Vísir - 22.10.1965, Blaðsíða 4

V í S IR . Föstudagur 22. október 19s5.
a
Haf narminningar
P'ftir að allar leiðir heim til
íslands lokuðust 1940 færð-
ist félagslíf fslendinga i Kaup-
mannahöfn smám saman í ann-
að horf e áður hafði verið.
Þar höfðu um langt skeið ver-
ið starfandi tvö félög: Annars
vegar var fslendingafélagið, en
aðalstarf þess hafði um langt
skeið verið að halda skemmti-
samkomur mánaðarlega á vetr-
um. Þetta voru landamótin svo
nefndu og höfðu á sér hlýlegan
og dálftið menningarlegan blæ,
sem félögum annars staðar í
heiminum hefur ekki alltaf tek-
izt að halda jafngóðum. Þeir
listamenn er á landamótum
komu fram, voru venjulega ekki
faf lakara taginu Ég man í svip-
inn eftir Maríu Markan, Elsu
Sigfúss, Stefáni fslending, Har-
aldi Sigurðssyni af ísl. lista-
mönnum og þeir erlendu voru
heldur ekki af verri endanum
valdir. Ég minnist Eriings Blön-
dals Bengtssonar, er lék hér í
gær með Sinfóníuhljómsveit-
inni, að hann var fenginn til að
spila á landamóti, ungur dreng-
ur, gott ef ekki I stuttbuxum, og
lék sér með öðrum börnum á
eftir.
Hins vegar var stúdentafélag
ið — Félag íslenzkra stúdenta í
Khöfn, elzta stúdentafélag ís-
lenzkt — ef ég kann rétt með
að fara — en það var stofnað
k árið 1893 og er þvl komið tals-
vért'á áttunda tuginn. Starfsemi
Stúdentafélagsins mátti gseina í
tvo meginþætti: annars vegar
sérmál stúdenta og hagsmuna-
mál þeirra, hins vegar erindi og
umræður um menningarmál al-
mennt og þá oft um þjóðfélags
mál og pólitík. Hefur þessi síð-
ari þáttur jafnan verið mun
fvrirferðarmeiri. Þegar sam-
göngur við ísland tepptust féllu
stjórnmálaumræður um samtíð-
armál niður af eðlilegum ástæð-
um, en erindi og umræður á
{fundum beindust að menningar-
málum íslenzku þjóðarinn-tr,
einkum þeim þáttum þeirra er
félagsmenn höfðu áhuga á og
töldu sig geta rætt af nokkurri
þekkingu. Jafnframt því að tók
fyrir eðlilega endurnýjun félags
manna þar eð kandídatar kom-
ust ekki heim og stúdentar eaki
utan, gerðust félagsmenn þrosk-
aðri en áður hafði tíðkazt — og
umræður á fundum því væntan
lega hófsamlegri og viturlegri
en stundum áður.
Eftir hernám Þjóðverja vakn-
aði smám saman með íslending-
um í Kaupmannahöfn vitundin
um það að einhverra aðgerða
væri þörf til þess að auka sam-
heldni landa og þjappa þeim
þéttar saman.
Þeim sem nér eru staddir !
kvöld þarf væntanlega fæstum
að kynna þær aðgerðir er vald-
ar voru í þessum tilgangi: Ann-
arsvegar kvöldvökurnar, sem að
jafnaði voru haldnar á hálfs-
mánaðar fresti, hins vegar út-
gáfustarfsemi, þar sem Frón ber
hæst, en ekki má heldur gleyrna
söngbókinni, sem ég vona að
sum okkar eigi enn og hafi jafn
vel með sér í kvöld og frétta-
bréfunum sem fjölrituð voru.
Til fróðleiks þeim er eigi þekkja
til, má geta þess að hver kvöld-
vaka snerist um eitthvert ákveð
ið efni. Undirbúningsmenn söfn
uðu saman margvíslegum fróð-
leik, ólíkum þáttum, er allir
beindust að þessu efni. Fengnir
voru lesarar til að i'—> ^essa
þætti á vökunni, en þeir voru
tengdir saman af framsögu-
manni eða aðalþul kvöldvökunn
ar. Ef ég man rétt f jallaði fyrsta
kvöldvakan um Bessastaði og
var þangað dregið efni úr líkleg-
um áttum sem ólíklegum, svo að
fáir fóru þaðan án þess að hafa
heyrt eitthvað er kom þeim á
óvart, eitthvað er þeir höfðu
ekki vitað eða hugsað út í áður.
