Vísir - 03.01.1964, Blaðsíða 8

*
8
Útgefandi: Blaðaútgáfan VÍSIR
Ritstjóri: Gunnar G. Schram.
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinson
Fréttastjóri: Þorsteinn Ö. Thorarensen
Ritstjómarskrifstofur Laugavegi 178
Auglýsingar og afgreiðsla Ingólfsstræti 3
Áskriftargjald er 70 krónur á mánuði
i lausasölu 5 kr. eint. — Simi 11660 (5 línur)
Prentsmiðja Vísis. — Edda h.f.
Á áramótum
]\ýtt ár er gengið í garð. Allir vona að það verði gott
og farsælt. Nú eins og jafnan áður blasa við ýmsir
erfiðleikar. Efnahagsmálin vefjast enn mest fyrir
mönnum, eins og forsætisráðherrann sagði í áramóta-
ræðu sinni, og þótt sá vandi, sem þar er við að etja,
sé að mestu sök okkar sjálfra er hann ekki auðleyst-
ari fyrir það. Öll þjóðin fagnaði því, að verkföllin leyst-
ust fyrir jólin. Vinnudeilurnar eru hin mesta plága í
íslenzku þjóðfélagi og hætt við að svo verði enn um
hríð, meðan pólitískir ofstopamenn eru valdir til for
ustu innan samtaka verkamanna og launþega. Meðan
kommúnistar ráða Dagsbrún og Alþýðusambandinu
verður vinnufriður aldrei tryggður. Þetta er stað-
reynd, sem allir verða að gera sér grein fyrir. Lang-
oftast er stofnað til verkfalla af pólitískum ástæðum,
og efnahagslegur ávinningur þeirra, sem vélaðir eru
út i vej-kföllin, verður oftast lítill eða enginn. Mönn-
um kann að finnast hagur sinn eitthvað rýmri fyrst
eftir að þeir hafa fengið kauphækkun, en áður en var-
ir sækir í sama horfið. Hver maður á að vita, að kaup-
hækkanir, fram yfir það, sem efnahagskerfið þolir,
hljóta að leiða af sér hækkað verðlag og eru því engar
kjarabætur.
Ríkisstjómin hefur alltaf viljað fara heilbrigða
leið í kjaramálunum, en launþegasamtökin hafa hafnað
þeirri leið. Þess vegna bera þau ábyrgðina á afleiðing-
unum. Það mun koma í ljós, að réttara hefði verið
að fara þá leið, sem ríkisstjómin vildi, til þess að bæta
kjör hinna lægst launuðu. Með því móti hefðu þeir
fengið raunhæfar kjarabætur. Eftir þá lausn, sem ofan
á varð.heldur svikamyllan áfram: Nú hafa opinberir
starfsmenn gert kröfu um 15% kauphækkun, „til sam-
ræmis“ við það sem aðrir hafa fengið, og verði á það
fallizt, koma hinir aftur og segja: nú þurfum við að
fá hækkun aftur til samræmis við opinbera starfs-
menn o. s. frv. Svona heldur svikamyllan áfram enda-
laust, unz ekki verður hjá því komizt að fella gengið
einu sinni enn.
Ríkisstjómin mun í lengstu lög reyna að komast
hjá því að fella krónuna, en verði haldið áfram á þess-
ari braut, hlýtur illa að fara. Þetta ætti öllum vitibom-
um mönnum að vera ljóst, enda er langt frá því að þeir,
sem fyrir þessum sífelldu kröfum og verkföllum
standa, viti það ekki. Forustumenn kommúnista vita
þetta mætavel, og í sæluríkjum þeirra fyrir austan
jámtjaldið mundu þeir verða gérðir höfðinu styttri
fyrir svona hegðun. En í lýðræðisþjóðfélögum er bæði
málfrelsi og ritfrelsi, og þvi geta ófyrirleitnir áróðurs-
menn komið miklu illu til leiðar, ef þjóðin hefur ekki
þroska til þess að sjá við þeim.
UZSE
V í S IR . Föstudagur 3. janúar 1964.
