Vísir - 21.08.1962, Blaðsíða 10

Þriðjudagur 21. ágúst 1962.
10
VISIR
Yeltuaukning
Framhald af bls. ö.
an dyra. Þetta var einkum kul-
sælt á veturna.
Verkefnin meiri en
unnt var að anna.
— Það er oft talað um erfiða
byrjun þegar fyrirtækin eru
stofnuð af litlum efnum. Var
elcki sú raunin hjá ykkur?
— Það get ég eiginlega ekki
sagt. Það hlóðust 'strax að
okkur meiri pantanir og meiri
verkefni heldur en við gátum
sinnt. Einkum voru það kassa-
umbúðir fyrir ísvarðan fisk, sem
seldur var til Bretlands og síð-
an umbúðir fyrir hvers konar
frystan fisk. Þörfin fyrir þær
fór sí og æ vaxandi með til-
komu frystihúsanna og aukinni
útgerð. Við höfðum ekki yfir
neinu að kvarta f þeim efnum.
— Höfðuð þið mikið starfs-
lið?
— Eiginlega getum við ekki
sagt að við höfum haft neitt
starfslið, eða með öðrum orðum
enga fastráðná menn. Það var
allt unnið í ákvæðisvinnu og
við fengum menn eftir þörfum
hverju sinni.
Þrír skipsfarmar.
— Þá voru allar fiskumbúð-
ir úr timbri.
— Já, allt fram í stríðsbyrj-
un. Timbrið keyptum við fyrst
í stað hjá Völundi. En það kom
á daginn að það timbur var of
óhentugt og dýrt í kassaum-
búðir, svo að við urðum að
panta sérstakt timbur sem okk-
ur hentaði. Lengi vel annaðist
Völundur öll timburkaup fyrir
okkur, en seinna önnuðumst
við það líka sjálfir.
— Þið hafið þurft mikið magn
af timbri í alla þessa kassa.
— Það árið sem mest var
framleitt af trékössum í Kassa-
gerðinni, notuðum við í þá um
800 standarda eða nær þrjá
skipsfarma á einu ári. Það var
ekki svo lítið.
Nóg af kjöllurum.
— Ekki hefur húsnæðið
dugað ykkur lengi eftir að
framleiðslan fór að aukast.
— Það var of iítið í upphafi,
en gjörsamlega ófullnægjandi
er fram liðu stundir. Við leit-
uðum þess vegna fyrir okkur
um peningalán til verksmiðju-
byggingar, en fengum heldur
daufar undirtektir hjá lána-
stofnunum. Svörin við urpleit-
unum okkar voru helzt þau, að
nóg væri til af nothæfum
kjöllurum í bænum.
En þá var það útlendur mað-
ur, sem hljóp undir bagga með
okkur og lánaði okkur peninga
til að við gætum hafið bygg-
ingaframkvæmdir. Þessi maður
var Harald Gustafsson forstjóri
Sænska frystihússins 1 Reykja-
vík. Hann skildi manna bezt
þörfina á fyrirtæki sem þessu
og bauðst til að lána okkur 25
þús. sænskar krónur. Fyrir
bragðið gátum við byggt fyrsta
áfangann af verksmiðjuhúsinu
á Skúlagötu 26 á árunum 1934
-35.
Góð hjálp.
— Notuðuzt þið alltaf við
sömu vélarnar úr húsbrunan-
um á Vatnsstig 3?
— Nú víkur sögunni að því
er Kristján heitinn Einarsson
forstjóri sigldi eitt sinn til
Vesturheims og hitti þar að
máli kunnan Vestur-lslending,
Þorkelsson, sem átti
erksmiðju í Winni-
peg. Kristján sagði Soffoníasi
frá því að heima í Reykjavík
væri búið að setja á stofn lítinn
vísi að kassaverksmiðju, þar
sem unnið væri með venjuleg-
um trésmíðavélum. Soffoníasi
var það manna ljósast að til
þess að slíkur rekstur svaraði
kostnaði þurfti kassagerðarvél-
ar en ekki trésmíðavélar. Hann
skrifaði okkur því bréf þar sem
hann bauðst til að útvega kassa-
gerðarvélar frá Ameríku og
gat þess jafnframt að sér gerði
það ekkert til þótt greiðsla fyr-
ir þær bærist ekki á stundinni.
