Vísir - 30.05.1967, Side 5
5
VsfsSPBR , Þriöjtidagwr 30. maí 1967.
Listir-Bækur -Menningarmál
Eiríkur Hreinn Finnbogason skrifar bókmenntagagnrýni.
J
r • •
skólasögum, bæöi sljóleika fyrir
merkingum oröa, einkennilegar
beygingar oröa o.s.frv., og hiröi
ég ekki um aö nefna einstök
atriöi hér. Og ekki vil ég heldur
gera upp á milli einstakra höf-
unda, því að slíkt er varla við-
eigandi opinberlega, pegar svo
skemmtileg bók á í hlut. Sjálf-
sagt eiga ýmsir þessara höfunda
framtíð fyrir sér á rithöfunda-
brautinni, en hverjir þaö eru af
þessum 19 manna hóp er vand-
sagt aö sinni.
Bókin er dálítiö myndskreytt,
og efast ég um, aö þaö sé til
mikilla bóta. Prentun hefði og
mátt vera betri.
Halldói Haraldsson skrifar tónlistargagnrýni.
FOU TS ONG
með Sinfoniuhljómsveitinni
Letur fjölprentaði, 106 bls.
Hvorki útgáfustaður né ár-
tal. —
Menntaskólasögur eru á marg
an hátt merk bók — reyndar
ekki beinlínis frá listrænu sjón-
armiði, sem kannski er varla
að vænta, heldur fremur fyrir
þá viöleitni til ritstarfa meöal
menntaskólanema, sem bókin
er vitni um, og þann áhuga og
andlegt líf, sem hún er ávöxtur
af. Auk þess fullyrði ég, að hún
gæti haft dýrmætt heimildar-
gildi um það æskufólk, sem aö
henni stendur, hugsunarhátt
þess, lífsafstöðu, bókmennta-
þroska, málfar o.s.frv. Auövitað
hafa skólablööin einnig slíkt
Alfie, brezk frá árinu 1965
Sýnlngarstaöur: Háskólabíó
Leikstjóri: Lewis Gilbert
Tónlist: Sonny Rollins
Byggt á samnefndu leikrití
eftir Bill Naugton, íslenzkur
texti.
jpyrir svo sem tíu árum var
ekki óalgengt að heyra
spurningar manna á meðal um
kvikmyndir „er endirinn góÖur“
„nei, hún deyr og hann fer
aftur heim til konunnar sinnar"
eöa „nei, endirinn var ekki góð-
ur, þau héldu bara áfram að
vera eins og áður eftir allt
saman“. Líklega mun þetta fólk
telja „Alfie“ mjög góöa kvik-
mynd, svo mjög hefur smekk-
ur fólks þroska^t viövíkjandi
kvikmyndir síðari árin, Og
aldrei mun hlutur Péturs heit-
ins Ólafssonar v§röa nógsam-
lega lofaður þegar kynning
vandaöra kvikmynda ber á
góma. Að öllum ólöstuðum var
hann í senn snillingur og braut-
ryðjandi.
Við höfum enn ekki séð fyrri
mynd Gilberts „The Greenage
Summer“ frá 1961 það er lit-
mynd eins og „Alfie“ þar eru
litir notaðir sem tákn. Von-
andi verður hún sýnd bráðlega,
eftir hinn ótviræða sigur ,,A1-
fies“ hér á landi.
Eitt þaö allra fyrsta sem
sker þessa kvikmynd svo ræki-
lega frá öðrum er það að láta
Alfie segja hugsanir sínar og
ályktanir án þess að hinar per-
sónumar eigi að taka eftir því.
Þetta minnir aö sumu leyti á
leikrit Eugenes O’Neils
„Strange Interlude“ en þar
segja allar persónurnar hug
sinn milli leik-setninganna. Ann
aö er það hve tónlist er sér-
lega sparlega notuð. Það hefur
löngum verið merki á góðum
kvikmyndum að nota tónlist í
hófi.
Ef spurt væri um hvað þessi
mynd eiginlega fjallaði þá væri
líklega réttasta svarið um lífs-
lygina. Þá dettur manni strax í
hug önnur kvikmynd sem enn
heimildargildi, sem hagnýta
þyrfti.
