Vísir - 07.08.1962, Blaðsíða 4

(

VISIR
Þriðjudagar 7. ágúsL 1962.
Stofnsveiflur þekkjast
víðar en hjá rjúpunni
það er undarlegt fyrir-
bæri í íslenzkri nátt-
úrufræði, hvernig rjúp-
an hegðar sér. íslenzkir
veiðimenn þekkja vel
það fyrirbæri, að með
nokkurra ára millibili,
hrynur rjúpnastofninn
svo að segja alveg nið-
ur. Oftast gerist þetta
einmitt eftir mikil
rjúpnaár. Þá er allt í
einu eins og rjúpnastofn
inn sé þurrkaður út. Og
þær fáu rjúpur, sem veið
ast, seljast fyrir of fjár.
Fyrr á árum vakti þetta ugg
manna og í hvert skipti sem
rjúpan hvarf, komu upp grun-
semdir um að ofveiði væri or-
sökin til þessa. Vár þá farið að
grípa til þess ráðs að friða rjúp-
urnar, þegar ástandið var verst.
Á RIÐ 1948 kom eitt af þess-
um rjúpnaleysisárum. Þá
voru menn mjög uggandi um
að verið væri að aleyða stofn-
inn og komu fram háværar
raddir um að friða þennan sér-
kennilegá fugl aigerlega. En áð-
ur en stjórnarvöldin fram-
kvæmdu það, leituðu þau eftir
áliti færasta fuglafræðings
landsins, dr. Finns Guðmunds-
sonar.
Hann skilaði áliti eftir nokkra
stund og vakti það á sínum tima
miklar deilur og umtal. Finnur
lýsti yfir því að það væri alger
óþarfi að friða rjúpuna. Hin
skyndilega fækkun hennar væri
ekkert annað en eðlileg stofn-
sveifla. Engu máli skipti þótt
veiðar héldu áfram. Það myndi
ekki líða á löngu áður en þessi
frjósami fugl væri búinn að ná
sér aftur.
Farið var að ráðum Finns og
rjúpan ekki friðuð og fór allt
eins og hann hafði spáð. Eftir
nokkur ár var nóg veiði. '-s
Afstaða dr. Finns Guðmunfe
sonar og stofnsveiflur rjúpunn-
ar hér á landi hafa vakið athygli
viðar en hér á landi. Um þetta
hefur verið skrifað í ýmis nátt-
úrufræðirit og árið 1958 flutti
Finnur fyrirlestur um það á
fuglafræðingaþingi i Helsing-
fors.
TjETTA hefur nú leitt til þess,
A að fyrir nokkru kom banda-
Próf. Pitelka virðir fyrir sér íslenzka rjúpu í vetrarbúningi.
rískur dýrafræðingur í heim-
sókn hingað til lands, til þess
að kynna sér þetta mál og að-
stæður hér. Hann heitir Frank
A. Pitelka og er prófessor í
dýrafræði við Kaliforníu-há-
skóla í Berkeley. En þessi vís-
indamaður hefur um margra ára
skeið einbeitt sér að rannsókn-
um á stofnsveiflum dýra, sem
eru algengar hjá ýmsum dýra-
tegundum í Norður-Afriku, sér-
staklega hjá nagdýrum ýmsum.
Mest áberandi eru þær þó eins
og flestir vita, hjá læmingjun-
um, sem fjölgar ótrúlega ört,
en hrynja svo niður eftir að há-
marki er náð.
Þegar fréttamaður Visis hitti
prófessor Pitelka fyrir nokkrum
dögum, lýsti hann þvi í stuttu
máli, að enn væri ekki fullvíst,
þverjar orsakir þessara stofn-
s'veiflna væru, en það hefði hins
vegar mikla þýðingu hvað snerti
grundvallaratriði þróunarsögu
og dýrafræði, hvernig á þessu
stæði.
jþAÐ er athyglisvert, sagði
hann, að stofnsveiflur ger-
ast reglulega, ná hámarki með
vissu árabili. í norðurhluta Ame
ríku er um tvenns konar stofn-
sveiflur að ræða. Þriggja ára
stofnsveiflur eru rikjandi é
svæði kringum heimskautsbaug,
en 9 ára stofnsveiflur á suð-
Iægara svæði, um það bil á
Iandamærum Bandaríkjanna og
Kanada. En það er undarlegt,
að íslenzka rjúpan, sem lifir á
svæði nálægt heimskautsbaug,
hefur 9 ára stofnsveiflu, þó hún