Þetta form er afar frjálslegt og
getur orðið býsna snjal.t og
skemmtilegt í höndum hug-
Guðmundur Árnlaugsson.
kvæmra manna. Á kvöldvökun
um var einnig sungið og voru
söngvar framan af fjölritaðir
fyrir hverja kvöldvöku jen síðar
réðst stúdentafélagið í að gefa
út almenna söngbók eins og
ég nefndi áðan.
En lengst mun þó líklega úl-
gáfa Fróns lifa í hugum manna
enda held ég að það sómi sér vel
í flokki íslenzkra tímarita. Af
því komu út tveir árgangar heil-
ir og eitt hefti af þeim briðja.
Sennilega hefur félagslíf Hafnar
íslendinga aldrei staðið með
meiri blóma en á hernámsárun-
um, það var eins og einangrun-
in þrýsti mönnum ósjálfrátt þétt
ar í hóp. Auk aðalfélaganna
tveggja, Islendingafélags og
stúdentafélags voru stofn-
uð söngfélag, er starfaði
með miklum þrótti og söng á
skemmtunum Islendinga og Fær
eyinga og í danska útvarpið,
róðrarfélag, taflfélag, umræðu
klúbbar um fagleg áhugamál
og fræðsluflokkar..
Margvíslegir erfiðleikar steðj-
uðu að félagsstarfseminni, eink
um hin síðari ár stríðsins: tak-
markanir á samgöngum, út-
göngubönn og fleira er gerði úti-
vist á kvöldin erfiða eða ó-
kleifa.
En þetta hafði furðulítil áhrif,
það var stundum engu líkara en
mönnum væri því meira í mun
að hittast sem það var örðugra.
Margir mannfundir þessara ára
voru alveg einstaklega fallegir
og skemmtilegir. Ég nefni af því
er fyrst kemur ? hugann afmæl-
ishóf Sigfúsar Blöndals, er hann
varð sjötugur, og svo I’slendinga-
mótið 17. júní 1944. En þetta
eru allt minningar sem eru flest-
um okkar sameiginlegar, sem
hér erum saman komin í kvöld.
ÝMIS ATVIK.
^ðrar minningari er"" snerta
sambúðina við Dani og á-
standið í Danmörku hernámsár-
in eru einstaklingsbundnar og
þar gæti hvert okkar sagt sína
sögu. Ég stóð ekki í neinum
stórræðum, og kom ekki nærri
stórtíðindum. Þó kemur sitt-
hvað upp í hugann, skyndimynd
ir er ég vona að menn virði
mér til vorkunnar að ég segi frá,
úr því að ég er farinn að rifja
upp gamlar minningar á annað
borð.
Menntaskólinn sem ég kenndi
við stóð niðri við Vötn, við
Vodroffsvej. Þar sem víðar voru
ýmsir bendlaðir við andspyrnu-
hreyfinguna, ekki síður nemend
ur en kennarar. Eitthvað hafði
siazt út um það, að Þjóðverjar
hefðu í hyggju að gera razzíu í
skólanum og var nokkur viðbún-
aður að því tilefni, m.a. ákveðið
að kennari í tiltekinni stofu er
lá vel við skyldi hafa gætur á
aðalinngangi skólans og götunni
fyrir framan og hringja skóla-
bjöllunni ákaflega ef hann yrði
Þjóðverja var. Þá mundu allir
kennarar senda nemendur sín i
í kjallara eins og um loftárás
væri að ræða. Við það mundi
verða glundroði, er gerði þeim
sem á þyrftu að halda kleift að
komast undan eftir öðrum leið-
um um háaloft hússins inn í
önnur, er sambyggð voru við
það. Þessi kænlega ráðagerð
kom þó fyrir lítið. Einn morgun
er ég var að kenna í stofu
við bakhlið hússins, komum við
allt í einu auga á einn græn-
klæddan uppi á girðingu og síð-
an annan þar nálægt og hinn
þriðja. Það var greinilegt að at-
hygli þeirra beindist að okkar
húsi, en ekki grannhúsunum og
að þeir áttu að sjá um að eng-
inn slyppi út eftir þaki eða um
Síðari hluti
bakdyr eða .glugga. Enda kom
fljött á daginn, að Þjóðverjarn-
ir voru komnir inn í skólann öll-
um að óvörum. Taugar manna
voru allspenntar meðan á heim"
sókninni stóð. Við urðum að
hafast við þar sem við vorum
komin í kennslustofunum. Ekki
dró þó til tíðinda — Þjóðverj-
arnir fóru sína leið án þess að
taka nokkurn með sér, fundu
ekki þann sem þeir voru að
leita að. En nokkru síðar tók
einn kennaranna reiðhjól sitt,
hjólaði í burtu og sást ekki meir
í skólanum það sem eftir var
stríðsins. Og síðar um daginn
komu Þjóðverjarnir á ný og voru
Eitt minnisstæðasta atvikið úr sögu hcrnámsáranna í Danmörku var Sheli-bruninn. Þar voru til húsa
höfuðstöðvar Gestapó í Danmörku. 21 brezk Mosquito flugvél gerði sprengjuárás á þessa miklu bygg-
ingu 21. marz 1945. Um 200 Þjóðverjar og danskir Quislingar létu þama lífið, en fjöldi danskra fanga
Gestapó siapp út. Loftárásin þótti mikið meistaraverk. Hér sést byggingin í ljósum logum í loftárásinni.
