Vísir - 26.03.1966, Blaðsíða 6

6
El
V1SIR . Laugardagur 26. marz 1966.
Framh. af bls 9
ið áhættufé er frá engum öðrum
tekið neitt fjármagn, en þvert á
móti myndi bygging álbræðslunn
ar og rekstur hennar hafa hag-
stæð áhrif á öflun fjármagns til
annarra framkvæmda og at-
vinnugreina.
★
Ég vik nú nánar að hverju þess
ara atriða.
Hinn mikli hagnaður, sem í því
felst að gera samning við ál-
bræðslu nú, um sölu á raf-
magni, liggur einfaldlega í því
að geta miklu fyrr en ella nýtt
til tekjuöflunar fyrir þjóðarbúið
stórfellda raforkuframleiðslu, er
ella væri ekki markaður fyrir.
Þetta mun svo aftur hafa í för
með sér örari uppbyggingu raf-
magnsframleiðslunnar í framtíð-
inni ásamt þeim margvíslegu
efnahagslegu tækifærum, sem í
þvi felast. Um 22 árum eftir að
Búrfellsvirkjunin við Þjórsá tæki
til starfa með raforkusölu til ál-
bræðslu, verða öll lán hennar full
greidd, svo að allar tekjur frá ál
bræðslunni vegna raforkusölu að
frádregnum tiltölulega litlum ár-
legum reksturskostnaði mundi þá
verða hreinn greiðsluafgangur
fyrir raforkukerfið. En gert er ráð
fyrir, að álbræðslan muni greiöa
fyrir rafmagnið á annað hundrað
milljónir króna árlega.
Ef litið er á gjaldeyris- og þjóö
artekjur í sambandi viö álbræösl
una koma til álita eftirfarandi at
riði:
Hreinar gjaldeyristekjur af 60
þús. tonna álbræðslu reiknast
300-320 milljónir króna.
við mannaflaþörf við rekstur
hennar reiknast hreinar gjaldeyr-
istekjur á mann um 700 þús. kr.
á ári. Sennilega eru samsvarandi
tölur I sjávarútvegi um 250-300
þús. kr. á mann á ári. Miöað við
reynslu okkar er líklegt að þjóð
artekjur okkar séu um fjórum
sinnum meiri en hreinar gjaldeyr
istekjur, sem þær grundvallast á.
Samkvæmt þessu má ætla, að ál
bræðslan skapi svigrúm til aukn
ingar þjóðartekna, er nemi allt
að 1200 millj. kr., sem.dreifast
um hagkerfið í heild.
Skattgreiðslur álbræðslunnar
eru verulegar. Aðalskattgreiðslan
fer fram í formi framleiðslugjalds
á hvert tonn málms, sem fram-
leiddur er. Það er misskilningur,
að álbræðslunni sé ætlað að njóta
skattfrlðinda. Framleiðslugjaldið
er reiknað á grundvelli gildandi
skattalaga og miðað við það
hvað fyrirtækinu mundi veröa
gert að greiöa samkvæmt þeim.
Það hefur hins vegar verið talið
hagræði, aö skattgreiðslan færi
fram í þessu formi, er það álit
bæöi innlendra sérfræðinga á
þessu sviði og einnig erlendra,
sem leitaö hefur verið um álits
þar að lútandi. Þetta fyrirkomu-
lag hefur heldur ekki orðið neitt
deiluatriði í þessu máli. Miðað við
full afköst 60 þús. tonn á ári yrði
skattgjaldið rúmar 50 millj. kr.,
en færi hækkandi samkvæmt á-
kvæðum samningsins, þar sem
greiðslan á tonn hækkar verulega
eftir því sem á líöur og afskrift
artími verksmiðjunnar er á enda
en hæst kemst skattgjaldið eftir
15 ár í 35 dollara á tonn. Skatt
gjaldiö gæti þá oröið allt að 100
milljónum króna. Aö vísu eru
fyrirvarar, ef álverð lækkar á
heimsmarkaöi og eins að fram-
leiðslugjaldið fari ekki fram úr
50% hagnaöar, en í þeim tilfell-
um mundu skattgreiðslumar
einnig lækka samkvæmt almenn-
um skattalögum. Eins og ég hef
áður gert grein fyrir, er gert ráð
fyrir þvl, að skattgjaldið renni
til atvinnujöfnunarsjóðs, sem á
að vinna að atvinnuaukningu til
jafnvægis I byggð landsins, eins
og það er orðað að frádregnum
þeim hluta þess, sem rennur til
heimasveitar, þ.e. Hafnarfjarðar
og iðnlánasjóðsgjaldi.
