undirbúningi og
skipulagningu þegar forritin em
komin á íslensku.
íslensk málstefna og
eðlisþættir íslensks
máls
Veigamikil rök fyrir íslenskum
þýðingum notendaforrita yfírleitt er
sú málstefha sem ríkir hérlendis.
Flestir hafa orðið áþreifanlega varir
við tilhneigingu íslendinga til að
búa til eigin orð yfir alla skapaða
hluti og hafha erlendum tökuorðum.
Segja má að hér hafi staðið yfir mál-
hreinsun frá því á 19. öld. Það
kemur kannski ekki þessu máli við -
en málið sem við tölum núna
stendur nær máli 13. aldar
(íslendingasagna) en þeirrar 17. og
18. Einn veigamesti þátturinn í
málstefnunni er andspyma gegn
erlendum áhrifum. Þetta fyrirbæri
er svo áberandi í málinu að mál-
fræðingar hafa haldið því fram að
það liggi í eðli íslensk máls að hafha
framandi orðum af erlendum rótum.
Sjálfsagt er þetta rétt - ég hef t.d.
margoft orðið þess vör að litlir
íslenskumenn em eldheitir and-
stæðingar tökuorða, kannski þeir
alhörðustu.
Svo virðist sem krafan um íslenskan
orðaforða í tækni- og fræðigreinum
verði því meiri sem útbreiðsla þeirra
verður almennari. Agætt dæmi um
þetta er tungutak prentara sem lengi
fékk að blómstra óháð íslensku máli
og illskiljanlegt öðram en inn-
vígðum - þ.e. starfsmönnum í
prentiðnaði. Með tilkomu rit-
vinnslukerfa, umbrotsforrita og svo-
kallaðrar skrifborðsútgáfú er
almenningur allt í einu kominn inn í
helgidóminn. Og þá er ekki að
spyija að menn hætta að tala um
fonta og heimta jafnvel íslenskt orð
yfir "layout''! Með öðram orðum:
Menn sletta í þröngum hóp inn-
vígðra en um leið og þeir þurfa að
tala við einhvem utan við hópinn
verða þeir feimnari við það, ég tala
ekki um þegar mörkin þama á milli
fara að verða óljós.
Samræming í málfari
Einn augljósasti kosturinn við
þýðingar skrifstofúkerfanna er sá að
þannig næst samræming í málfari.
Við könnumst öll við það hrogna-
mál sem tölvufólk notar; t.d. veit ég
um eina ágæta konu sem alltaf er að
ríkríeita problem og af því að hún er
1 7 - Tölvumál