Sjálfsagt má segja, að verkin
í bókinni séu mörg hver fremur
barnaleg og viðleitni til alvar-
legrar listsköpunar ekki sem
skyldi. En flestir þeirra höfunda,
sem þarna rita, hafa hugmynda-
flug og eru blessunarlega ó-
hræddir við að láta allt fjúka,
hversu fjarstæðar sem hugdett-
ur þeirra kunna að vera öllum
veruleika. Ýmsar af þessum rit-
smíðum sverja sig í ætt ævin-
týrsins, svö sem þegar maurar
eru látnir eta upp heilan mann
og hann hugsar skýrt og rólega
meðan heilinn er ennþá óetinn,
stúlka verður að steini eða rotta
þýðir ljóö Jónasar Hallgríms-
er veriö að sýna í Bæjarbíói i
Hafnarfirði „Darling” leikstjóri
John Schlesinger. Þar er einnig
brezkur leikstjóri með brezkum
leikurum. Alfie er nefnilega
bezti maöur í augum sjálfs sín,
er ekki góðverk aö skemmta
hundleiöum eiginkonum, koma
þeim til að hlæja, þær eru
ánægðar og þá verður eiginmað
urinn líka ánægöur. Og er hann
ekki svo göfuglyndur að segja
Gildu litlu að hún sé frjáls að
giftast manni sem vill annast
hana og barn hans? Jú, betri
maður finnst varla í Brezka
heimsveldinu í augum hans.
Það væri hægt að rekja atriði
eftir atriði þau eru öll hvert
einasta vel unnin, svo að ekki
er hægt að benda á eitt öðru
betra.
Alveg sérstaklega er skemmti
legt að sjá þær leikkonur sem
leika Lily, Annie og Gildu.
Shelley Winters var sú eina
sem var „rútínuleg".
Við höfum séð Michael Caine
í „The Ipcress File“ í Háskóla-
bíói. Hann er alveg snilldar-
leikari honum fatast hvergi tök-
in á hlutverkinu, jafnvel ekki
þegar hann finnur til samvizku-
bits og tárast þegar hann sér
fóstrið.. Hann hlaut 15. febr.
s.l. verölaun sem bezti kvik-
myndaleikari Bretlands fyrir
hlutverkið Alfie. Þessi kvikmynd
hlaut sérstök heiðursverðlaun
f Cannes 1966. Hvort tveggja
þykir mikill heiöur fyrir kvik-
mynd. Þetta er ósvikin kvik-
mynd, það er mesti heiðurinn
við hana.
Oft er um það rætt að við
getum ekki hlegið í kvikmynda-
húsi nema að rjómatertu- og
kvalaramyndum en það er ekki
alltaf rétt að minnsta kosti var
mjög almennur hlátur aö hin-
um óskammfeilna og freka
Alfie þegar hann þvlur hárri
frekjulegri röddu, tölur um
hvemig meðhöndla skuli kven-
fólk og ágæti hans framyfir
aðra.
P. L.
sonar á rottutíst. Allt er þetta
táknrænt hjá þessum höfund-
um og að mínum dómi mjög
skemmtilegt, þó aö sjálfsagt
heföi veriö hægt með yfirlegum
að vinna betur úr bessum hug-
dettum.
Hvað liggur svo þessum höf-
undum á hjarta? Fá útrás hug-
myndaflugi sínu og ekkert ann-
að. Ég fæ t.a.m. ekki séö, aö
neinn þessara höfunda hafi sér-
stakan áhuga á að flytja ein-
hvern boðskap, lækna eitthvað
eða horfa djúpt inn í mannssál-
irnar, þjóðfélagið eða eitthvaö
slíkt. Reyndar er hér nokkur
viöleitni til ádeilu á heim eldri
kynslóða og sæmilegar tilraunir
til að vera öðru vísi en aðrir.
Birtast þær tilraunir í ýmsum
myndum svo sem sérvizku í
málfari og orðavali, þýzkri orð-
skipan, lítt hversdagslegum efn-
istökum o.s.frv. Er þaö allt
skemmtilegt, þó að misjafnlega
takist eins og gengur. Og yfir-
leitt eru höfundarnir skemmti-
legir, lausir viö hátíðleik og dá-
litið gamansamir margir hverj-
ir, og er það góðra gjalda vert.
Smekkleysur vaða uppi á stöku
stað, svo sem um kúna, sem átti
aö fara að sæða, sumum tekst
að draga upp furðulega óhugn-
anlegar myndir, eins og sá, sem
ritar Þvaöur (að undirlagi móð-
ur sinnar) eða drengurinn, sem
lýsir elgnum í feninu vestur í
Ameríku. Ekki eru þessir höf-
undar tiltakanlega reiöir. ein-
staka dálítið kaldhæðinn, eins
og sá, sem síðastur er i stafróf-
inu, og þeir forðast alla draum-
lyndi og rómantfk. Sín eigin
vandamál taka þeir alls ekki til
meðferðar, sögupersónurnar eru
aHs ekki úr þeirra eigin hópi,
og efast' ég þó ekki um, að bók-
in hefði verið athyglisveröari,
ef svo hefði verið. Stafar þetta
ef til vill af því, að höfundarnir
séu of dulir til þess að bera á
borð, það sem þeim liggur
Þyngst á hjarta?
