Vísir - 20.07.1963, Blaðsíða 9

V í SI R . Laugardagur 20. júlí 1963.
ist. Biskupsstóllinn var upp frá
þessu staðbundinn og viðtak-
andi biskup gat jafnan gengið
að honum fullbúnum öllu því,
sem til embættisrekstursins
þurfti.
Árið áður en Gissur biskup
dó, var að hans ráði kosinn eftir
maður hans, Þorlákur Runólfs-
son, ágætur maður. Hann vann
það stórvirki kirkjunni til handa,
að fá, með atfylgi Ketils Hóla-
biskups, samþykkt á Alþingi ár-
ið 1123 hin fyrstu skráðu kirkju-
lög fyrir ísland.
J^ftirmaður Þorláks biskups hét
Klængur Þorsteinsson. —
Hann var norðlenzkur og læri-
sveinn Jóns biskups helga. Hann
var lærður vel, mælskur og
skáldmæltur. Klængur biskup
var örlátur höfðingi og mjög
vinsæll bæði innan lands og
utan. Þó var hann meinlætamað-
ur í einkalífi sfnu og gekk þar
framar en fyrirrennarar hans.
Hann tók niður kirkju Gissurar
biskups og reisti aðra nýja af
grunni. Hún var höggvin í Nor-
egi og flutt hingað á tveimur
skipum. Var það mjög mikið
hús. Um hana segir í Hungur-
vöku: at hún var at öllu vönd-
uð fram yfir hvert hús annat,
þeirra er á íslandi váru gjör,
bæði at viðum og smíði“. Hef-
ir það að líkindum verið hin
fyrsta stórkirkja á landi hér og
e. t. v. eitt mesta timburhús á
Norðurlöndum á sinni tíð.
,,En þá er kirkja var gjör svá
at biskupi þótti hún til vfgslu
fallin, gjörði biskup veizlu
mikla ok ágæta vinum sfnum
ok bauð þangat Bimi biskupi
ok Niculási ábóta ok mörgum
höfðingjum. Þeir vígðu báðir
kirkju í Skálholti, annar utan
ok annar innan ok helguðu báð-
ir Pétri postula sem áður hafði
verit. En Niculás hafði for-
annara, er á Islandi voru“ Páll
biskup lét reisa stöpul við kirkj-
una og kom þar ágætum klukk-
um, er hann hafði til fengið.
Hann gerði og kirkju í stöplin-
um og helgaði hana Þorláki bisk
upi. Auk þess gaf hann kirkj-
unni „samhringjur tvennar" er
komið var fyrir uppi í henni, og
prýddi hana í hvfvetna „þat hug
um mátti hyggja bæði kirkju
ok stöpul í búningi öllum, í brík-
um, krossum, líkneskjum, skript
um ok lömpum ok glergluggum
ok biskupsskrúði alskyns".
Eftirmenn Páls biskups hafa
eflaust allir viðhaldið prýði
þessarar kirkju, þó heimildir séu
fáar um það. Þessi kirkja brann
árið 1309. Hafði eldingu lost-
ið í stöpulinn og kveikti hún
í kirkjunni.
Þegar þetta gerðist var Ár.ni
Helgason biskup í Skálholti.
Hann hóf fjársöfnun um allt
land, sigldi síðan til viðarkaupa
og gat vfgt hina nýju kirkju
eftir tvö ár, 1311. Þessi kirja
hefir vafalaust verið traust-
byggð og notið góðrar umhirðu,
því að hún stóð f 215 ár og fór
ekkert orð af hrörnun hennar.
Hún brann sumarið 1526 í tíð
Ögmundar biskups Pálssonar.
Biskup var á þingi þegar brun-
ann bar að. Maður var sendur
til að segja honum tíðindin.
Sendimaður mætti biskupi nærri
gjábakka. Þegar biskup heyrði
tíðindi þessi hné hann meðvit-
undarlaus af hestinum. Aftur fór
á sömu leið þegar hann fyrst
leit staðinn úr fjarska kirkju-
lausan og enn í þriðja sinn er
hann sá brunarústimar af klif-
inu fyrir ofan túnið. Þó er eftir
honum haft við þetta tækifæri:
„Mér hefir hingað til margt að
óskum gengið, þvf er makligt
þó mér gangi nokkuð á móti“.
