Vísir - 12.01.1965, Qupperneq 7

VÍSIR . Þriðjiidagur 12. janúar 1965
AÐ KELDUM
Sérfræðingum á Tilraunastöð
Háskólans í meinafræði að
Keldum við Vesturlandsveg
hefur tekizt með ýtarlegum
rannsóknum að
finna örugglega, hvaða veira
veldur hinum illræmda sauð-
fjársjúkdómi, mæðiveikinni.
Þetta var upplýst fyrir helgina
og vakti að vonum almenna at-
hygli. Mæðiveikin kostaði á
sínum tíma óhemju fé. Fund
ur mæðiveirunnar gefuf vonir
um, að í framtíðinni megi finna
böluefni gegn mæðiveikinnj og
hindra hana f að gerast sami
skaðvaldur og hún var áður.
Hins vegar vona sérfræðingar
og bændur, að með niðurskurð
inum hafi nú endanlega tekizt
að útrýma mæðiveikinni, þannig
að aldrei þurfi að koma til
notkunar slíks bóluefnis.
Dagblaðið Vís'ir átti í þessu
tilefni tal við Pál A. Pálsson
yfirdyralækni og forstöðumann
Tilraunastöðvarinnar að Keld-
um.
— Hvernig byrjaði þetta með
mæðiveikina?
— Það var sumarið 1933, að
flutt var hingað svokallað kara-
kúlfé frá Þýzkaland'i i kynbóta-
skyni. Þetta fé var fyrst haft
í þriggja mánaða einangrun úti
í Þerney, en síðan dreift um
Iandið. Þá var ekki vitað annað,
en hér væri um alheilbrigt fé
að ræða.
— Hvernig stóð á því, að
veikin herjaði svona m'ikið
héma?
— Islenzka féð hefur haft
minna mótstöðuafl gegn þess-
um nýja sjúkdómi og löng inni-
vist þess í rökum fjárhúsum
hefur aukið smithættuna.
— Hvenær kom veikin fyrst
í ljós?
— Það var 1935, sem tekið
var eftir votamæðinn'i eða
Deildartunguveikinni, eins og
hún var kölluð. Það var veiki,
sem var stór í sniðum, og fór
með kindurnar á skömmum
tíma. Fé stráféll af hennar völd
um víða um Suðvesturland. En
hún gekk fljótt yfir og það
reyndist ekki erfitt að gre’ina
hana, einkum vegna þess hve
sjúkdómseinkennin komu
snemma í Ijós.
— En það var þurramæðin,
sem gerði mesta óleikinn?
— Það var 1939, að Guð-
mundi Gíslasyni lækni tókst
að greina þurramæði eða þing-
eyska mæði frá votamæði. Þá
var hún byrjuð að herja Ifka,
en hún var mun seinvirkari en
votamæ"":.., kindurnar gengu
með hana í tvö til fjögur ár, áð-
ur en einkenni komu í ljós.
Það hefur einkum gert hana
erfiðari Viðureignar. Að fimm
til sex árum liðnum var þurra-
mæðin farin að drepa árlega
15-t-20% af sauðfénu á þeim
bæjum, sem hún gekk á, og
hélzt sú dauðatala. Þetta er
sama dauðatala og hefur ríkt
f vissum héruðum Hollands.
— Og þá var gripið til nið-
urskurðarins?
— Já, það var tekið mjög
róttækt á þessum málum, eins
og raunar hafði verið gert hér
einu sinni áður f sambandi við
kláðann á seinni hluta átjándu
aldar. Erlendis hafa vart verið
framkvæmdar jafn róttækar að-
gerðir í sambandi við búfjársjúk
dóma. Samt var ekki hægt að
skipa mönnum að skera niður,
það var aðeins hægt að gera
það með samþykki meirihluta
bænda f hverju héraði. En
bændur voru yfirleitt mjög
samvinnufúsir. Erlendis hefur
oftast orðið að framkvæma
slíkt með lögregluaðgerðum.
— Hvaða ár var níðurskurð-
urinn mestur?
— Niðurskurðurinn eða fjár-
skiptin fóru fram á árunum
1944—1952. Þá var skorið nið-
ur allt fé frá Mýrdalssandi vest-
ur um land og norður að Jök-
ulsá á Fjöllum nema á hluta
Vestfjarða. I þessu mikla átaki
var skorið niður 3 —400.000 af
fullorðnu fé fyrir utan lömb og
er þá ekki talið með það fé, sem
drapst úr veikinni.
— Og skaðinn í pen'ingum?
— Mæðiveikin kostaði nokk-
ur hundruð milljónir fyrir rík-
issjóð á verðlagi þeirra tíma,
fyrir utan allt tjón bændanna.
En niðurskurðurinn tókst von-
um framar og menn voru mjög
bjartsýnir á eftir, að komizt
hefði verið fyrir veikina. Vota-
mæðin hvarf algerlega og hefur
ekki sézt síðan
— Var þá byrjað að girða?
— Það var byrjað á þvf fyrir
fjárskiptin. Girðingarnar voru
mest reistar á árunum 1935—
1944, en siðan hefur þeim ver-
'ið haldið við og þær auknar.
— En þurramæðin var ekki
búin að vera?
— Vegna ýmissa slysa, sem
eiga sér eðlilegar orsakir, skaut
Rætt við Pdl A.
Pólsson yfirdýrn-
lækni og forstöðu-
monn Tilrnunn-
stöðvurinnur uð
Keldum
þurramæðinni upp aftur og aft-
ur, t.d. f Strandasýslu, Skaga-
firði og í Dölunum. En á stór-
um svæðum hefur hún ekki sézt
síðan.