Samhliða byggingu álbræðslu
yrði byggð höfn við Straumsvík
og er hún hluti Hafnarfjarðar-
hafnar, sem nú tekur einnig yfir
þetta svæði. Samkvæmt ráðgerð-
um samningum greiðir álbræðsl-
an allan kostnaö við byggingu
hafnarinnar, ábyrgist viöhalds-
þá forgangs-
rétt til notkunar hafnarinnar. Á-
ætlanir um kostnað þessarar hafn
arbyggingar I dag munu nema
um 100 millj. kr., en reynist
kostnaðurinn meiri greiðir ál-
bræðslan hann engu að síður á
25 ára tímabili. Hafnarfjörður
hefði að sjálfsögðu mestan bein
an hagnaö af þessari hafnargerð
en ég tel, að hún muni I fram-
tíðinni að ööru leyti hafa mikið
þjóöhagslegt gildi.
Það liggur mjög nærri að á-
lykta, að bygging og rekstur ál-
bræðslu mundi geta haft veruleg
áhrif til góðs á eflingu iðnvæð-
ingar almennt I landinu. Skapast
tækifæri til þess, að upp komi I
landinu vinnsla úr áli, einkum
til innanlandsnotkunar. Eitt af því
sem háir íslenzkum iðnaði, er hár
hráefniskostnaöur, þar sem flest
hráefni eru hér innflutt og mun
dýrari en I þeim iðnaðarlöndum
sem við er keppt. Mér er kunn-
ugt um, að íslenzkir iðnrekendur
tengja töluverðar vonir við bygg-
ingu álbræðslu frá þvl sjónarmiði
aö hún geti skapað mikilvæg ný
tækifæri, sem I því fælust, aö ál
gaéti orðið hér jafn ódýrt eða ó-
dýrara en I nágrannalöndunum.
Loks er að því að víkja, aö
allt fjármagnið til byggingar ál-
bræðslu kæmi frá erlendum aöil-
um, allt að 2 þús. og 5 hundruð
milljónir króna. Það er því frá
engum innlendum aðila tekið né
heldur hagnýttir til þess láns-
möguleikar, sem draga myndu úr
öðrum lánsmöguleikum til efling
ar íslenzku atvinnulífi. Þvert á
móti er það augljóst, aö bygging
álbræðslunnar með þeim kostum
sem henni eru samfara, mikilli
gjaldeyrisöflun, verulegri aukn-
ingu þjóðartekna mundi skapa
nýja möguleika til aukinnar láns
fjáröflunar af hálfu Islendinga
sjálfra, öðrum atvinnugreinum
til uppbyggingar og hagræðis.
