Vísir - 08.04.1963, Qupperneq 6

18
V 1 S I R . Mánudagur 8. aprfl 1963
Hafnarfjörður um 1830. Verzlunarhús Bjarna Sívertsens.
Nú á þessu og því nýliðna ári
eru rétt 200 ár liðin frá fæðingu
tveggja íslendinga, sem voru
frumherjar íslenzkrar kaup-
mannastéttar og komu mikið
við verzlunarsögu íslands á
fyrstu áratugum eftir að ein-
okunarverzlun Dana á Islandi
var aflétt. Annar þessara ís-
lendinga var Ólafur Þórðarson
Thorlacius frá Hlíðarhúsum í
Reykjavík, siðar kaupmaður á
Bíldudal, fæddur árið 1762, en
hinn var Bjarni riddari Sívert-
sen kaupmaður í Hafnarfirði, er
Þar eð æviminning sr. Árna
um Bjarna er byggð á sjálfsævi-
sögunni og sú æviminning hefur
jafnan verið ein frumheimilda í
síðari skrifum um hann, þá tel
ég rétt að birta þessa æviminn-
ingu í heild, en Sunnanpóstur-
inn er nú orðlnn sjaldgæft rit,
sem aðeins finnst í söfnum.
Ágrip af æfisögu
Bjarna rlddara Slvertsens.
Þegar kaupmaður Bjarni Sí-
vertsen varð Riddari 11. apríl
1812, varð hann, eins og siður
er til, að skrifa ágrip af æfi-
sögu sinni, og senda þeim, sem
til Wolf dó 1809. En Bjarni Sí-
vertsen hafði höndlun í Hafn-
arfirði og Reykjavík til dauða-
dags.
Til að auka höndlun sína og
kenna landsmönnum sínum sigl-
ingar á útlendskum skipum,
samt til þess, að efla landsins
bjargræðisveg — — svo segir
Sívertsen sjálfur frá — — tók
hann fyrir sig að fjölga fiski-
jöktum í Hafnarfirði. Fyrst
keypti hann eina skútu til
reynslu, og varð þess fljótt vís-
ari, að það mundi ábatasamt,
að hafa fleiri úti. Af náttúrunni
var hann hagur og í Kaup-
er hingað skyldu sendast, fór
eftir kringumstæðum óhöndug-
lega. Islenzkar vörur höfðu
lækkað í verði og íslenzkir hér
komnir í skuldir við kaupmenn.
Sívertsen segist þá hafa átt úti-
standandi hjá landsfólkinu 8
eða 10 þúsundir ríkisdali. Eng-
inn vissi, þá skip héðan lögðu
1807, að ófriður mundi vera
byrjaður milli danskra og
enskra. En fljótt urðu millireis-
endur þess varir. Það skip, sem
Sívertsen var með, og hann átti
sjálfur, var tekið í Vesturhaf-
inu. Annað frá honum hafði ver-
ið sent til Spánar með saltfisk,
frá Leith til Kaupmannahafaar,
því þar var einskis að bíða. Sí-
vertsen beið þess, að friður
kæmist á og skipin yrðu laus-
látin.), hafði fengið það heppi-
Iega innfall, að skrifa til Ridd-
ara og Baronet Joseph Banks í
Lundúnum, og bað hann nú að
gjöra sitt bezta til, svo lslandi
yrði borgið, að þeir herteknu
kaupmenn frá Islandi og þeirra
skip væru frlgefin og fengju
leyfi til að fara milli landa í
ófriðartíðinni. Þetta bréf gaf
tilefni til að ég, þó fyrst I des-
ember 1807, varð með 'kaup-
manni Petræus kallaður af
Doktor Right í Edinaborg. Hann
sagði okkur, að Joseph Banks
vildi mikilligá hjálpa okkur, og
færði okkur þann boðskap frá
honum, að vér skyldum koma
til Lundúna, til þess þar að
ráðgast um hvað til bragðs yrði
tekið. Við brugðum fljótt við.
Hann ítrekaði, þá við fundum
hann, sitt loforð. Síðan fengum '
við honum vort bónarbréf til
höndlunarráðsins um það, að Is-
lenzk höndlunarskip yrðu frí-
gefin, og að þau, meðan á strlð-
inu stæði, mættu fara milli
landa, því annars mundi fólk á
íslandi ei geta llfi haldið. Þetta
var veitt. í marts mánuði 1808
vóru öll skip, sem á Islandi áttu
heima, lauslátin. En nú fór svo,
bæði eftir vitnisburði þeirra,
sem fyrir skipunum vóru og
bréfum skipanna, að það urðu
ein 5 skip, sem þannig fengu
lausn, Öll önnur, 10 tals, vóru
dæmd þeirra eign, sem þau
höfðu tekið.