Fardagar á hausti
Indriði G. Þorsteinsson:
Land og synir, skáldsaga,
235 bls., verð kr. 350.00.
Iðunn 1963.
eir sem á annað borð bíða
eftir óskrifuðum skáldsög-
um hafa beðið nýrrar sögu Ind-
riða G. Þorsteinssonar með
nokkurri óþreyju og jafnvel of-
urlttilli spurn af því þögn hans
var orðin svo löng. Nú er kom-
ið í Ijós að þetta hefur verið
góð þögn og vonandi að sumir
aðrir höfundar megi draga af
þvl nokkurn lærdóm. Eftir ó-
venjulega byrjun (sem sumir
sögðu að væri heppni) og mis-
jafnar smásögur virðist Indriði
hafa verið að leita að jörð til
að standa á. Honum hefur ekki
verið nóg að rita þokkafulla
sögu um ólgu nútímans. Hann
hefur viljað nálgast samtíð
sína um rætur hennar sem einu
sinni stóðu djúpt I jörðu for-
tíðarinnar en virðast nú því
miður horfnar út í veður og
vind.
Sú veröld sem Indriði G'.
Þorsteinsson byggir hófst I
Skagafirði og þess vegna er
honum efst í huga sú þjóðfé-
lagslega bylting sem breytti ís-
landi úr bændaþjóðfélagi I sam-
félag bæjarbúa. Á því leikur
enginn vafi að þar er að finna
margar orsakir fyrir úthverf-
unni f daglegu lífi okkar. Meg-
inhluti þjóðarinnar hefur rifið
sig upp með rótum og ekki náð
að skjóta þeim á ný. Meðan
þannig stendur á er hætt við
að safinn þorni f stofni okkar
og við verðum uppþornað
sprek, til þess eins nýtt að
kasta þvf á eld.
79 af stöðinni fjallaði um
þennan uppflosnaða sveitamann
f kaupstað, reikulan og átta-
villtan og þess vegna háðari
girndum sfnum og hvötum en
ella. Sú saga hefur ekki einasta
verið höfundi sínum happa-
drjúg til orðstfrs heldur hefur
hún einnig veitt honum nýja
sýn inn f sinn eigin skáldskap
og knúið hann til að leita dýpri
orsaka, upprunalegri myndar,
skynja sjálfan sig og þar með
nútfmamanninn sem næst upp-
runa sfnum.
T and og synir er að þessu
leyti þjóðfélagsleg skáld-
saga. Hún er að þessu leyti
efnislega þýðingarmikil þvf hún
hefur skilyrði til að hjálpa heilli
þjóð að skilja söknuð sinn og
óþreyju, styrk sinn og vanmátt.
En Indriði G. Þorsteinsson
hefur farið um efnivið sinn
höndum þroskaðs skálds og
sagan setur þjóðfélagið ekki
fram sem neitt bákn sem
skyggir á einstaklinginn. Land
og synir er fyrst og fremst
saga manneskjunnar eins og
allar góðar sögur. En hinir fáu
einstaklingar sögunnar eru jafn
framt lykill að launhirzium
heillar þjóðar og þeir fáu at-
burðir sem lýst er veita sýn inn
í sögu heils tímabils. Ég hef
persónulega alltaf verið þeirrar
skoðunar að æskilegasta form
skáldsögu væri einmitt þannig,
Indriði G. Þorsteinsson.
að lýsa einhverju atviki sem
kemur fyrir fáeinar persónur og
stendur ekki nema í nokkra
daga en hefur jafnframt nógu
mikið gildi til að varpa ljósi á
miklu stærri heild sem aldrei
kemur fram. Það er eins og
þegar stækkunargleri er brugðið
yfir landabréf. Það afmarkar á-
kveðinn hluta Iandsins, sýnir
okkur hann f sterkum og skýr-
um dráttum án þess að rjúfa
tengslin við landið í heild. Það
er einmitt þetta sem Indriða
G. Þorsteinssyni hefur tekizt.
Hann skrifar sögu hversdags-
iegra viðburða f lífi hversdags-
legs fólks en gæðir hvort
tveggja slíku lífi að það verður
lesandanum ógleymanlegt.