Við tókum að sjálfsögðu
þessu höfðinglega boði og feng-
um vélarnar, sem reyndust á-
gætlega í hvívetna. Soffonías
sýndi mcð þessu einstakan vel-
vilja og fyrirgreiðslu á allan
hátt, og honum er það ekki sízt
að þakka að verksmiðjan okkar
komst á þann rekspöl sem raun
varð á.
Annars manns vil ég líka
geta, sem reyndist fyrirtæki
okkar hinn ágætasti haukur í
horni hvenær sem við þurftum
á að halda, en það var Helgi
Guðmundsson bankastjóri Út-
vegsbankans. Hann lét Útvegs-
bankann ganga í ábyrgð fyrir
timburfarminum, sem við
keyptum á eigin spýtur. Hann
reyndist okkur æ síðan hinn
bezti vinur í raun.
Breyttir
framleiðsluhættir.
— Seinna breyttust fram-
, leiðsluhættir Kassagerðarinnar,
þannig að nú framleiðir hún
ekki trékassa nema að litlu
leyti?
— Áður smíðuðum við ein-
göngu trékassa, en nú nemur
smíði þeirra aðeins 3% af
heildarframleiðslunni.
— Hvernig orsakaðist sú
breyting?
— Það skeði snemma í stríð-
inu, eða á árunum 1941—42.
Bretar, sem þá keyptu allan
frysta fiskinn af íslendingum
kröfðust þess að fá hann í um-
búðum úr bylgjupappa.
Með þessu breytta viðhorfi
urðum við að snúa okkur að
því að fá nýjar vélar. Eina land-
ið sem til greina kom var Ame-
ríka en þeir vildu ekki selja,
eða réttara sagt þeir máttu ekki
selja úr landi neinn málm, né
tæki búin til úr málmi. Það var
skortur í landinu sjálfu á málmi
til hernaðarframleiðslu ,og út-
flutningur á honum bannaður.
— Hvað tókuð þið þá til
bragðs?
— Við nutum enn sem fyrr
aðstoðar góðra manna, að
þessu sinni Thor Thors sendi-
herra, sem benti amerískum
stjórnarvöldum á þá staðreynd,
að vélamar ætti að nota til
framleiðslu á umbúðum utan
um matvæli handa strlðsaðila
— aðalbandamanni Ameríku.
Þá loksins fengust þær.
Þegar það var að fullu á-
kveðið að vélarnar fengjust,
sendi ég Agnar son minn, sem
þá var aðeins 17 ára gamall,
vestur um haf til að kynna sér
meðferð á bylgjupappavélunum.
Hánn átti og að koma með vél-
arnar heim um leið og hann
kæmi sjálfur. Það munaði litlu
að sú för fengi illan endi, og
söguleg varð hún, svo mikið er
, víst.
Söguleg keppni.
— Á hvern hátt söguleg?
— Um það leyti sem Agnar
var tilbúinn að koma heim með
vélarnar, en það var seint í
nóvembermánuði 1944, vélarnar
komnar niður að skipshlið og
átti að fara að skipa þeim um
borð, kom í ljós að þær voru
svo fyrirferðarmiklar að þær
komust ekki niður um lestar-
opið á Goðafossi. Varð því að
fresta heimsendingu þeirra þar
til með Dettifossi, en hann var
nýrra skip og lestaropin á hon-
um stærri. Hann var væntan-
legur nokkru síðar til New
York.
Af Agnari er það hins vegar
að segja að hann tók sér far með
Goðafossi svo sem ákveðið hafði
verið í fyrstu en í þeirri ferð
var Goðafoss skotinn niður. Agn
ar var annar farþeginn sem
bjargaðist, hinir fórust allir.
Vélarnar komust svo heiiu og
höldnu til Reykjavíkur með
Dettifossi nokkru síðar, en það
var hans síðasta för til íslands
því í næstu ferð á eftir var hann
skotinn niður. Það má því segja
með nokkrum sanni að allt hafi
þetta veri næsta tilviljunarkennt
en hvað sem hverju líður þá
var heppnin með okkur.
ljós að kostnaðarverð erlendra
fiskumbúða var kr. 0,89 pr.
kassa, þar af kr. 0,71 gjaldeyris-
eyðsla, en hinnar innlendu kr.