sé á nyrðra beltinu.
— Hvaða kenningar eru helzt
uppi um orsakir þessara breyt-
inga?
— Það má segja, að kenn-
ingarnar séu aðallega þrjár.
Fyrst að það séu ytri áhrif, svo
sem geislar úr himingeimnum
t.d. útfjólubláir geislar. í öðru
lagi er sú skoðun að það sé
fæðan, sem takmarkar fjöldann
og að dýrin hrynji niður, þegar
þeim hefur fjölgað svo mikið,
að fæðan reynist ekki nóg. Og
þriðja kenningin er sú, að eitt-
hvað grípi inn í og dragi úr
fjölgun stofnsins áður en til
þess komi að fæðuuppsprettan
gangi til þurrðar. Þetta siðasta
er aðallega skoðun hormónalíf-
fræðinga.
— 4~kG hvert er yðar eigið
^ álit?
— Ég er þeirrar skoðunar, að
það sé fæðuskorturinn, sem
valdi þvl að dýrin hrynji niður,
þegar offjölgun hefur orðið. Ég
skrifaði fyrstu ritgerð mína um
þetta efni árið 1952 og fjallaði
hún um stofnsveiflur hjá læm-
ingjum. Siðan hef ég farið á
hverju sumri til rannsókna á
Santfal við
prófessor
Pitelka fró
Kaliforniu-
háskóla
þessu fyrirbæri til staðarins
Point Barrow á norðurströnd
Alaska og með mér hafa verið
stúdentar í náttúrufræði við
Kaliforníu háskóla. Til þess að
rannsóknin gefi fullan árangur
er nauðsynlegt að láta einnig
fara fram athugun á jurtalifinu
og jarðveginum. Það getur jafn-
vel hugsazt að næringarskortur
geri vart við sig hjá dýrunum,
þó að talsverður gróður sé sýni-
legur. Höfum við nokkurn grun
um, að það sé fyrst og fremst
skortur á kalki og fosfóri í
plöntunum, sem hafi sín áhrif
og yfirleitt geta breytingar á
næringarsöltum í jurtum haft
mikil áhrif, því að dýrin verða
þá ekki eins sterk. En stofn-
sveiflanna gætir eingöngu með-
al dýra, sem lifa á jurtum og
laufum. ,
— Hvernig hefur rannsókn-
araðstaðan verið þarna nyrzt í
Alaska?
— Hún hefur verið ágæt.
Þarna á Point BarroW'er banda-
rísk herstöð og er öll aðstaðan
hin þægilegasta, gott húsnæði
og nóg rúm fyrir rannsóknar-
stofur. Það er enn fremur auð-
veldara að rannsaka þriggja ára
stofnsveiflurnar, sem þarna
tíðkast heldur en níu ára sveifl-
urnar, tekur ekki eins langan
tíma.
— EN te^u^ Þer gagnlegt að
rannsaka nánar stofn-
sveiflur rjúpunnar hér á landi?
— Já, vissulega, slík rann-
sókn gæti leitt margt i ljós og
styrkt fyrri rannsóknir. Hér er
að vísu um að ræða níu ára
sveiflur, svo að rannsökn tælci
nokkuð langan tíma. En að öðru
leyti væri rannsöknaraðstaða
mjög hagstæð hér, línurnar
skýrar, þar sem jurtagróður er
einfaldur og svæðið takmarkað
vegna þess að landið er eyja og
rjúpan flýgur ekki til annarra
landa.
Ég vildi hvetja islendinga til
að rannsaka þetta nánar. Hér
þarf sameinað starf á sviði dýra
fræði, jurtafræði, jarðvegsfræði
og e.t.v. einnig við athugun
snikjudýra. Rannsóknin myndi
vekja alþjóðlágan áhuga.
J
Að marggefnu
tilefni
vill hreppsnefnd Mosfellshrepps taka fram, að ólög-
legt er að byggja hús eða önnur mannvirki innan
takmarka hreppsins án leyfis hreppsnefndar. Land-
eigendum og umráðamönnum Ióða ellegar lands-
svæða er því bent á, að hafa ávallt samráð við hrepps-
nefnd um allar framkvæmdir á löndum sínum.
3. ágúst 1962,
Hreppsnefnd Mosfellshrepps.

I t i M I i 1 1. * H I 1 1 1 I I t I I t ( H I I t ' n ! \ í : I M M I U < I 1 1 ' i 1 1 1 ‘ ' t ‘