Vísir - 09.04.1963, Qupperneq 4

4
V í S I R . Þriðjudagur 9. apríl 1963
Ævi-
EFTIR
ÞORSTEIN
JÓSEPSSON
Næst ljóðabókum og ljóða-
pésum þykir mér sennilegt að
æviminningar sé sú bókmennta-
grein sem hvað erfiðast er að
henda reiður á. Er það fyrst og
fremst fyrir þá sök að nær ailt
eru þetta litlir bæklingar og
oftast gefnir út í örfáum ein-
tökum fyrir nánustu vini og
vandamenn. Hafa æviminningar
sjaldnast komið til sölu í bóka-
verzlanir og lengst af var ekki
skylda að láta þær, fremur en
aðrar bækur, af hendi til bóka-
safna. Af þessu leiðir og það,
að enda þótt gera megi ráð
fyrir því að langflestar ævi-
minningar íslenzkra mann séu
til í Landsbókasafninu, er það
þó engan veginn öruggt að þær
séu þar allar, ég tel mér óhætt
að fullyrða að svo sé ekki.
Áður hef ég skrifað um ævi-
og útfararminningar til alda-
móta 1800, ásamt þeim erfi-
Ijóðum sem ég fann fram til
þess tíma. í eftirfarandi þætti
verður reynt að rekja hliðstæða
útgáfu á 19. öld, eð því und-
anskildu þó að erfiljóðum,
minningaljóðum og grafskrift-
um er sleppt. Þó er hugsanlegt
að einstöku erfiljóð, ekki sízt
frá fyrri árum aldarinnar, slæð-
ist með í þessari upptalningu
af hreinni vangá. En það stafar
þá einfaldlega af því að ég hefi
ekki átt kost á að skoða ein-
tökin og sannprófa hvort þar
hefur verið um erfiljóð eða ævi-
minningu, að ræða. Ég geri
samt naumast ráð'fyrir að þar
verði um mikil mistök að ræða.
Hér verður í langflestum til-
fellum sleppt sérprentuðum
æviminningum úr tímaritum,
hvort heldur íslenzkum eða er-
lendum ritum um íslenzka
menntamenn og aðra, þ. á m.
Finn Magnússon, Konráð Gísla-
son, Jón Sigurðsson, Guðbrand
Vigfússon og fjölmargra aðra,
en þvl er yfirleitt sleppt nema
þar sem um sjálfstæða bæklinga
eða bækur ' er að ræða. Um
einn mann af íslenzku bergi
hefur verið skrifuð þvílík ó-
grynni af ævisögum að ekki er
unnt að sinna einu eða neinu
af því, nema þeirri einu ævi-
sögu sem birtizt um hann á ís-
lenzku. Þessi maður er Albert
Thorvaldsen myndhöggvari.
Nokkur Islenzk tímarit og
safnrit birtu ævisögur á öld-
inni sem leið og kom sumt af
því út sérprentað. Þeim sér-
prentunum verður flestum
sleppt í aðalþættinum nema
sérstök ástæða þykir til, en að
þessum ævisögum verður vikið
nánar síðar.
Um ævi- og útfararminningar
sem bókmenntagrein skal eg
^era fáorður, enda ekki verk-
svið þessarar ritsmíðar að gera
ar á nítjándu
grein fyrir gildi ævisagnarft-
unar. I’ miklu fleiri tilfellum er
heldur ekki um beina ævisagna-
ritun að ræða heldur líkprédik-
anir með tilheyrandi mærð og
einskisnýtri orðmælgi. Vitan-
lega misjafnlega vel samansett
eins og gerist og gengur. Hinu
er ekki aC neita að einhver
persónusaga er í öllum ævi-
minningum og hafa þar af leið-
andi sagnfræðilegt gildi að
vissu marki. í sumum, einkum 1
hinna stærri, ævisagna eru ævi-
atriði rakin ýtarlega og stund-
um með greinargóðum ætt-
færslum.
Ég hefi í hliðstæðum þætti sem
fjallaði um æviminningar til j
aldamótanna 1800 drepið á nokk
ur stærstu æviminningasöfn í
landinu sem mér er kunnugt ;
um og fer ekki frekar út I þá
sálma hér. Ég vil hins végar
benda á það að æviminninga-
söfnun er ein hin örðugasta
bókasöfnun sem hugsazt getur,
og ekki auðvelt fyrir nýbyrj- j*
endur að afla bóka á því sviði .
sem nokkru nemur. Sökin er
sú, að æviminningar hafa aldrei
verið gefnar út nema í fáum
eintökum og oftar þannig að j
fáir hafa vitað um þær. Ævi- j.
minningar hafa líka öðrum bók-
um fremur verið eyðilagðar eða
varpað í glatkistuna vegna þess
að fólk telur æviminningar
ekki almennt til bókmennta,
heldur til einskisnýtra bóka,
sem ástæðulaust sé að varð-
veita. Þær hafi, í flestra augum
engu menningarhlutverki að
gegna.
Vegna þessa sjónarmiðs hafa
æviminningasöfn komizt í ör-
fárra manna hendur, þeirra sem
kunna að meta þau, enda þótt
enn kunni allmargt einstakrr
æviminninga frá eldri eða yngr
tímum að geymast í eigu ein-
staklinga.
Ég hef áður getið þess að
svo virðist sem æviminningar
fari stöðugt hækkandi verði,
enda eðlilegt með hliðsjón af
fágæti þeirra.