0,83 og þar af aðeins 0,35 í er-
lendum gjaldeyri. Þessi verð-
mismunur hefur þó komið enn
betur í Ijós síðar með aukinni
framleiðslu og bættum véla-
lcosti Kassagerðarinnar. Er nú
svo komið að fisköskjur okkar
eru ekki aðeins 40 — 80% ó-
dýrari en bandarískar öskjur, '
heldur standast þær allan sam-
anburð við hinar erlendu fram-
leiðslu.
25 millj. kr.
verðmæti.
— Þetta sýnir það m. a. að
fyrirtækið býr yfir góðum véla-
kosti, auk þess sem það er
rekið af mikilli hagsýni.
— Um vélakostinn er óhætt
að fullyrða að hann er betri og
fullkomnari hjá okkur heldur
en í nokkurri hliðstæðri verk-
smiðju annars staðar í Evrópu.
Þessum ágæta vélakosti — sem
samkvæmt núgildandi verðlagi
kostar a. m. k. 25 milljónir
króna — eigum við fyrst og
fremst að þakka hve unnt er að
framleiða umbúðirnar ódýrar.
— Þið hafið komið upp nýrri
og veglegri verksmiðjubygg-
ingu?
— Meðeigandi minn að Kassa
gerðinni, Vilhjálmur Bjarnason,
gekk úr fyrirtækinu árið 1958
og eftir það hefur það verið í
eign fjölskyldu minnar. Ég telst
forstjóri þess en Agnar sonur
minn hefur aðalstjórn á sjálfum
verksmiðjurekstrinum. Strax og
við vorum orðnir einkaeigendur
fyrirtækisins hófum við undir-
búning á endurbyggingu verk-
smiðjunnar og nú höfum við
flutt hana í ný og stórbætt húsa-
kynni við Kleppsveg,' en saman-
lagður gólfflötur þeirra er um 6
þúsund fermetrar. í verksmiðj-
unni starfa nú að staðaldri 90 —
100 manns og greidd vinnulaun
á s. 1. ári námu 7 millj. kr., en
heildarveltan á þessu ári verður
að öllu forfallalausu um eða yfir
50 milljónir króna.
Barátta og /
samkeppni.
— Þetta hefur sýnilega oft
og einatt verið hörð barátta hjá
ykkur, þó hún yrði ekki alltaf
upp upp á líf og dauða.
— Það var við margt að etja,
en einkum þó við úrelta tolla-
löggjöf, sem lengi vel var hinn
versti þrándur í götu í sambandi
við samningsaðstöðu við útlenda
aðila. Þannig var það að þegar
Kassagerðin hóf starfrækslu
sína með innflutning á timbri
til framleiðslu á trékössum, þá
urðum við að greiða sama toll
á teningsfet og greitt var af
teningsfeti í innfluttum tréköss-
um. Þetta var fullkomið misrétti
því við urðum með þessu að
borga toll á öllum úrgangi úr
timbrinu, sem keppinautar okk-
ar losnuðu við; ’ <
Samkeppnin var út af fyrir
sig hörð. Þegar fiskiumbúðirnar
breyttust í pappaöskjur úr tré-
kössum fuliyrtu ýmsir að íslend
ingar yrðu aldrei samkeppnis-
færir við Ameríkumenn um fisk-
umbúðir, hvorki að gæðum né
verðlagi.
— Hvernig Iyktaði þeirri bar-
áttu við ameríska heimsveldið?
— Auðvitað sigraði Kassa-
gerðin. Ég hef hér bæði til gam-
ans og fróðleiks áiitsgerð stjórn-
skipaðrar nefndar sem hafði það !
hlutverk með höndum að gera j
samanburð á innlendum fram- i
leiðsluvörum og tilsvarandi fram j
leiðslu erlendis. Við samanburð
sem nefndin gerði kom það í|
fsfirðmgar hækka
kennaralaunin
Fræðsluráð ísafjarðar auglýsir
þessa dagana að það veiti kennur-
um við gagnfræðaskólann og
barnaskólann á ísafirði launa-
hækkun til viðbótar fastákveðnum
launakjörum kennara, og nemur sú
hækkun 750 krónum á mánuði til
hvers kennara.