★
Hagur fslendinga
tryggður
Auðvitað verður ekki framhjá
því komizt, að nokkur áhætta
gæti verið því samfara fyrir ís-
lendinga, að byggð yrði hér ál-
bræðsla. 1 allri samningagerðinni
við hina erlendu aöila hefur af ís
lendinga hálfu verið leitazt við
að draga sem mest úr sérhverri
slíkri áhættu. Lögð hefur verið á-
herzla á það, að hið svissneska
fyrirtæki tæki á sig miklar skuld
bindingar I þessu sambandi, svo
hagur íslendinga væri sem bezt
tryggður og tekjur af álbræðsl-
unni fyrir íslenzka þjóðarbúið
öruggar og jafnar. Mikilvægast í
þessu málefni efu ákvæðin um lág
marksgreiðslur fyrir raforku, sem
þýöir aö álbræðslan er skuldbund
in til þess að greiða fyrir þá raf
orku, sem samið yrði um að
selja henni, hvort sem hún þarf
á henni að halda eöa ekki. Gilda
þessi ákvæði á meöan samning-
amir eru I gildi. í öðru lagi yröi
hið svissneska fyrirtæki skuld-
bundið til þess að Iækka aldrei
framleiðslu álbræðslunnar á ís-
landi meira hlutfallslega en ann
arra álbræðslna sinna að sam-
anlögðu. Þetta þýðir, að lækkun
framleiðslu vegna sölutregðu mun
aldrei bitna á álbræðslunni á Is-
landi umfram aðrar, sem I eigu
fyrirtækisins eru. Þessi tvö á-
kvæði um fasta lágmarksgreiðslu
eiga að tryggja það eins og bezt
verður á kosið, að atvinna og
skattgreiðslur og aðrar tekjur
af álbræðslunni veröi jafnar og
öruggar. Ég tel óhætt að fullyrða
að skuldbindingar hins svissneska
fyrirtækis séu yfirleitt miklu
meiri en almennt tfðkast um at-
vinnurekstur útlendinga og ó-
venjulega fast um það búið, að
fyrirtækið skili öruggum tekjum
I þjóðarbúið. Það er ekki ósenni-
legt, að hægt hefði verið aö fá
einhver af hinum fjárhagslegu
atr. samninganna eitthvað hagst.
ef slakaö hefði verið á hinum
hörðu kröfum um skuldbindingar
af hálfu hins erlenda fyrirtækis.
Það hefur hins vegar verið ein-
dregið mat ríkisstjórnarinnar og
annarra, sem um mál þetta hafa
fjallað, að nauðsynlegt væri að
forðast alla áhættu I þessum efn-
um, svo sem kostur væri, svo áð
þessi framkvæmd yrði til þess
að auka öryggi I þjóðartekjum Is-
lendinga, en ekki til að draga úr
þvL
★
Mál þetta hefur átt langan að-
draganda og kostað mikinn undir
búning. Ríkisstjómin hefur kapp
kostað að láta Alþingi fylgjast
vel með undirbúningi málsins og
hverju hefur fram undið á hverj
um tíma. Á sl. ári hefur þing-
mannanefnd (valin af þingflokk-
um) unnið að undirbúningi máls-
ins til meðferðar hér I þinginu, en
hún hefur verið skipuð tveim full
trúum allra þingflokka, en sjálfur
hef ég heft meö höndum for-
mennsku þessarar nefndar. Þessi
þingmannanefnd hefur haldiö alls
26 fundi. Hún hefur á hverjum
tíma haft aðgang að öllum gögn-
um þessa máls bæöi varðandi
orkumál og álbræðslu. Hún hef
ur haft aðstöðu til þess að kynna
sér nokkuö eöli og rekstur ál-
bræðslu og kynna sér uppbygg-
ingu og starfsemi hins svissn-
eska álfyrirtækis. Hún hefur yfir
farið öll samningsuppköst aðal-
samningsins og verið kynnt efni
fylgisamninga. Hún hefur starfað
eins og hver önnur þingmanna-
nefnd að undirbúningi málsins án
hliðsjónar af afstöðu þingmanna
I grundvallaratriðum til þess,
hvort þeir teldu æskilegt, aö
þetta mál næði fram að ganga
eða ekki. Ég sé ástæðu til þess
aö þakka þingmannanefndinni
fyrir störf hennar og ágætt sam-
starf I nefndinni frá öndveröu.
