Vísir - 14.03.1967, Blaðsíða 5

V1SIR . Þriðjudagur 14. marz 1967.
5
Siffl
Listir -Bækur -Menníngarmál
Hjörleifur Sigurðsson skrifar myndlistargagnrýni:
MYND SEM
FRÁSÖGN
Þegar litið er yfir sýningu
Ragnars Páls 1 Listamannaskál-
anum er næst fátt hægt að
segja um hæfileika hans. Að
minnsta kosti vefst þaö ræki
lega fyrir höfundi greinarkoms
ins. Ástæðan er líklega sú, að
málarinn hefur ekki valið sér
listrænt mark til að keppa að.
Hann tekur þann kost í lang-
flestum málverkum sínum að
láta fyrirmyndina ráða ferð-
inni. Litir og fletir, skuggar og
línur fylgja henni í fjölmörgum
atriðum. Hugm.fluginu er til að
mynda ekki gefið neitt svigrúm
til að varpa Ijóma á verkið í
erli dagsins. Af þessum sök-
um verða myndimar bragðdauf
lýsing á landslagi, bátum í fjöru
brotinni tunnu ... eöa með öðr-
um orðum: mynd sem frásögn.
Ég hef reyndar ekkert út á þaö
sjónarmið að setja. Slík frásagn
armynd getur leikið hlutverk
heimildarinnar, ef hún fylgir
mótífinu á trúverðugan hátt.
Hitt er jafnljóst, að málverkið
krefst gjörólíkra vinnubragöa.
Viðmælandi þess hlýtur aö líta
á það sem sjálfstæðan heim —
óyggjandi raunsæjan eins og
stóru veröldina okkar. í honum
sitja litimir í öndvegi, allt ann
að á lægri þrepum — litimir
sem birta, litirnir sem skuggi
litirnir sem lína, litirnir sem
flötur eða díll og litirnir sem
formræn heild Ég er búinn að
segja þetta hundrað sinnum áð
ur ... en ég blygðast mín ekki
fyrir að endurtaka það enn einu
sinni. Ragnar Páll sniðgengur
þessi sannindi að langmestu
leyti. Bezt tekst honum upp
þegar hann notar aðeins örfáa
litatóna. Ég nefni sem dæmi:
Stífluvatn, Tunglskin, Háf og
Vatnsfjörð af vatnslitamynd-
unum og Systrastapa úr olíu-
málverkasyrpunni.
PERSONA
PERSONA, sænsk frá 1966.
Leikstjóri: Ingmar Bergman.
Tónlist: Lars Werle.
Kvikmyndatökumaður: Sven
Nykvist. — Sýningarstað-
ur: Hafnarbíó. Sýningartími
80 min. — íslenzkur texti:
Ámi Böðvarsson.
Persona var frumsýnd 18. okt
1966 og er 27. langa kvik-
mynd Bergmans.
Tjað em tæp átta ár síðan
„Det sjunda insiglet" var
sýnd í Tjarnarbíói, en áður var
ein ástarmynd Bergmans sýnd
þar. Nú hafa verið sýndar hér
14 myndir eftir hann,-
Ung leikkona Elisabeth Vogler
(Liv Ullman) þagnar allt í einu,
þegar hún er að æfa hlutverk
Elektm (hinnar grísku, dóttur
Agamennons og Klytemestru)
og lítur undrandi í kringum sig.
Hún hefur veriö þögul í þrjá
mán., þegar hún er falin umsjá
ungrar hjúkrunarkonu Ölmu
(Bibi Anderson). Þær tvær
flytja í sumarbústað viö hafið
og Alma gerir það sem hún get-
ur til að lækna frú Vogler.
Hún talar og frúin hlustar.
Á vingjarnlegri framkomu henn-
ar finnur Alma, að hún hlustar
með eftirtekt og Alma talar um
sorgir sínar ef til vill býst hún
við að mæta skilningi hjá gáf-
aðri listakonu eða jafnvel að
hún leggi orð í belg, þegar
mannsSál birtist henni svo nak-
in. En er leikkonan skrifar
lækninum (Margareth Krook)
bréf, þá sér Alma að frú Vogler
skrifar í háðstón um skriftamál
hennar, sem bún ætlaði vel
geymd. Hún er rannsóknarefni
fyrir frúna, þarna kemur að því
sama og „Svo sem í skuggsá",
þegar hinn frægi rithöfundur
skrifaði 1 dagbókina um brjál-
semi dóttur sinnar og dóttirin
verður harmþrungin að lesa það.
Stjómlaus af reiði ætlar
Alma að skvetta brennheitu
vatni á frúna en hún segir lágt
„nei, ekki“ (takið eftir að Berg-
Wagner og Karajan á hljómplötu
man sýnir ekki andlit hennar
þá). Frú Vogler lætur sem hún
ætli í burtu og Alma grátbiður
um fyrirgefningu. Tíminn líður.
