Vísir - 01.04.1966, Blaðsíða 9

V IS I R . Föstudagur 1, apríl 1966.
9
■mmm
Cérkennilegt atvik sem gerð-
ist snemma á þessu ári, eða
nánar tiltekið 17. janúar s.l. hef-
ur minnt okkur á það, að við
lifum í hræðilegum og hættu-
legum heimi. Það er óhugnan-
leg og óhagganleg staðreynd að
við lifum í heimi vetnissprengj-
unnar. Atburðurinn sem minnir
okkur á þetta er að þennan dag
fórst risastór bandarísk
sprengjuflugvél yfir Palomares
baðströndinni á Suður-Spáni.
Hún fórst þegar hún var að
taka benzín á flugi frá benzín-
flutningavél, komst neisti í
benzínið og á svipstundu varð
sprenging í flugvélinni og tætl-
umar úr henni fleygöust til jarð
ar og dreifðust yfir stórt svæði.
Það sem gerði þetta slys sér-
staklega óhugnanlegt var að
sprengjuflugvél þessi hafði haft
innanborðs fjórar vetnissprengj
ur. Sprengjur af þeirri stærð,
sem gætu með einum blossa
gereytt stærstu heimsborgir.
Sem betur fór sprungu þær þó
ekki, en þær féllu til jarðar,
þrjár af þeim fundust bráðlega
á landi, en síðan hefur þrotlaus
leit staðiö yfir eftir fjórðu
sprengjunni og er hún nú loks-
ins fundin á hafsbotni.
piugferð sprengjuflugvélar
þessarar með vetnissprengj-
una vekur með okkur óhug, en
þó er þetta engin nýjung. Þó
að hljótt fari i daglegum um-
ræðum, þá hefur þessum vetn-
issprengjuflugferðum verið hald
ið uppi nærri því látlaust í heil-
an áratug. Þær eru liöur í vam
ráða, annað var smíði Polaris-
kafbátanna, hitt var að halda
uppi þessum stöðugu vetnis-
sprengjuflugferðum kringum
landamæri Sovétríkjanna. Ef
Rússar gripu til óyndisúrræða
til að hrifsa heimsvöldin yrðu
þessi tæki tilbúin á öllum tím-
um sólarhrings til að svara i
sömu mynt og mola hina rúss-
nesku árásarheri.
Þó virðist sem þörfin fyrir
slíkar öryggisflugferðir sé ekki
nú á síöustu árum oröin eins
brýn og áður, þar sem Banda-
ríkjamenn hafa nú stillt upp í
heimalandi sínu miklum fjölda
langdrægra eldflauga, sem þeir
geta skotiö yfir hálfan hnött-
inn. Þrátt fyrir það sýnir atvik-
ið á Spáni að þeir halda flug-
ferðunum áfram.
Jþað hefur verið von og trú
beztu manna, að ekki muni
nokkum tíma koma til þess aö
þessum eyðingarvopnum verði
beitt. Þau verði einungis liður
í valdajafnvægi stórveldanna,
svo framarlega sem ábyrgðar-
lausir óvitar eins og Kínverjar
fara ekki að meðhöndla kjam-
orkuvopn eins og leikföng
En þrátt fyrir það, að þess-
um hræðilegu vopnum yrði aldr
ei beitt í styrjöld, þá er það
óneitanlega óviðkunnanlegt að
hugsa til þess, að sprengjuflug-
vélar skuli stöðugt vera á
sveimi yfir heimsálfunum með
svo óskemmtilegan farm innan
borðs. Og menn spyrja sjálfa
sig: Hvernig er það getur ekki
alltaf komið eitthvert slys fyrir,
Þannig er stálolíufötunum safnaö saman á ströndinni við Palomares til útflutnings tii Bandaríkj-
anna. Innlhaldið er gelslavirk mold.