Mér er vel ljóst, að starfsemi
hennar hefur á margan hátt leitt
tl góðs og umbóta f þeirri samn
ingagerð, sem við höfum haft
með höndum, og það er því meiri
ástæöa til þess að starfsemi þing
mannanefndarinnar njóti fullrar
viðurkenningar af minni hálfu,
þar sem ég I öndverðu var nokk
uð efnis um, að þátttaka allra
þingflokka I henni mundi verða
til þess að greiða fyrir undirbún-
ingi málsins. Svo hefur engu
síður orðið, eins og ég sagði. Og
um það á enginn misskilningur
að ríkja, að sumir nefndarmenn
hafa frá öndverðu verið andvígir
grundvallaratriðum málsins og
Menningarsjóður Akureyrar
keypti á s.l. ári nokkur málverk,
en fyrirhugað mun vera að
koma síðar upp listasafni 1 bæn
um og má segja að hér sé fyrsti
vísirinn til þess fenginn. Menn-
ingarsjóðurinn var stofnaöur á
100 ára afmæli Akureyrar.
Þau málverk sem keypt voru
eru þessi: Jóhannes S. Kjarval:
Öxarárfoss (1930), Eyjólfur K.
Eyfells: Vatnsdalshólar, Höskuld
síðar hefur komið I ljós, að and-
staða þeirra við málið var víð-
tækari en mér fannst vera ástæða
til að ætla.
★
Hagnýtum möguleika
landsins
Ég beini að lokum orðum mín
um til æskufólks þessa lands, sem
á að erfa landið. Meðan ætlað
er ,að samningurinn við hið
svissneska fvrirtæki sé í gild^
mun íbúatala Islendinga tvöfald-
ast. Hér mun upp úr aldamótum
búa 400 þús. manna þjóð. Ég við
urkenni að ég er bjartsýnn á
framtlð þessarar litlu þjóðar, en
sú bjartsýni helgast einnig af því
að við séum á hverjum tíma menn
til þess að hagnýta sérstaka
möguleika, sem að því stefna, að
treysta efnahagskerfi þjóðarinn-
ar og þorum meðal annars, ef
svo ber undir að gera samninga
við erlenda aðila I sambandi við
áhættufjármagn og tæknikunn-
áttu, ef við teljum að þeir komi
þjóðinni að gagni.
Það hefur ekki verið ætfð vöxt
ur I íslenzku atvinnullfi, það hef
ur ekki ætfð verið vinnuaflskort
ur hjá þessari litlu þjóð. Þeir,
sem minnast atvinnuleysisáranna
hafa ef til vill rfkari ástæðu til
þess en aðrir að leggja sig fram
um það að gera hverjar þær ráð-
stafanir, sem teljast megi líkleg
ar til þess að bægja vágesti at-
vinnuleysis og örbirgðar frá dyr
um þjóðarinnar. Við erum að vísu
lftil þjóð I harðbýlu landi. En
þessi litla þjóð á mikla möguleika
I ónotuðum auðlindum landsins,
f vatnsafli og jarðvarma, í gróð-
urmold og fengsælum fiskimiðum
Islenzka þjóðin býr yfir miklum
framtíðarmöguleikum. Á þvf velt
ur, að við hagnýtum þá með hag
sýni, bjartsýni og djörfung á
hverjum tfma.
ur Bjömsson: Svanir (1938), Kári
Eiríksson: Málverk (1965).
Þetta eru fyrstu verkin, sem
Menningarsjóðurinn kaupir en
fyrirhuguð munu vera frekari
kaup slðar meir. Una bæjarbúar
því vel að upp skuli kominn
vlsir að listasafni, þótt staður
hafi ekki enn verið fenginn fyrir
það.
— Fréttaritari,
BOLANDS-KEXÍD BRAGDAST BEZT

DANIELOLAFSSON 06 C0.H.F.
VONARSTRÆTI 4 SÍMI 24150
Miðað kostnað og hefur
Vísir að lista-
safni á Akureyri