Ölmu tekst ekki að sigrast á
þögninni, ástæöu hennar fáum
við ekki að hevra, en frú Vogler
horfir full af hryllingi á sjón-
varpsmynd frá Viet Nam og
skoðar hina frægu mynd frá
Varsjá 1944 þegar nizistar reka
Gyðinga út úr Gyðingahverfinu.
Kannski finnur hún vanmátt
sinn í heimi grimmdar og skiln-
ingsleysis, hún hefur sjálf brugð-
izt móðurhlutverki sínu. Það
atriöi ber af öðrum, þegar Alma
rifjar upp minningarnar um
barnið^ fyrst sjáum við andlit
frú Voglers en svo segir Alma
nákvæmlega sömu orðin en þá
sjáum við andlit Ölmu
T „Andlitinu" er sýnd var í
Hafnarfjarðarbíói lék Max
von Sydov umferðatöframann
er lézt vera málláus. Sú persóna
hét Vogler, hér notar Bergman
sama nafnið.
Persona voru leikaragrím--
urnar kallaðar hjá Grikkjum.
Læknirinn segir við frú Vogler:
„Þú munt leggja þetta hlutverk
frá þér þegar þú verður Ieið á
því, nákvæmlega eins og öll
önnur“. Er hún að látast eða er
hún hætt að vita hvenær hún
er sönn? Erum við kannski ekki
fær að sýna okkur grímulaus
í heimi látalæta?
Persónleiki Ölmu verður fyr-
ir miklum áhrifum af frú Vogl-
er, hún tekur að sér hlutverk
hennar þegar eiginmaöurinn
(Gunnar Bjömstrand) kemur.
Það er eina hæpna atriðið
í kvikmyndinni.
Bibi Anderson og Liv Ullman
hafa áður leikið saman í kvik-
mvnd Astrid og Bjarne Henning-
Jensen „Pan“ eftir sögu Knut
Hamsun. Þar lék Ullman fallega,
feimna sveitastúlku og einhvem
vegin hæfir það hlutverk henni
betur en þetta, en einstaklega
lifandi er leikur hennar samt.
TTpptaka hljómplötufyrirtækis
ins Deutsche Grammophon
á „Valkyrjunni" verður fyrsta
ópera Wagners, sem Herbert
von Karajan stjórnar flutningi á
inn á plötu og er einn liðurinn
í einu mesta fyrirtæki, sem
þýzk hljómplötuforlög hafa efnt
til árum saman. Þessar miklu á-
ætlanir standa allar í sambandi
við Karajan, hinn glæsilega 58
ára hljómsveitarstjóra, sem nú
stendur á hátindi frægðar sinn-
ar. Skipulagsgáfa hans er talin
ná jafnlangt og tónsnilli hans.
Fyrir hálfu öðru ári dró Karaj
an sig i hlé sem yfirmaður
ríkisóperunnar í Vín. En hann
sem fyrir löngu hefur áunnið
sér heiöurstitilinn. „yfirhljóm-
sveitarstjóri allrar Evrópu" stóð
ekki verklaus. Sem áður var
hann stjórnandi og fram-
kvæmdastjóri Fílharmoníuhljóm
sveitar Berlínar, hinnar
gömlu hljómsveitar Furtwángl-
ers, og hann er listaráðunautur
hátíöaleikjanna í Salzburg.
Hann kvaddi Vln eftir að
hafa lent í ýmsum vandræðum
og yfirgaf frægustu óperu Evr-
ópu með ógeði mikils lista-
manns yfir ófullkomleika leik-
hússins, Aldrei nógar æfingar,
aldrei sömu söngvarar á sviðinu
í tveim sýningum í röð, í húsi
þar sem sýningarnar eru teknar
fram og lagðar til hliðar eins
Anderson hefur aldrei leikið
betur og er þá mikið sagt. Ny-
kvist sýnir afburða góöa kvik-
myndun, hann hefur tekið flest-
ar seinni myndir Bergmans, lýs-
ingin er sérstök og gefur kvöld-
atriðunum draumkenndan blæ,
sem minnir á verk Vigos i t.d.
Zero de conduiet og L’Atlante.
Tónlist Werle magnar leyndar-
dómsfullan blæ myndarinnar.
íslenzkum texla, ætti það að(
arsson snilldarvel og er þetta
fyrsta Bergmans-myndin með
íslenzkum texta, ætti þoð að
auka aðdáendahóp meistarans
hér á landi.
Þetta er nýjasta og bezta
myndin sem hér hefur lengi ver-
iö sýnd, kannski rumskar hún
óþægilega við einhverjum. Það
eru margir sem eru hræddir við
að missa grímuna sína.
P. L.
og „börn, sem taka upp leik-
föngin sín upp úr skúffunni".