Ceislavírk mold flutt frá Spáni
ar og varúðarkerfi vestrænna
þjóða og að baki þeim ósköp
einföld röksemdarfærsla hem-
aðarfræðinnar. Skýringin er
einfaldlega sú, að vitað er að
Sovétríkin ráða þegar yfir
miklu magni af kjarnorkuvopn-
um. Það gæti hugsazt að þau
sæju sér leik á borði til að
framkvæma f einu vetfangi eina
allsherjar sprengjuárás á vest-
rænar þjóðir. Sá möguleiki er
fyrir hendi, að í slíkri allsherj-
arárás sem kæmi allsendis á ó-
vart, tækist þeim að lama ger-
samlega allt vamarkerfi vest-
rænna þjóða. Okkur finnst að
vísu, að varla væri nokkrum
sæmilegum manni ætlandi aö
gefa fyrirmæli um slíkt, að
leggja milljónalönd í eyði,
brenna og svíöa allt og eyði-
leggja, en allur er varinn góð-
ur, það er ómögulegt að reikna
út ofstækisfullan hug valdaræn
ingja og ef ekki væri snúizt til
vamar, má vera að freistingin
yrði of sterk, þegar sá stóri
biti, alger heimsyfirráð væri
kominn i þægilega seilingar-
lengd frá ofbeldismönnunum.
Og sannleikurinn er sá, að
það eru varla liðin meira en
3—4 ár síðan hætta var talin
yfirvofandi á þessu, áður en
Bandaríkjamenn kipptu við sér
og tóku að vinna að því að efla
herstyrk sinn stórlega og áður
en í odda skarst í Kúbu-deil-
unni.
Til að hindra slíka árás gripu
Bandaríkjamenn m.a. til tveggja
hvað ef þessar flugvélar farast,
eða ef þær missa eina vetnis-
sprengjuna út fyrir óhapp?
Allan þennan óhugnað erum
við minntir á í þessum atburði
yfir Spánarströndum. Við erum
minntir á það að á vorum dög-
um er blámi himinsins tæplega
eins skír og fagur og hann var
fyrir nokkrum áratugum. Yfir
okkur hvolfist ekki einungis feg
urð himinsins heldur er hann
blandaður þeirri lævi og ótta
sem fylgir atómöldinni. Víst er
öll þessi tækni sem við búum
við okkur til ánægjuauka og
kjarabóta, en það er illur fylgi-
nautur að vaxandi þekkingu
skyldi einnig þurfa að fylgja
þekkingin á ráögátu þeirra
skelfilegu eyðingarafla sem hin
ar smæstu eindir búa yfir. En
þetta er hlutur sem við verð-
um að sjálfsögðu að sætta okk-
ur við og reyna að læra að
hegða okkur eftir því.
jpiugslysið suður á Spáni var i
fyrstu hjúpað þögn og
banni þeirra öryggisráðstafana
sem gerðar voru þar. í fyrstu
fékkst ekkert opinbert svar við
því, hvort um hefði verið að
ræða flugvél með kjamorku-
vopnum innanborðs. Jafnvel í-
búamir þama í nágrenninu
fengu ekkert svar við ótta sín-
um um það, eða hver hætta
þeim kynni að vera búin af
geislavirkum efnum frá sprengj
unum. Fjölmennir flokkar
bandarískra vísináamanna og
hermanna komu skjótlega á
vettvang og lokuðu svæðinu
með aðstoð spænskra lögreglu
manna. Þó var það seint og um
síðir opinberlega viðurkennt, að
í flugvélinni sem fórst hefðu
verið fjórar vetnissprengjur.
Þrjár af þessum sprengjum
fundust mjög fljótlega. Ein
þeirra var heil og lítt skemmd,
en í tveimur þeirra hafði það
gerzt að hvellhettur með dýna-
míti höfðu spmngið og skemmt
nokkuð stálskelina utan um
plútóníum efnismagnið í
sprengjunni svo að geislavirkt
efni hafði dreifzt um nokkuð
svæði.