T and og synir er mjög vel
^ skrifuð bók. Stíll Indriða
G. Þorsteinssonar var fast mót-
aður i 79 af stöðinni, knappur
og harðsoðinn stíll sem þolir
engan undanslátt. En nú hefur
hann öðlazt meira þanþol, meiri
mýkt og hlýju án þess að lengj-
ast eða rakna í sundur. Að vísu
má sjá þess merki á stöku stað
að stíllinn sé mikið unninn en
það er sjaldgæft og breytir
engu um heildarsvipinn. Gildi
hans er framar öllu fólgið í
þeirri þungu undiröldu sem
Indriða tekst að magna f fá-
málli frásögn, þeim hljóða krafti
sem hleðst upp ósagður milli
iínanna. En auk þess er stfll-
inn formfagur og hnitmiðaður
og rís kannski hæst að fegurð
til í náttúrulýsingum. Ég mundi
helzt vilja setja út á samtölin,
þau verða stundum of lakónísk
og véfréttarleg fyrir venjulegt
mælt mál úr munni íslenzks al-
þýðufólks.
T>ersónusköpun Indriða er ofur
lítið misjöfn. aukapersón-
urnar verða skýrastar og eftir-
minnilegastar. Einar Ólafsson er
að vfsu skýr en manni finnst
hann vanta átök f sálina, eink-
um framan af bókinni. Það er í
rauninni ekki fyrr en hann
drepur hest sinn að lesandinn
sér hann birta sig allan. Þá
finnst manni eins og hann gangi
út úr þoku sem hefur dulið
hluta hans framan af bókinni.
En það getur líka vel verið að
þetta stafi af sögugerðinni. Það
má segja um Land og syni eins
og um 79 af stöðinni að hún
verði í rauninni ekki að sögu
fyrr en á síðustu blaðsfðunum.
Það er mjög áhrifamikið, sýnir
söguna alla í nýju Ijósi og dýpk
ar mynd hennar.
Hinar fjórar karlpersónur sög
unnar eru andstæður. Tómas
Pétursson er andstæða Einars,
þar mætast rósemin, æðruleysið
og búhyggjan annars vegar en
rótleysið, hreyfingarþörfin og
nýhyggjan hins vegar. Þannig á
Ólafur Einarsson sfna andstöðu
í örlygi skáldi frá Máná en að
öðru Ieyti verður hann utan-
veltu í bókinni og á lítinn rétt
á sér. Sterkar svipmyndir eru
dregnar af hreppstjóranum og
gangnaforingjanum en eftir-
minnileaasta persóna bókarinn-
ar er að minni hvggju Margrét
Tómasdóttir, stúlkan sem elsk-
ar rótleysið en virðir rótfest-
una, leysist upp að lokum en
stendur manni þó aldrei eins
Ijóslifandi fvrir hugskotsjónum
os einmitt þá, þegar hún birtist
ekki, þegar mynd hennar er
handan hvítrar snjóbreiðunnar
og sameinast mvnd landsins og
verður ímvnd beirrar mann-
eskju sem ekki er stundlegum
breytingum háð.
T/Teð hinni nýju bók hefur
Indriði G. Þorsteinsson tek-
ið af allan vafa um getu sfna
sem rithöfundur. Þeir sem sögðu
að 79 af stöðinni hefði verið
heppni verða nú að endurskoða
þá .afstöðu sfna. Land og synir
er að minnsta kosti engin
beppni. Hún er þrautunnin bók
sem ber það með sér að höf-
undur hennar hefur lagt sig all-
an fram, hér er á ferðinni full-
komlega meðvituð listsköpun
sem hefur tekizt svo vel að ég
vil skipa Landi og sonum á hlið
við þær þióðfélagsskáldsögur
sem við eigum beztar. Hún gæti
líka orðið annað og meira.
Hring þessarar sögu er f raun-
inni ekki Iokað. Hún gæti allt
eins verið upphaf að stærra
Framhald á bls. 4.