Vísir spurðist fyrir um þetta hjá
bæjarstjóra ísafjarðarkaupstaðar í
morgun. Hann kvað enga launung
vera á því, að mjög erfiðlega hafi
gengið, ekki aðeins í ár heldur
einnig undanfarin ár, að fá kenn-
ara að gagnfræða- og barnaskól-
anum á ísafirði. Við hvorn þess-
ara skóla starfa 9 kennarar, auk
skólastjóra. En undanfarið hefur
oft orðið að grípa til þeirra úr-
ræða að fá heimafólk á staðnum
til að kenna að hálfu Ieyti yfir
vetrarmánuðina, þar sem engin
tök hafa verið á því að fá fast-
ráðna kennara.
Nú hafa ísfiðingar viljað fara
inn á nýja braut í þessum málum
með því að borga sjálfir' uppbót
til kennaranna. Bæjarstjórinn
sagði, að þetta væri engan veginn
óþekkt fyrirbæri, að vissum stétt-
um manna væri greitt svokallað
„staðargjald“, með hliðsjón til
þess hvort erfitt væri að fá fólk
til starfa á ákveðnum stöðurn eða
ekki. Þannig væru laun lækna í
opinberri þjónustu nokkuð miðuð
við hvort læknishéruðin væru af-
skekkt og hvort læknar væru fús-
ir að sækja um þau eða ekki.
Voru kennarastöður við skólana
á Isafirði auglýstar snemma í
sumar, en þegar sýnt þótti, að
umsóknir yrðu færri en skyldi
taldi fræðsluráð ísafjarðar óhjá-
kvæmilegt að grípa til einhverra
ráðstafana sem að gagni gætu
komið og varð pá helzt að ráði, að
bjóða launahækkun. Var lesin upp
í Rikisútvarpinu í gær auglýs-
ing um þetta, og átti að endurtaka
hana í dag, en að sjálfssögðu ekki
vitað hvern árangur hún kann að
hafa.
► Austur-þýzkur vörður gerði
misheppnaða tilraun til þess að
flýja vestur yfir Berlínarmúrinn í
gær. Eftir skotbardaga milli hans
og annarra varða var hann og tveir
menn aðrir fluttir burt í sjúkra-
bifreiðum.
Geisiavirkir Hörðlendingar
veröa athugaðir í haust
Eins og getið hefir verið
áður í Vísi, mun í haust
verða hafizt handa um að
athuga, hversu geislavirkir
íbúar í ýmsum héruðum
Noregs eru.
Það er geislafræðistofnun ríkis-
ins í Oslo, sem hafa mun rannsókn-
ir þessar með höndum, að því er
forstöðumaðurinn, Kristian Koren,
hefir skýrt frá í norskum blöðum
og undirbúningur rannsóknanna er
hafinn fyrir nokkru. Er hann meðal
annars fólginn í athugun á þeim
gögnum sem fyrir hendi eru um,
hvar sé um að ræða mest geisla-
virkt úrfelli í landinu.
Þessar athuganir sýna, að
einkum er nauðsynlegt að fram
kvæma mælingar á fólki á
Hörðalandi, Mæri, og í Lofot-
fylki, því að geislavirk úrkoma
hefir verið þar mest.
Sérstök rannsókn mun fram fara
á mönnum frá Ytra-Hörðalandi,
er neyta mikils geitaosts og sauða
kjöts, og er það gert af því, að
geitur og sauðfé gengur sjálfala
mikinn hluta ársins og etur „hvað
sem að kjafti kemur", ef svo má
að orði komast, svo að fóður
þeirra er eins mengað geislavirkni
og hægt er. Geislavirku efnin lenda
í jurtunum, er skepnurnar eta, og
komast um síðir f bein eða vefi
mannslíkamans.
Forstöðumenn rannsóknanna I
brýna mjög eindregið fyrir almenn-
ingi, að menn megi ekki halda, að
hér sé um stórkostlega geislunar-
hættu að ræða, þótt rannsóknir
þessar fari fram. Tilgangurinn sé
aðeins að reyna að gera sér grein
fyrir, hversu mikið af geislavirkum
efnum mannslíkaminn tekur til
sín að jafnaði á þeim svæðum, þar
sem úrfallið hefir reynzt mest.
Getur rannsóknin gefið margvís-
legar og fróðl. upplýsingar fyrir
vísindamenn í Noregi og annars
staðar, sem glíma við þetta við-
fangsefni.
Rannsóknaátöðin í Oslo, sem get-
ið er hér að fiaman, hefir fengið
sérstakan „kroppteljara" til að
gera mælingarnar á mönnum puim,
sem athugaðir verða.