í eftirfarandi upptalningu á
ævi- og útfararminningum hef
ég fylgt þeirri reglu að skrá
þær eftir útkomuárum. Kemur
þá í ljós að sum árin hefur
engin æviminning verið prent-
uð, en önnur ár jafnvel sægur
og gætir þess einkum þegar
dregur fram yfir miðja öldina.
Á ýmsum æviminningum
eru höfundar tilgreindir, en hér
er þeirri reglu fylgt — að
mestu — að sleppa þeim.
Hefst þá æviminningatalið
sjálft:
1801
Sigriður Stephánsdóttir, Staf-
holti, Leirárgörðum, 16 bls.
1804
Guðmundur Thordersen,
Leirárg., 12 bls.
J ' F I S A A
j|i\s EYllÍKSSONAIl,
KÓiin-ivliTváí^ liópútði-abs í .-.111 kgl. nÍMi»ui..vi«tt'i.,
lWkayíirilni' ii J*'i l'F1 *'11 :
o. >• iV. o. ‘. lr.
^ SAinaitlckin »tt
ll.mdl.vknir SVKINI P.MSSYM
i’ptir tillilutan
Amtiríanns BJARNA THOUSTEiASSONAH.
ug nf þcim slSarstuefudn yfirséft og löguts
meb andlitismynd og rithandar s\ni>honn
st." 'tutó/i ifu/6im..itut ... j.,,.'.. .
utgt’fin A kojtnní
ens. isleuzkn Bókuientaíi bgK.
1805
Sigríður Magnúsdóttir Steph-
enssen, Leirárg., 30 bls.
1806
Þórunn S. Móberg, Leirárg.,
12 bls.
1810
Sigríður Magnúsdóttir Steph-
ensen stiptamtmannsinna, Leir-
árg., 47 bls.
Helga Guðmundsdóttir, Leir-
árg., 8 bls.
FYRRI GREIN
1814
Sigurður Þórðarson, Beiti-
stöðum, vantar blaðsíðutal.
í bókaskrá Jóns Þorkelssonar
eldra er einnig getið að á þessu
ári hafi æviminning Sigríðar
Magnúsdóttur Stephensens ver-
KnujnnnnnaiióÍM,
l’UMIIud Jljfj i 1 AI.IÍO
Mtémm Mm Btat* m I M wm&mmn mwhmgzm wm
hafa verið út á fyrri hluta 19. aldar.
ið prentuð, en það getur naum-
ast -verið rétt.
1815
Skúli Th. Thorlacius (á
dönsku), Khöfn, 8 bls.
1816
Þorsteinn Sveinbjörnsson
prestur, Beitistöðum, 8 bls.
Arngrímur Jónsson prestur,
Beitistöðum, 8 bls.
1817
Þuríður Ásmundsdóttir pró-
fastsfrú, Beitistöðum, 4+16 bls.
1819
Vigfús Scheving, sýslumaður,
Beitistöðum, 24 bls. Bókaskrá
Jón Þorkelssonar eldri telur
þessa æviminningu vera prent-
aða 1810, en það mun vera
rangt.
1820
Ólafur Stephensen stiptamt-
maður, Viðey, 63 bls. _
Pétur Þorsteinsson sýslumað-
ur, Khöfn, 35 bls.
Páll Jónsson klausturhaldari,
Viðey, 22 bls.
1821
Þorkell Ólafsson stiptprófast-
ur, Viðey, 16 bls .
1822
Stephán Stephensen amtmað-
ur, Viðey, 67 bls.
1823
Feðgaævir, þ. e. æviágrip
feðganna Jóns Péturssonar,
Benedikts Jónssonar, Boga
Benediktssonar og Benedikts
Borgasonar, Viðey, 120 bls.
1824
Stefán Þórarinsson amtmað-
ur, Khöfn, 4 + 78 bls.
1825
Jón Therkelsen stud. phil.,
Khöfn, 42 bls.
1826
Magnús Magnússon stiþts-
prófastur, Viðey, 23 bls.
1827
Ragnheiður Ólafsdóttir Schev-
ing, fædd Stephensen, Viðey,
68 bls.
1828
Jón Eiríksson konferenzráð,
Khöfn, 4 + 188 bls. + 2 mynda-
blöð.
Sigríður Stephánsdóttir
Stephensen, Viðey, 64 bls.
1829
Jón Therkelsen, stud. phil.
(á dönsku), Ribe, 32 bls.
Grímur Thorkelin, Khöfn
(vantar blaðsíðufjölda).
1831
Sigríður Magnúsdóttir prests-
ekkja, Khöfn, 16 bls.
1833
Benedikt Gröndal assesor,
Viðey, 8 bls.
1835
Árni Magnússon (á dönsku),
Kh., 166 bls.
1837
' ísleifur Einarsson yfirdómari,
Khöfn, 16 bls.
Þorvaldur Böðvarsson, sjálfs-
ævisaga (er sérprentun úr
Fjölni með sjálfstæðu titil-
blaði).
1838
Gunnlaugur Briem sýslumað-
ur, Khöfn, 16 bls.
Gunnlaugur Oddsson dóm-
kirkjuprestur, Khöfn, 40 bls.
Guðmundur B. Scheving
agent, Khöfn, 8 bls.
^ 1840
Anna Sigríður Aradóttir,
Khöfn, 16 bls.
1841
Albert Thorvaldsen, Khöfn,
2 + 66 bls + mynd.
1842
Ragnheiður Guðmundsdóttir,
Elliðavatni, Viðey, 20 bls.
Jón Sighvatsson dannebrogs-
maður, Viðey, 100 bls.
1845
Snorri Sigurðsson og Guðrún
Oddsdóttir frá Engey, Rvík, 28
bls
Framhald á bls. 10.