Vísir - 27.04.1964, Page 7

VlSIR . Mánudagur 27. aprfl 1964.
Forstjóri í frægasta skó-
fyrirtæki Þýzkalands flúði
og settist oð d Islandi
Hann var forstjóri I frægasta
skófyrirtæki Þýzkalands Sala-
mander, sat i íþróttaráði Berl-
ínar, hafði verið oiympíudóm-
ari í knattspyrnu. Sú staðreynd,
að hann hafði tekið þátt í fyrri
heimsstyrjöldinni, barizt við
Argonne og fengið Járnkrossinn
fyrsta og annað stig að launum
hafði lengi bjargað honum
frá því að-'verða sviptur stöðu
sinni og æru, hnepptur í fang-
elsi eða jafnvel myrtur. En h'ánn
varð að þola það sem er jafnvel
verra en fangelsun og dauði:
Daglegar ofsóknir ofstækisfullra
hatursmanna. Hann var Gyðing
ur, þeir útvaldir nazistar.
— Ég vissi tæpast hvort ég
mundi lifa næsta dag. Eitt óvar-
legt orð, að ég yrði skotinn.
Ég hafði verið hrakinn úr í-
þróttairáðinu, af æðsta manni í-
þróttamála í Þýzkalandi og
stjóm Salamander hafði feng-
ið ábendingu um að ég væri ó-
æskilegur maður í augum naz-
ista, ég yrði að vikja úr stjórn
FRÁ
arvalda. Ég hafði keypt farmiða
báðar leiðir og sagðist ætla að
heimsækja móður mína og syst
ur, sem voru á íslandi. Síðan
hvarf ég frá Þýzkalandi með
hatt minn og frakka.
— Hvað skildirðu eftir?
— íbúð, bifreið, sumarbústað,
allar eigur mínar.
— Hvað varstu gamall?
— Fjörutíu ára.
Maðurinn var Harry Rosent-
hal, endurskírður í samræmi
við íslenzk lög, og heitir nú
Höskuldur Markússon. Hann sit
ur á Akureyri, er skrifstofu-
stjóri hjá einu af stórfyrirtækj-
um Akureyrar, Amaro.
— Ætlaðirðu að setjast að á
íslandi? spurði ég.
— Nei, ég hafði hug á að
komast til Bandaríkjanna og
ætlaði að setjast þar að. En hér
ætlaði ég að vera meðan ég biði
eftir innflytjendaleyfi.
— Á hverju lifðirðu hér?
— Fyrst í stað á systur minni
og manni hennar, Henny og
En mér var sagt að öllu væri ó-
hætt.
Ég trúði tæpast að ÖLLU
væri óhætt. Þegar ég hafði heils
að móður minni tók hún að
spyrja frétta og ósjálfrátt varð
mér á að tala í hvíslingum.
Móðir mín hló, þegar ég bað
hana að loka hlera, sem var op
inn inn í herbergið, og ég gætti
að því að enginn stæði á hleri.
Ég hafði vanizt því að vara mig
á njósnurum í Þýzkalandi. Þeir
voru alls staðar. Hér gegndi hins
vegar öðru máli, ég sannfærðis,
um það smátt og smátt.
— Hvers vegna þessar hvísl-
ingar, ótti þinn virðist hafa orð
ið óeðlilega mikill. Varðstu fyrir
alvarlegum áföllum í Þýzka-
landi?
— Ég varð fyrir mörgum á-
föllum. Sum þeirra ræði ég
aldrei um, önnur minnist ég
ekki á i blaðaviðtali. En ég
hefði getað sagt þér frá yfir-
heyrslum hjá Gestapo, sem ég
lenti í. Þeir reyndu margt til
að brjóta sálarþrek mitt niður.
Ég missti kjarkinn, þeir brutu
mig niður. En mér var sleppt.
Samt heltók óttinn mig, mér
fannst ég ekki lengur mega um
frjálst höfuð strjúka. Ég mátti
vænta þess að verða kallaður
aftur til yfirheyrslu, og tilhugs-
unin um það varð óbærileg. Of
an á þetta bættist að allir vissu
hvers Gyðingar máttu sfn gagn
vart Aríum ef til ágreinings kom
isrEekt í Reykjavík. Ég dundaði
við þetta pokkurn tíma, en
seldi svo landið þegar ég komst
í kynni við Eirík Kristjánsson
og réðst til hans á Akureyri og
fluttist hingað 1939. Eiríkur
var með saumastofu. ‘ Hann
framleiddi m. a. skyrtur með
lausum flibba. Ég sagði honum,
að erlendis væru menn hættir
að framleiða skyrtur nema með
föstum flibbum. Hann fór eftir
ábendingum mínum, og þannig
komust þessar skyrtur smám
saman í tízku hérlendis.