Nú hefði ég getað farið frá
Lundúnum, því mín skip vóru
laus orðin, en ég vildi eigi
Bjarni
Sívertsen
fæddist 6. april 1763 og verður
þessa 200 ára afmælis Bjarna
minnzt hér að nokkru. Ekki
verður þó reynt að gera lífi og
starfi Bjarna frekari skil fram
yfir það, sem áður hefur verið
gert á prenti, því slíkt er miklu
meira verk og þarfnast meira
rúms heldur en ein blaðagrein
leyfir. Því verður aðeins hið
helzta úr lífi og starfi hans rifj-
að hér upp.
Greinarbeztu heimildir og frá-
sagnir af Iífsstarfi Bjarna ridd-
ara Sívertsens er að finna 1:
1) Sögu Hafnarfjarðar eftir Sig-
urð Skúlason magister, 2) Sjálf"
stæði íslands 1809 eftir dr.
Helga P. Briem og 3) Skútuöld-
inni eftir Gils Guðmundsson
rithöfund. Ennfremur er til ævi-
minning um Bjarna eftir sr.
Árna Helgason stiftsprófast ^l
Görðum á Álftanesi I Sunnan-
póstinum, marz 1835, en sú ævi
minning var að mestu byggð á
sjálfsæfisögu Bjarna fram að
árinu 1812, en þá sjálfsævisögu
þurfti hann að rita og senda
skrifstofu Dannebrogsorðunnar
af þvi tilefni, að hann hafði
verið sæmdur riddarakrossi
þessarar orðu, fyrstur allra ís-
lendinga, þann 11. apríl 1812
og tók hann við orðunni af
Friðrik konungi 6. sjálfum I
einka-audiéns tveim dögum síð-
ar. Þessi sjálfsævisaga hefur þvi
verið til I tveim eintökum, öðru
I skjalasafni Dannebrogsorð-
unnar en hitt hefur komizt I
handur sr. Árna I Görðum eftir
lát Bjarna. Fyrra eintakið fórst
I bruna Kristjánsborgarhallar
1884, en eintak sr. Áma hefur
ekki fundizt, svo mér sé kunn-
ugt.
um er boðið að varðveita þess-
háttar ritgjörðir. Þetta ágrip
hefur komist 1 vorar hendur og
þykir ekki óviðurkvæmilegt
hér, að meðdeila þar af því
helsta.
Bjami Sívertsen er fæddur á
Nesi I Selvogi, 6. apríl 1763, af
bændastétt. Uppfóstur hans var
samboðið þvl standi, er honum
var ætlað. Tuttugu ára gamall
kvæntist hann bóndaekkju
Rannveigu, dóttur Filippusar
prests Gunnarssonar. Bóndi var
hann I Selvogi þangað til 1790,
þá byrjaði hann höndlun, sem
borgari I Vestmannaeyjakaup-
stað. Hann bjó samt búi sínu I
Selvogi, þvl ekki var áskilið I
upphafi fríhöndlunarinnar, að
borgarar byggi I kaupstöðum.
Af þvl honum græddist fé við
þessa höndlun, óx honum hug-
ur. Höndlunarstaður I Hafnar-
firði losnaði 1793. Hann sigldi
þá til Kaupmannahafnar sama
ár, til að ná I hann, hvað hon-
um ekki einasta heppnaðist,
heldur fékk hann og peningalán
af Kóngi, til að geta byrjað
meiri höndlun, með eigin skip-
um. Þetta var hans fyrsta ferð
út af landinu. Höndlunarfélags-
skap gjörði hann um leið við
Gróssera Wolf I Kaupmanna-
höfn og það félag hélst þangað
mannahöfn hafði hann oft kom-
ið sér til skemmtunar þar að,
sem haffær skip vóru I smíðum.
Hann tók þvl fyrir I Hafnarfirði
að byggja fiskijaktir. Sagði
hann sjálfur fyrir og vann að
verkinu með. 1803 hafði hann
þá ánægju að sjá þá fyrstu jakt,
er hann hafði þannig fengið,
fljóta fyrir landi. Vóru þá mörg
ár liðin frá því eins stórt skip
hafði verið reist á Islandi, en
slðan hafa fleiri verið smíðuð.