Fluttar af Guðmundi
Arnlaugssyni, rektor,
á Landamóti Dansk-
íslenzka félagsins
15. þessa mánaðar

þá einmitt að leita þessa manns
er hafði gengið þeim úr greip-
um á svona hljóðlátan og ó-
sögulega hátt. AÍdrei frétti ég
hverju það var að þakka, að
þeir skyldu ekki hirða hann í
fyrra sinnið.
I annað skipti er ég var
að kenna í þessari sömu
stofu vissum við ekki fyrri til
en fylking lítilla flugvéla, Mosq-
uitovéla, þýtur fram hjá í svo
sem 100-200 m fjarlægð, að
því er virtist, rétt í hæð við
húsþökin.
Ekki hafði verið blásið neitt
loftvarnamerki — það kom ekki
fyrr en góðri stund síðar —
en vélunum fylgdi mikill há-
vaði og gnýr, enda tæmdust efri
hæðir skólans á svipstundu. All-
ir flýttu sér í kjallarann, sem
mest þeir máttu, allt hið marg-
æfða skipulag brotnaði í rúst í
einu vetfangi, og mesta mildi
að enginn skyldi troðast undir.
Enginn vissi hvað undir þessu
ferðalagi bjó eða hvernig þess-
ar ensku flugvélar höfðu kom-
izt fram hjá öllum varnarvirkj-
um og aðvörunarkerfum inn í
miðja Kaupmannahöfn. Nokkru
síðar kom einn kennarinn neð-
an úr bæ. Hann hafði verið
staddur rétt hjá Shellhúsinu er
atlagan var gerð. Hann þótti
segja ótrúleg tíðindi: að sprengj-
um hefði verið varpað á Shell-
húsið, en allir vissu, að á
efstu hæð þess geymdu Þjóðverj
ar ýmsa helztu menn andspymu-
hreyfingarinnar sem gísl til þess
að skýla húsinu og aðalstöðv-
um sínum. Þetta þótti frábært
afrek að varpa sprengjum á
húsgaflinn, þannig að hús- g
ið varð ónýtt án þess að |
íbúa þakhæðarinnar sakaði, og |
að þeir sluppu jafnvel óskadd- |
aðir úti í glundroðanum sem |
varð. En þeim mun sárar var
svo að frétta að þessi sama á-
rás kostaði mörg saklaus bö n
lífið fyrir slys, en þannig geng-
ur þetta í ófriði.
■það er hættulegt að byrja á
því að rifja upp minningar
frá þessum tíma, þær hrannast
upp hver af annarri og margir
viðburðimir stórvægilegri en «
þessar skólaminningar: Jóns- |
messubálin, sem loguðu um all- |
ar götur Hafnar, sú örlagaríka I
vika, þegar íbúarnir fóru i alls-
herjarverkfall, og Þjóðverjar
lokuðu fyrir allar lífsnauðsynj-
ar, jafnvel rafmagn, vatn og
gas. En ég skal reyna að stilla
mig.
STRENGUR, ER
SEINT SLITNAR
Seint mun aðfaranótt hins 5.
maí 1945 líða okkur alveg úr
minni. Fagnandi mannþyrping
á öllum götum, innilegur fegin-
leikur og gleði er lýsti sér í
öllu háttalagi fólks og brauzt
út í söng öðm hverju. Ég geri
Framhald á bls. 2.