Harry Rosenthal.
ur og var vart hugað líf á tíma
bili. Það bjargaði mér eflaust,
að ég var strax lagður inn á
sjúkrahús, sem brezki flugher-
inn starfrækti í Reykjavík. Þar
voru margir sérfræðingar og
þeim tókst að halda í mér líf-
tórunni. Fyrst eftir að ég kom
af sjúkrahúsinu gat ég ekki geng
ið. Ég lærði það síðar eftir
marga mánuði. En ég þurfti frek
ari aðgerðar við. Hver læknir-
inn eftir annan sagði að ekki
væri hægt að lagfæra fæturna
á mér. Það var ekki fyrr en
Björn Gunnlaugsson benti mér
á Snorra Hallgrímsson tiltölu-
lega nýkominn til landsins. Ég
fór til hans. Hann lagaði á mér
fæturna og ég gat byrjað að
ganga á sæmilega eðlilegan
hátt. Hins vegar get ég ekki
hlaupið. En ég held stundum
upp á þann dag þegar lífi mínu
var þorgið eftir flugslysið.
— Nú hlýtur að hafa verið
margvlslegum erfiðleikum bund
ið að byrja nýtt líf eftir flótt-
ann frá Þýzkalandi. Hvað tel-
urðu hafa hjálpað þér mest?
— Ég hafði alla æyi vanið
mig á að taka lífinu eins og
það þar að höndum. Það þýðir
ekki að segja sér að hlutimir
ættu að vera öðruvísi en þeir
eru. Þetta viðhorf er nauðsyn-
legt, einmitt þegar eitthvað ber
út af. En auðvitað skipti miklu
máli að hér var gott og hjálp-
legt fólk, og ég naut aðstoðar
þess á ýmsan hátt.
fyrirtækisins. Jámkrossinn
bjargaði mér frá því að ég yrði
fyrirvaralaust sviptur stöð-
unni.
En ég var ekki, fremur en aðr-
ir Gyðingar Iátinn gleyma upp-
runa mínum. Gyðingar vom
neyddir til að ganga með auð-
kenni á fötum sínum og í vega-
bréfum, eins konar brennimark
nazista. Gyðingur á götu í Berl
ín gat ekki vitað á hverju hann
átti von.
Gyðingur mátti varla tala upp
hátt, hann hætti að treysta
nokkmm manni, hann var umset
inn, líf hans var gert óbærilegt.
Þess vegna flúði ég. Ég flúði
einn daginn, allslaus. Ég gat
ekkert haft meðferðis, aðeins
hin venjulegu 10 mörk og nauð
synlegasta fatnað til hálfsmán-
aðar fjarveru. Lengri fjarvera
var bundin sérstöku Ieyfi stjórn
Henddk Ottosyni. Ég fékk ekki
atvinnuleyfi, en aðeins dvalar-
leyfi. Þau hjónin voru ákaflega
hjálpleg og vingjamleg. En mér
fannst stundum vandræðalegt
að verða að biðja Henny um
peninga fyrir klippingu, af því
að ég átti enga.
— Svo hefurðu ákveðið að
setjast að á íslandi?
— Ég kunni svo vel við mig
hér að áhuginn á Ameríku-
ferð hvarf með öllu. Að vísu
hafði mér ekki litizt á blikuna
þegar ég gekk I Iand frá Dronn-
ing Alexandrine og gekk inn I
bæinn. Skammt ofan við höfn-
ina rak ég augun í nazistamerk
ið I glugga. Þar var þá skrif-
stofa þeirra f Reykjavík. Ég
spurði sjálfan mig: Hef ég farið
úr öskunni í eldinn? Mér var
næst skapi að snúa við, fara
aftur um borð og sigla burtu.
þeirra í milli. Ef Arla og Gyð-
ingi lenti saman, var Arlanum
sleppt, en Gyðingurinn tekinn
til yfirheyrslu. Gyðingurinn
varð einnig að gæta þess að
segja ekkert illt um stjórnina.
Raunar gat hver einasti nazisti
gert sér lítið fyrir og sagt um
Gyðing, að hann hefði talað
illa um stjómina, það hefði
bundið enda á líf Gyðingsins.
Vitundin um þetta allt saman
veldur meiri kvölum en hægt er
að gera sér I hugarlund.
— En hér gaztu andað léttar
og svo fékkstu atvinnuleyfi?
— Ég átti gullúr og Leica-
myndavél. Hvort tveggja seldi
ég fljótlega og keypti jarðar-
skika inn við Klepp. Langholts-
vegurinn liggur yfir hann núna.
Þar byrjaði ég á grænmetis-
rækt. Ég seldi grænmetið I verzl
anir. Þá var lítið um grænmet-
— Hvenær byrjaðirðu hjá
Amaro?
— Skarphéðinn Ásgrímsson
forstjóri Amaro bauð mér starf
við prjónastofu, sem hann ætl-
aði að starfrækja. Ég fór út
1945 og keypti in vélar og
stjórnaði prjónastofunni. Síðar
fluttist ég inn á skrifstofuna og
starfa þar nú. Mér hefur alltaf
líkað vel að vinna hér. Mér lík-
ar vel við fyrirtækið, vel við
Akureyri, hér er heimili mitt
og hér er allt eins fallegt og það
getur verið.
