Vísir - 26.01.1967, Qupperneq 9

VIS IR. Fimmtudagur 26. janúar 1967.
9
g—Listir -Bækur -Menningarmál-
Þorsteinn Gíslason
100 ára afmæli i dag
Stutt æviágrip —
Þorsteinn Vilhjálmur Gíslason. Eftir málverki Brynjólfs Þórðar-
sonar máluðu á ánmum 1935—36.
Tjorsteinn Vilhjálmur Gxsla-
son var fæddur í Stærra-Ár-
skógi á Árskógsströnd í Eyja-
firði þann 26. janúar árið 1867.
Faðir hans var Gísli Jónasson,
ættaður úr Reykjadal f Suður-
Þingeyjarsýslu. Móðir Þorsteins
var Ingunn Stefánsdóttir, um-
boðsmanns á Snartarstöðum í
Núpasveit í Norður-Þingeyjar-
sýslu. Rekja mátti ættir henn-
ar til séra Stefáns ólafssonar í
Vallanesi.
Fljótsdalshérað var það um-
hverfi, sem mótaði Þorstein
Gíslason á bemsku- og ungl-
ingsárum hans, því þar átti hann
heima frá fimm ára aldri og fram
undir tvítugt — að einu ári und-
anskildu. Bjuggu foreldrar hans
fyrstu búskaparárin í Kirkju-
bæ í Hróarstungu.
Þorsteinn fór að heiman til
undirbúnings undir próf upp í
annan bekk Latínuskólans, þeg-
ar hann var 19 ára, og árið eftir
lauk hann prófi upp í þann bekk
. Hann sat síðan fimm vetur í
skóla, tók stúdentspróf áriö
1892, þó að hann yrði að kosta
nám sitt af eigin fyrirvinnu. Tók
hann mikinn og góðan þátt í fé-
lagslífi í skólanum og var þar
kosinn forseti skóláfélagsins
Framtíðarinnar.
Haustið 1892 fór hann utan
og tók að stunda nám við Kaup
mannahafnarháskóla í norrænni
tungu og bókmenntum, hafði val
ið bókmenntimar sem aðalgrein
Árið eftir að hann kom til Hafn
ar hóf hann ritferil sinn með
lítilli ljóðabók, sem hann kall-
aði Kvæ.ði. Árið eftir var Þor-
steinn um hríð ritstjóri Sunnan-
fara bg hafði þá með útgáfu
bókar sinnar og ritstjóm hafið
að nokkru leyti enn lengsta
feril íslendinga á þeim sviðum.
Þegar leið a ná.n Þorsteins
valdi hann sér að viðfangs-
efni ritgerð um íslenzkar bók-
menntir eftir 1750. En heim-
spekideild háskólans neitaði að
Eiríkur Hreinn Finnbogason skrífar bókmenntagagnrýni.
ÞORSTEINN GÍSLASON - SKÁLD-
l* 7 .: - V . ... . r-T.+'* r»etM V
SKAPUR OG STJÓRNMÁL
Guðmundur Gislason Hagalin tók saman til
minningar um aldarafmæli höfundar
T-jorsteinn Gíslason er einn
þeirra manna, sem senni-
lega hefur haft meiri og farsælji
áhrif á íslenzka stjómmála- og
menningarsögu en mörgum er
ljóst. Hann barst aldrei mikið
á og þess vegna bar ekki mikið
á honum í stjómmálaþrefinu,
en fyrir sína ágætu blaða-
mennsku og daglega umgengni
við stjórnmálaforingja hefur
hann sjálfsagt haft meiri áhrif
á stjórnmálin en beinlínis kem
ur fram, og þau áhrif hafa þá
verið fremur bætandi en hitt,
því að svo var maðurinn, vitur,
gætinn og réttsýnn. Og óþarft
er að láta liggja í þagnargildi
að hann varö fyrstur til að
hreyfa opinberlega fullum skiln
aði íslendinga við Dani.
En áhrif Þorsteins Gíslason-
4"-