Enginn vissi um upptökin að
bruna þessum. Miklu varð bjarg
sögunnar
mæli“. Eftir vígsluna bauð bisk
up öllum viðstöddum til dag-
verðar og urðu það sjö hundruð
(lfklega tólfræð eða um 840
manns).
Þegar Klængur biskup tók að
ellimæðast fékk hann leyfi erki-
biskups til að láta kjósa sér eftir
mann. Alþingi fól biskupi sjálf-
um þann vanda og gerði hann
það. Hann dó 28. febr. 1176.
Klængur biskup var sá gæfu-
maður að kjósa til biskups eft-
ir sig Þorlák ábóta Þórhallsson.
Hann var af göfugu fólki, lærð-
ur vel og guðhræddur. Af hon-
um er mikil saga, eins og kunn-
ugt er og verður hún ekki rak-
in hér. Um afskipti hans af dóm
kirkjunni er þess getið, að hann
hafi fengið til kirkjunnar klukk-
ur miklar, er þá voru beztar á
öllu íslandi og auk þess fjögur
tré 20 álna til stöpulgerðar. Ekkj
fékk hann reist stöpulinn. Hann
andaðist 23. des. 1193.
Eftirmaður hans varð systur-
sonur hans, Páll Jónsson frá
Odda. Hann var glæsimenni eins
og fyrirrennarar hans. Lét hann
sér mjög annt um dómkirkjuna
og prýddi hana og bætti á all-
an hátt. Er hann kom frá vígslu,
„hafði hann með sér tvo gler-
glugga, at færa kirkju sinni, ok
sýndi hann þá þegar þat, er
síðar kom fram, hvat honum
bjó í hug, hversu mjök hann
vildi þá kirkiu prýða, um þat
fram, sem áður var, er hann
var til vígður, þótt hún væri
gjörviligri ok dýrligri en hver
/að úr kirkjunni af verðmætum
munum, þ. á m. altarisbrík mik-
illi, Þorláksskríni og miklu af
skrúða. Karlmenn voru fáir
heima, en björgunarstarfið
unnu heimaprestar og konur og
þótti mikið afrek. ögmundur
biskup lét gera búð í kirkju-
garðinum til messugerða meðan
kirkjan var niðri.
Oersýnilegt er, að hinir evang-
elisku biskupar hafa ekki
haldið kirkjunni vel við, enda
rýmuðu tekjur stólsins og fjár-
ráð mjög við siðaskiptin. Þegar
Brynjólfur biskup Sveinssonkom
að Skálholti, tvar kirkjan talin
í hrörlegu ástandi. Brynjólfur
biskup byggði því nýja kirkju.
Þó hún væri nokkru minni en
hinar fornu kirkjur höfðu verið
— a. m. k. þær stærstu — var
hún mjög vandað og veglegt
hús. Hún var byggð á árunum
1650—51. Árið 1673 var byggð-
ur við hana kór. Enn eru til
munir úr þessari kirkju s. s.
altari, prédikunarstóll, skímar-
sár, koparhjálmur og stjakar.
Þessi dómkirkja stóð meðan
biskup var í Skálholti. Hún var
rifin um 1800 og seld bændum
í árefti. Sumar klukkur hennar
vom brotnar og brotin seld kop
arsmiðum sem hráefni í smíðis-
gripi þeirra.
Eftir dómkirkjuna var reist
þar lítil kirkja. Og um miðia
19. öld önnur enn minni. Hún
Framh. á bls. 13

Dómklrkja sú, er Brynjólfur blskup byggði árið 1651. Teikningin var gerð um 1770.
Staðurinn, eins og haim var áður en Skálholtshreyfingin hófst, áður en alda endurreisnarinnar hófst.
Hin nýja Skálhoítsdómkirkja, sem verður vígð á morgun. Á myndinni sjást biskupinn, herra Sigur-
björn Einarsson, og húsameistari ríkisins, Hörður Bjarnason, sem teiknaði kirkjuna.