Málfarið á bókinni er mis-
jafnt, og er ekki vafi á, að ein-
mitt á þvf sviði hefur bókiri
verulegt gildi. Hvernig er mál-
far skólaæskunnar í dag? Er
þaö á einhvern hátt öðru vísi
en málfar tilsvarandi æskufólks
fyrir 20 árum, 30 árum o.s.frv.?
Hvernig kemur f ljós í þessum
ritsmíðum árangur þeirrar ís-
lenzkukennslu, sem þessir nem-
endur hafa fengið í skólunum
allt frá 7 ára aldri? Þetta eru
knýjandi spurningar, sem verð-
ur vissulega ekki svarað hér.
Þarf hér rannsókna við, sem
bók eins og þessi leggur til efni-
við í. f henni ætti málfar skóla-
æskunnar að koma fram eins og
það gerist bezt nú á dögum, því
að hér rita þeir nemendur, sem
lengst eru komnir og hafa allir
þar að auki sá hluti þeirra, sem
mestan áhuga hefur á ritstörf-
um. Allar slíkar rannsóknir
leyst af hendi erfiö próf — og
þyrfti íslenzkudeild háskólans
að inna af hendi, og sé ég ekki
betur en þama séu ágæt rit-
gerðaverkefni fyrir nemendur
þeirrar deildar.
Næg dæmi mætti nefna um
fremur lélegt málfar í Mennta-
„Allegro vivace", — sem út-
leggst „hratt og fjönega", —
eru leiöbeiningarorð að fyrsta
og síðasta þætti píanókonserts
Mozarts í B-dúr, K.V 456, nr.
18. Sönn orð. þó sérlega hið síö-
ara, þykir mér lýsa vel leik
kínverska píanóleikarans, Fou
Ts’ongs, i sömu þáttum, en það
sýnir aftur, hve nákvæmt hann
fer eftir þessum forskriftum.
Jafnframt nákvæmni i þessu
sem tæknilegum hlutum, gætti
Fou Ts’ong þess líka, að viðeig-
andi hlutir fengju frjálsari með-
ferð. Þaö var einmitt í þessum
frjálsa leik, sem samt byggist á
sjálfsstjórn, vissri ögun og ná-
kvæmni, aö mér þótti leikur
hans ná einna hæst. Tvö atriði
önnur voru líka áberandi: mjög
léttur og fágaður ásláttur og
fallega mótaöar ,hendingar“
eöa „fraseringar” Þessi orö
gætu verið lýsing á Mozart-
túlkun einhvers þýzks píanó-
leikara, en þar er mikill munur
á. Persónulega þykir mér leik-
ur Ts’ongs mjög ólíkur því
hefðbundna, ef unnt er að tala
um slíkt, því leikur hans býr
yfir einhverju fersku, lifandi og
stundum eins og óvæntu. Þetta
jafnvægi milli aga og frelsis
þótti mér koma vel fram hjá
honum fyrra kvöldið í B-dúr
konsertinum, en síður seinna
kvöldið í C-dúr-konsertinum
K.V. 415, en þá þótti rnér hann
stundum slaka fullmikið á ögun.
Hins vegar þótti mér hann ná
sér aftur : Chopin-konsertinum
nr. 2, sem var unun á að hlýða.
Hljómsveitin var nokkuð góð
yfirleitt í Mozart-konsertunum,
en virtist eiga erfitt með aö
fylgja einleikara í Chopin.
Nokkrir blásarar hljómsveitar-
innar áttu góöan leik í mjög
erfiðu verki Martins að 6-
gleymdum pákuleikaranum, sem
fékk þar tækifæri til að sýna,
hve vel pákur geta notiö sín,
þegar höfundur hefur haldið vel
á pennanum. Paganini mun
varla hafa rennt grun í, hverju
nann kom af staö með einu
stefa sínna. Liszt tók það fljótt
upp í vcrki, sem gerbreytti
píanóteknik, þá Schumann,
Brahms, Rachmaninoff og síð-
ast Boris Blacher f þessum
hrikalegu tilbrigöum, sem við
heyrðum aö þessu sinni, og enda
í villtum jazz-takti. Hvaö sem
liður dýpt þessa verks, varð
það engu að síður skemmtilegt
áheyrnar í höndum Wodiczkos.