ar á íslenzka menningarsögu
eru öllu augljósari, og vil ég þar
öðru fremur nefna þátt hans í
stofnun íslenzks háskóla, og svo
hans ágætu skrif um bókmennt
ir og önnur menningarmál, sem
lesin voru af þorra þjóðarinn-
ar. Hann var einn þessara alda-
mótamanna, sem stóö mjög
föstum fótum í fslenzkri menn-
ingu, en mér virðist, að hann
hafi séð víðara um en margir
hinna, enda leggur hann á það
ríka áherzlu, að fslenzk menn-
ing fái ekki staðizt nema hún
taki á móti menningarstraum-
um að utan og vann hann í því
ómetanlegt starf að kynna ís-
lendingum heimsbókmenntimar
bæði með þýðingum sinum,
bókaútgáfu og skrifum um er-
lendar bókmenntir og menning-
armál. íslenzk bókaútgáfa var
erfið í, þá daga, og verður að-
ild Þorsteins Gíslasonar að
henni víst aldrei fullmetin. Og
um þátt hans í blaðamennsk-
unni er óhætt að segja, að hann
gaf aldrei út léleg blöð, heldur
höfðu blöð hans yfir sér óvenju
mikinn menningarsvip.
Almenna bókafélagið á mikl-
ar þakkir skildar fyrir að minn-
ast aldarafmælis Þorsteins
Gfslasonar með þvf að gefa út
mvndarlega bók með verkum
eftir hann. Hefur Guðmundur
Hagalin annazt útgáfuna af nær
fæmi og skilningi og ritar inn-
gangsþátt um höfundinn, þar
sem hann gerir grein fyrir ævi
hans, skáldskap, lífsafstöðu og
áhugamálum, og er það allt
unnið af kostgæfni og réttsýni.
Um úrvalið er það að segja, að
f engu virðist mér þar ofaukið
og hefði gjama mátt vera meira
Þorsteinn Gfslason skrifaði
ljóst og hafði sérlega léttan og
þægilegan stíl, og á efninu er
þannig haldið, að allt verður
þetta einkar aðlaðandi og
skemmtilegt. Orvalið skiptist í
femt: Ljóð, Þætti úr stjóm-
málasögu íslands árin 1896-
1918, Vfsað til vegar og síðast
er kafli úr sögunni Fólkið í
Selkoti. Finnst mér óneitanlega
mest koma til þriggja miðkafl-
anna. Sem skáld var Þor-
steinn Gíslason að vfsu liðtæk-
ur, en ekki stórskáld, þó að nátt
úmljóð hans séu að vfsu mörg
ágæt, eins og Ljósið loftin fyll-
ir. Og sem ljóðaþýðandi var
Þorsteinn i tölu hinna beztu,
enda hefur Hagalín tekið all-
mikið með af ljóðaþýðingum
hans.
Þættir úr stjómmálasögu eru
óneitanlega veigamesti kafli
bókarinnar og tekur yfir 90
bls. Er þar skemmst af að
segja, að þótt margt hafi verið
ritað um þetta skeið Islands-
sögxmnar, virðist mér alltaf, að
það sé Þorsteinn Gfslason, sem
bezta yfirlitið gefi. Þó að hann
væri sjálfur þama með f flokki,
efa ég, að þess gæti að nokkru
ráði, ef til vill alls ekki. Þor-
steinn var, eins og kunnugt er,
samherji Hannesar Hafsteins,
en eigi að síður leggur hann á-
herzlu á, að ýmislegt af því,
sem stjóm Hannesar fékk þakk-
ir fyrir, hafi í rauninni verið
verk Valtýinga, þvf að þeir hafi
átt upphafið að þvf, þó að þeim
auðnaðist ekki að bera það
frám til lokasigurs, af þvf að
þeir fengu ekki ráðherrann. Og
-iöisvbi
Þorsteinn ber Valtýmgum vel
söguna engu sfður en samherj-
um sfnum. Dettur honum ekki
til hugar að bera brigður á, aö
stjómarskrárfrumvarp „ þeirra
hafi verið hið bezta, sem hægt
var að ná eins og á stóð, en
eina skyssu telur hann þá hafa
Framh. á bls. 2

truáTÍ Ji’cnna oj 'hff/a+vi
/<j-jjA.A & <4 , -Cui/aJl' /tý/c
/tíslnái/i* 4Stst Cí-fyyi jCt'lAucj** ‘jj'f'1,
-Cu. <jé t'tt/ ísu/i £-i/i íc-/
^h/l SCiu /ctctu ft A. /cy c* ,
toi/z, 1'cu/uA cj //ast fjrlr /<-* /.
£. {lcicc-i r xrvru. crJrua ,
if&Jl Jsc£c//c. oj .
Eiginhandarrlt Þorsteins Gfslasonar úr kvæðakveri hans, skrifuðu
1892-1896. Upphaf kvæðlsins sést á myndinnL
viöurkenna það sem verðugt
viðfangsefni. Var sá úrskurður
síðar endurtekinn af kennslu-
málaráðuneytinu danska
snemma árs 1895.
VTarð neitunin Þorsteini sið-
’ ar hvöt til þess að ýta
undir stofnun íslenzks háskóla
en hann hafði áður orðið fyrst
ur manna til að bera fram þá
tillögu, að landar hans krefð
ust þess, að stofnaður yrði há
skóli á íslandi í fjómm deild-
um.
Neitunin varð Þorsteini
Gíslasyni afdrifarík. Hann tók
eftir hana sömú ákvöröun og
ýmsir fleiri landar hans, er lagt
höfðu út á menntabrautina um
svipaö leyti — að lifa sem
embættislaus menntamaður hjá
hinni fátæku og fámennu ís-
lenzku þjóð.
Árið 1896 kaupir Þorsteinn
Sunnanfara og flytzt heim til
Reykjavíkur. Þá var Einar
Benediktsson tekinn að gefa út
stjómmálablaðið Dagskrá og
gerðist Þorsteinn meörit-
stjóri hans. En samstarf þeirra
Einars stóð stutt og Þorsteinn
sto-fnaði blaðið ísland. Fyrir
voru f Reykjavík gömul blöð
og rótgróin og Þorsteinn varð
að gefast upp á útgáfu beggja
þessara blaða, og réðst hann
nú til Sevðisfjarðar, þar sem
Þorsteinn skáld Erlingsson
stjómaði við góðan orðstír blaði
sem hét Bjarki. Var Þorsteinn
Gíslason síðan ritstjóri Bjarka
fram til ársins 1904.
Framh. á bls 10