Ráðagerð Karajans var nú að
skapa, með Fílharmoníuhljóm-
sveit Berlínar sem undirstöðu.
hljómleikahald í vissu formi
sem hægt væri aö flytja um
heim allan.
TTpptakan á „Valkyrjunni" fór
fram í Jesus Christus-
Kirche í Vestur-Berlín. — Eftir
skamman tíma verður hún reiðu
búin til útsendingar á hljóm-
plötum. „Valkyrjan" verður
endurflutt undir stjórn Karajans
við „Páskahátíðahljómleikana I
Salzburg", sem eru hans eigið
fyrirtæki og á að halda dagana
19.—27. marz 1967. Þar verða
fluttar tvær raðir efnisskráa
sem saman standa af „Val-
kyrju“ Wagners, eitt kvöld eru
leikin verk eftir Bach, á einum
hljómleikanna verður áttunda
sinfónía Bruckners flutt og að
lokum er eitt kvöld helgað
Missa solemnis Beethovens.
Þegar hátíðahöldunum í
Salzburg lýkur verða sams
konar hljómleikar haldnir tólf
sinnum í Metropolitanóperunni
í New York.
Árið 1968 verður „Rínargull-
ið“ tekið upp á hljómplötur á
sama hátt og „Valkyrjan" og
síðan flutt I Salzburg og næstu
ár fylgja „Siegfried" og „Götter-
dammerung“. Efnalega séð
standa Páskahátíðahljómleikarn-
ir undir sér. Eftir að minnzt
hafði verið á þá á alþjóðlegum
vettvangi leið ekki langur tími
þar til 400 manns höfðu látið
skrá sig sem styrktarfélaga.
Hvort nokkur íslendingur hefur
verið í þeirra hópi vitum viö
ekki.
Halldór Haraldsson skrifar tónlistargagnrýni.
Sinfóniutónleikar
Frá frönsku sviði dansandi
galdranorna , í hinni „fantast-
ísku“ sinfóníu Berliozar á síö-
ustu tónleikum Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands — yfir á íslenzkt
svið galdra og uppvakninga i
forleiknum að Galdra-Lofti eftir
Jón Leifs, er ekki svo galið skref
í verkefnavali, ef við gerum okk-
ur þaö ómak að horfa þannig á,
því sú leið er okkur gamalkunn-
ug, er nafptogaðasti.galdramaö-
ur íslenzkur, lék á sjálfan
myrkrahöfðingjann í Svarta-
skóla forðum — og lét hann
flvtja sig til íslands, að segja má
í einu skrefi! Fróðl. þótti mér að
kynnast þarna nokkuð fjöl-
breyttari hlið á Jóni Leifs og tel
ég hann hafa náð anzi vel þeim
áhrifum, er í þessu magnaða
verki felast, og þótt segja megi
að nokkuð sé mikið um hrein
áhrifameðul, ber að hafa hug-
fast, að þarna er um leikhús-
verk að ræða. Flutningur verks-
ins virtist með bezta móti, og
ber að þakka fyrir framtaks-
semi þá að flytja áður óþekkt
verk þessa rammíslenzka höf-
undar. Þá þótti mér snöggtum
betri leikur hljómsveitarinnar í
fiðlukonsert Brahrtis en I píanó-
konsertinum á síöustu tónleik-
um. Einleikur Endré Gránáts
var tvímælalaust góður og þá
helzt ljóðræna hliö verksins og
sú tæknilega yfirleitt, en stund-
um vantaði þó nokkuð á hreint
spil og gat ég ekki varizt þeirri
tilfinningu, að einleikarinn léki
verkið fremur af skyldurækni
en lifandi áhuga.
Að lokum var leikin sú tón-
smíð, sem gerði Sjostakovitsj
frægan í einum yetfangi, 12 maí
1926, er Fílharmóníusveit Len-
ingrad-borgar flutti verkið undir
stjórn Nikolai Malko. Þetta
sama verk var lokaprófverkefni
Sjostakovitsj, er hann 19 ára að
aldri lauk námi I tónsmíði, sem
sýnir, hve þroskaöur hann var
þá þegar og mörg einkenni hans
sýnileg. — Flutningur þessa
skemmtilega og fjörlega verks,
sem á að „endurspegla lífið og
raunveruleikann“ eins og höf-
undur segir sjálfur um verkiö,
var bæöi traustvekjandi og til-
þrifamikill. Þá var og gaman að
, kynnast írska stjómandanum
Proinnsías O’Duinn, sem undir-
ritaður hefur aðeins haft spurn-
ir af áður. Það eitt að stjóma
siðasta verkinu blaðalaust, sýnir
nokkuð, og yfirleitt þótti mér
O’Duinn sýna vandaða vinnu og
jafnframt fjöriega og tilþrifa-
mikla.