Sívertsen reisti annað og stækk
aði hið þriðja á næstu árum.
Þetta hans fyrirtæki varð og or-
sök til þess,. að I Hafnarfirði
var tilbúiin nokkurkonar skip-
smíðis-stöð (Værft), hvört koma
má skipum af höfpinni, ef að-
gjörðar þurfa, og mun þess
háttar bjargræði hvörgi finnast
annars staðar á Islandi. 1807
sigldi Sívertsen til Kaupmanna-
hafnar, en á leiðinni þangað,
var það skip, sem hann fór
með, tekið af enskum reyfurum.
Var það bæði vani hans að sigla
með vörum slnum við og við,
enda stóð þá svo á hans höndl-
unarsökum, að hann þurfti,
þeim til viðréttingar að koma
til Hafnar. Wolf höndlunarfé-
lagi hans var tekinn að eldast.
Bæði sala á þeim vörum, er
héðan komu og innkaup á þeim,
og varð það fyrir sömu kjörum.
Hann var með öðrum yfirskips-
mönnum fluttur af slnu eigin
skipi og gjörður stríðsfangi I
Leith á Skotlandi. Þar þekkti
hann engan mann og skildi eng-
an mann. Þó gat hann ráðið f
auðvelda engelsku á bókum.
Með sér hafði hann litið af pen-
ingum, svo nú þótti ekki vel
áhorfast. Einn enskan skilding
(38 rbsz. silfurs) lagði sú enska
ríkisstjórn hvörjum þeim til
forsorgunar daglega, sem gjörð-
ir vóru fangar, en það vill ekki
mikið segja I Stórabretlandi.
Margir skozkir heiðursmenn
buðu mér peningastyrk — —
segir Bjarni-------og nú heldur
ur: .... en ég gat eigi þegið
þá velgjörð, sem ég sá ekki
hann þannig fram sögunni sjálf-
fyrir Ilkindi til, að geta nokkurn
tíma endurgoldið. Mig langaði
til að komast til Kaupmanna-
hafnar, eftir að ég hafði verið
11 vikur I Leith og líklega hefði
ég fengið fararleyfi, ef ég hefði
þess leitað. En hér kom gleði-
leg hindrun, sem stanzaði mig.
Einn af löndum mínum, Etats-
ráð Stephensen (neðanmáls:
Hann reisti þetta sama ár til
Kaupmannahafnar, með sama
skipi og Sívertsen, og hafði
sömu forlög, en ferðaðist strax
hætta við hálfgjört. Enginn
þeirra kaupmanna, sem skipin
áttu, vóru nærverandi. Petræus
var farinn til Skotlands aftur,
þar til neyddur af veikindum
konu sinnar. Mér sýndist ber-
sýnilegt að íslendingar mundu
deyja úr hungri, ef ekki gengu
nema 5 skip til landsins, þvl
ekki hafði áður veitt af, þegar
40 skip sigldu upp Iandlð. Ég
innsendi því annað bónarbréf
og setti enskum fyrir sjónir, að
þó nokkrir islands kaupmenn
staðnæmdust við og við I Kaup
mannahöfn, hefðu þeir samt
höndlun og heimili á íslándi og
islands borgarar væru þeir. Að
velgjörð ensku stjórnarinnar
við þessa eyju næði ei sínum
tilgangi, nema öll íslandsför
væru laus gefin, þau sem tek-
in höfðu verið 1807 og það
sama ár til íslands farið. Þetta
var Iíka veitt. Öll skip, tekin
fyrir 4. nóvember 1807 (þann
dag boðuðu enskir fyrst dönsk-
um stríð) skyldu laus látast. ls-
land missti þannig eitt einasta
skip. Einir og aðrir erfiðleikar
komu enn, út af vörum er I
skipunum voru og ekki máttu
til Bretlands flytjast eða af því,
að verðið á vörunum náði ei
tollupphæðinni á sömu vörum.
Nú leiddi ég viðkomendum fyr-
ir sjónir, að fyrst skipin með
þessum vörum væru mót eig-
enda vilja til Englands komin,
svo væri ei billigt, að þeir gyldu
þess og svo datt það tnúl niður.
Þess er að geta og það er
líka auðskilið, að riddara Banks
er einum að þakka, hvaða
heppni öll vor bónarþréf þöfðtl.
Hann bar þau sjálfnr fran?,
Hann talaði fyrir Islands nauð-
syn. Allt hvað mér er að þakka,
------------------
200 ára minning
l _____________)