— Var ekkert hugsað um önn
ur ráð en niðurskurð?
— Rannsóknir á mæð'iveik-
inni hófust strax 1939, þegar
Guðmundur læknir greindi fyrst
þurramæðina. Þær fóru í fyrstu
fram í rannsóknastofunni við
Barónsstíg, þar sem mörg merkj
leg afrek hafa verið unnin í sam
bandi við búfjársjúkdóma. En
mæðiveikin reyndist erfið við-
fangs. Guðmundur læknir
reyndi t.d. bólusetningu og
dreifingu kynja, sem sýnt höfðu
Páll A. Pálsson heldur á tilraunaglasi, þar sem mæðiveikiveirur eru ræktaðar á lifandi frumum. Glös
in eru geymd í hjólum, sem snúast án afláts til að koma hreyfingu á vökvann í glösunum. (Ljósm. BG)
mikinn viðnámsþrótt gegn veik-
inni, með sæðingu. En niður-
skurður reynd'ist óhjákvæmileg-
ur.
■— Og eftir niðurskurðinn
héldu menn, að allt væri af-
staðið?
— Það var hlé í nokkur ár,
en þá fór veikinni að skjóta
upp á takmörkuðum svæðum,
og hefur haldið því áfram fram á
síðustu ár. En alltaf hefur verið
gripið mjög snemma í taumana
og hún hefur ekki náð neinni
útbre'iðslu. Síðast var skorið
niður í Suður-Dölum haustið
1963 og eftir þann niðurskurð
eru sérfræðingar vongóðir um,
að tekizt hafi verið að útrýma
mæðiveikinni hér á landi. Að
vísu er Mýrahólfið enn und’ir
grun, en þar eru 70.000 fjár, og
haft er vakandi auga með því.
En áframhald rannsókn-
anna?
— Þegar tilraunastöðin að
Keldum var stofnuð 1948,
fékkst fullkomnari aðstaða til
rannsókna, svo sem einangrun-
arklefar svo hægt var að fram-
kvasma dýratilraunir af meira
öryggi. Það tókst snemma að
flytja mæðiveikina m'illi dýra
og sanna, að veikin var ekki af
völdum baktería. Snemma voru
leiddar líkur að því, að hér
væri um veirusjúkdóm að ræða.
Síðar varð hlé á rannsóknum
eftir fjárskiptin, en þegar veik-
in tók að láta bera á sér á ný,
var þráðurinn tekinn upp aftur,
og var þá komin aðstaða til að
rækta veirur í lifandi frumum I
glösum, en það hefur ,mikið
gildi fyrir slíkar rannsóknir.
— Hvenær var svo veiran
einöngruð?
— Það var árið 1958, að dr.
Birni Sigurðssyni lækni tókst
að einangra veiru úr mæðu-
lungum, en þá vissu menn ekki,
hvort það var mæðiveiran.
Rannsóknunum var haldið á-
fram og smám saman hlóðust
upp sönnunargögnin gegn þess-
ari veiru. Árið 1960 skrifa þau
Halldór Þormar lífeðlisfræðing-
ur og Bergþóra S'igurðardóttir
læknir greinargerð um rann-
sóknirnar. Var það fyrsta grein-
argerðin um mæðiveikina. Þá
hafði komið 1 ljós, að þessi
sama veira fannst alltaf í mæði-
veikilungum. Mótefni voru
fundin og benti það einnig í
sömu átt, því þau fundust
aldrei í heilbrigðum kindum.
Þtssi greinargerð var prentuð í
febrúar í fyrra í Journal of
Infectious Diseases. Þegar veir-
an hafði verið einöngruð var
hægt að setja hana í kindur og
fylgjast með kindunum. Allt
hefur þetta tekið langan tíma,
vegna þess hve hægfara veikin
er. En það kom að þvi, að
kindurnar fóru að sýna sjúk-
dóm, sem ekki var hægt að að-
greina frá mæðiveiki. Það eru
tvö til þrjú ár sfðan veikin fór
að koma fram og núna eru til-
fellin orðin nokkur.
— Og hvað vitið þið um
mæðiveikina núna?
— Síðastliðin fjögur ár hafa
safnazt heilmiklar upplýsingar
um mæð'iveikina og margvísleg
ar tilraunir hafa verið fram-
kvæmdar til að kanna einstök
atriði í sambandi við hana, svo
sem mótefnamyndun, smitleiðir
og samanburður við mæðiveilri
erlendis.
Aðalatriðið er að finna upp
bóluefni gegn mæðiveikinni og
nú höfum við þær upplýsingar,
að við höfum ástæðu til að
það takist með tíma og þolin-
mæði, en það getur orðið erfið
leið. Mæðiveikin er tiltölulega
lítið brot af starfseminni hér
á Keldum, enda er mæðiveikin
löngu hætt að vera sá skað-
valdur, sem hún var, og aðrir
sjúkdómar hafa tekið forustuna
á því sviði. Meðal annars hef-
ur visna verið rannsökuð mjög
nákvæmlega og hefur Halldór
Þormar sýnt fram á skyldleika
hennar við mæðive'iki. Visn-
unni hefur nú verið útrýmt, að
því er talið er.
— Hverjir hafa starfað mest
að mæðiveikirannsóknunum?
— Guðmundur Gíslason lækn
ir veit manna mest um hana.
Hann hefur fylgzt með henni
frá upphafi og langmest allra
unnið að baráttunni gegn henn'i.
Ég hef áður minnzt á dr. Bjöm
Sigurðsson og Bergþóru Sigurð
ardóttur og í seinnt tíð hafa
einkum starfað að þessum
rannsóknum þau Halldór Þorm-
ar og Margrét Guðnadóttir
læknir.
☆