Efnið dreifðist um akurlendi
upp frá ströndinni, varð að
flytja íbúana af því svæði og
hefur fjölmennur hópur vísinda
manna spænskra og banda-
rískra síðan unnið að því að
mæla geislavirkni jarðvegsins
og hreinsa geislavirkan jarö-
veg í burtu. Þeim efnum sem
eru geislavirk er safnað saman
og þeim komið fyrir í stál-
tunnum sem fluttar veröa til
Bandaríkjanna og grafnar þar
i djúpri gjá skammt frá Sav-
annah kjamorkuverksmiðjunni í
Suðurríkjunum. Moldin sem
þannig verður flutt í burtu nem
ur um 8 þúsund 200 lítra stál-
tunnum. Síðan verður önnur
mold flutt á staðinn og hinir
spænsku akuryrkjumenn geta
haldiö áfram störfum sínum ó-
skaddaðir.
Að fjórðu sprengjunni varð
Bandaríkjamönnum miklu
meiri leit. Hún hafði fallið í sjó-
inn.en í fyrstu var talið nærri
útilokað að finna hana, því að
hún gat hafa fallið á mjög víðu
svæði. Þrátt fyrir það sendu
Bandaríkjamenn að ströndinni
15 leitarskip sem byrjuðu að
slæða sjóinn meðfram strönd-
inni.
En aðstæður voru mjög erf-
iðar þar sem aðdjúpt er þama
og fljótlega er komið niður á
500 metra dýpi og meira. Þá
var gripið til þess ráðs að fá
sérstakt köfunartæki, það er
lítill 7 metra langur kafbátur
sem fyrirtæki í Bandaríkjunum
hafði látið smíða, ætlaður til
björgunarstarfa og leitar á haf-
dýpi. Var kafbátur þessi kallað-
ur Alvin og er nú heimsfrægur
orðinn, og þykir hið mesta
undratæki, hann er útbúinn
ljósaútbúnaði, ljósmyndavélum
og sérstökum klóm sem hægt
á að vera að vinna með á hafs-
botni.
Virtist nú sem ærið verkefni
væri fyrir höndum með kafbáti
þessum að leita eftir öllum hafs
botninum á stóru svæði. Var
þessu verkefni líkt við það að
leita að saumnál í stórum hey-
stakki.
Áður en þessi skipulega leit
hæfist var þó reynt að fara eft-
ir ábendingu spænsks fiski-
manns, sem hafði verið að veið
um út af ströndinni 17. janúar
þegar flugvélin fórst. Hann
þekkti sín mið og kvaðst hafa
séð að einhver ókennilegur hlut
ur hefði fallið í hafið skammt
frá sér. Farið var með sjómann-
inn út á bát, hann héit á mið
sín og benti Bandaríkjamönnun-
um á hvar hann teldi að hlutur
inn hefði fallið niður. Síðan var
komið með kafbátinn Alvin þang
að. Þar reyndist vera nærri 900
metra dýpi og fór kafbáturinn
nokkra stund um botninn og
voru myndir teknar af tiltölu
lega litlu svæði. Síðan voru ljós
myndimar framkallaðar og má
geta nærri að það kom leitar
mönnum skemmtilega á óvart,
að á einni ljósmyndinni sáu þeir
greinilega hvar sprengjan 'lá á
botninum. Var það talið ein-
stök heppni að hitta svo ná-
kvæmlega á hinn rétta stað.
Tekið var til með að reyna að
ná sprengjunni upp, en aftur
gerðist óhapp, vírtaug sem átti
að draga sprengjuna upp með
slitnaði og sprengjan féll nið-
ur á meira dýpi. Þó þykjast
Bandaríkjamenn nú vera örugg
ir um að ná henni heilli upp.
Þeir segja að ástæðan til þess,
hve mikla áherzlu þeir leggja á
að ná sprengjunni upp, sé ekki
að hún valdi geislavirkri hættu,
heldur hitt, að þeir óttast að
Rússar gætu komizt yfir hana.
Framh á bls. 6