— Mér er sagt að þú eigir
tvo afmælisdaga?
— Ég lenti I flugslysi hér á
Iandi og munaði minnstu að ég
missti lífið af völdum þess.
Tveir samferðafélagar mínir lét
ust einum eða tveim dögum eft
ir slysið. Ég lá brotinn og knús
aður á sjúkrahúsi I fjórar vik-
— Heldurðu ekki að þú hefð-
ir átt meiri möguleika ef þú
hefðir farið til Ameríku? .
— Um það get ég ekki sagt.
En ég veit, eftir að hafa kynnzt
mörgum löndum og mörgum
þjóðum, að hvergi er lýðræðis-
legra en á Islandi. Hér spyrja
menn ekki fyrst eftir stöðu og
menntun, heldur hverra manna
þú sért, hvaðan af landinu. Og
hér segja menn það sem þeim
býr I brjósti.
— Álítur þú að við íslend-
ingar ættum að hafa herskyldu?
— Herskylda er holl. Her-
mennskan fór út 1 öfgar I Þýzka
landi. En var lengstum þýðing-
armikið uppeldisatriði. I hern-
um lærirðu að þegja og gera það
sem þér er sagt að gera. Her-
skylda myndi ekki skaða á Is-
landi, að mínum dómi.
- á. e.
'DCR Tll AMARO
EVRÓPURÁÐIÐ
VEITIR STYRKI
Umferöarnefnd meðmælt
hægrí handar akstrí
Eins og kunnugt er hafa allar
þjóðir álfunnar tekið upp hægri
handar akstur nema ísland, Bret-
Iand og Svíþjóð. Svíar hafa nú
ákveðið að tal:a upp hægri hand-
ar akstur og Bretar eru famir að
hugleiða málið. Það em tslend-
ingar líka farnir að gera. Fyrir
Alþingi liggur nú tillaga um at-
' igun á undirbúningi hægri hand-
nr aksturs hér á landi.
Þessi tillaga var fyrir nokkru
send borgarstjórn Reykjavlkur til
umsagnar. Borgarstjómin sendi
hana fyrst til umsagnar umferðar-
nefndar borgarinnar, og nú hefir
nefndin mælt með því til borg-
arstjórnar að tillagan verði sam-
þykkt. Borgarstjórnin sjálf mun
eigi vera búin að senda umsögn
sína til Alþingis ennþá.
I umferðarnefndinni eru þessir
fastafulltrúar: Sigurjón Sigurðs-
son, lögreglustjóri, sem er for-
maður. Gústaf Pálsson borgar-
verkfræðingur, Gísli Halldórsson,
borgarráðsmaður, Þór Sandholt,
skólastjóri, og Guðmundur Magn-
ússon, verkfræðingur. Rökin fyrir
því, að hægri handar akstur verði
tekinn upp hér á landi, era fyrst
og fremst þau, að nær allar aðrar
þjóðir hafi nú hægri handar akst-
ur, og því sé farsælast að taka
upp sömu reglu. bæði með tillit til
aksturs Islendinga I öðrum lönd-
um, og einnig með tilliti til þess
að flest ökutæki sem flutt e.u
hingað til lands, eru gerð fyrir
hægri handar akstur.
Geta má þess að Félag íslenzkra
bifreiðaeigenda berst fyrir því að
tekinn sé upp hægri handar akstur
hér á landi.
Evrópuráðið veitir árlega styrki
til fólks, sem vinnur að heil-
brigðismálum, og er tilgangur
þeirra sá að auðvelda kynnisferð-
ir milli Evrópulanda og út-
breiðslu þekkingar á þessu sviði
Nýlega var úthlutað 136 styrkjum
a' þessu tagi, og komu 'imm
þeirra I hlut Islerrdinga. Er það
f fyrsta sinn, sem íslendingar
eru I hópi styrkþega. — Þessir
fengu sí. ■'•:-»a:
Guðmundur Pétursson læknir til
að vinna að frumurannsóknum I
Frakkla ->di, Bretlandi og Svíþjóð
f eitt misseri.
Haukur Benediktsson fram-
kvæmdastjóri sjúkrahússnefndar
Reykjavfkur til að kynna sér um
þriggja mánaða skeið rekstur
sjúkrahúsa á Norðurlöndum.
Ingibjörg Magnúsdóttir yfir-
hjúkrunarkona á Akureyri til að
kynna sér I eitt misseri hjúkrunar-
kennslu og hjúkrunarstjórnun I
Danmörku.
Sigurlín Gunnarsdóttir, for-
stöðukona Borgarsjúkrahúss
Reykjavíkur til að kynna sér um
þriggja mánaða skeið rekstur
sjúkrahúsa á Norðurlöndum.
Þórður Þorvarðarson tæknifræð-
ingur til að kynna sér I tvo mán
uði mælitækni á sviði geislunar
varna.