Vísir - 20.09.1968, Blaðsíða 8

V í SIR . Föstudagur 20. september 1968.
8
aa
VÍSIR
Otgefandi: Reykjaprent ö.t
Framkvæmdastjóri Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjórl: Jónas Kristjánsson
AOstoóarritstjóri: Axel Thorsteinson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjómarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Augiýsingastióri: Bergþór Oifarsson
Auglýsingar: ASalstræti 8. Símar 15610 11660 og 15099
Afgreiösla: Aöalstræti 8. Simi 11660
Ritstjórn: I augavegi 178. Simi 11660 (5 linur)
Áskrift^rgjald kr. 115.00 á mánuði innanlands
í lausasölj kr. 7.00 eintakiö
Prentsmiöja Vísis — Edda h.f.
Ný sveifarfélög
JJrepparnir eru hin lögboðna sveitarstjórnareining
hér á landi. Þeir eru svo fámennir, að þeir valda ekki
þeim verkefnum, sem nútíminn leggur þeim á herðar.
Helmingur hreppa á íslandi telur innan við 200 íbúa.
Þeir eru yfirleitt of fámennir til að geta fyllilega stað-
ið við fræðsluskylduna og geta ekki heldur sinnt
mörgum öðrum málum, svo sem brunavörnum, al-
mannavörnum, náttúruvernd, bamavernd og æsku-
lýðsmálum, skipulagsmálum og atvinnumálum, sem
þeir eiga að sinna.
Fróðir menn segja, að hreppar megi ekki vera fá-
mennari en 1000 manns til þess að geta gegnt skyld-
um sínum í nútíma þjóðfélagi. Þess vegna er risin upp
mikil hreyfing til sameiningar hreppanna. Sérstök
nefnd hefur starfað að þessu máli af hálfu ríkisstjórn-
arinnar, og Samband íslenzkra sveitarfélaga hefur
skipað sérstaka sameiningarnefnd. Málið hefur verið
rækilega kynnt fyrir sveitarstjórnum um allt land.
Árangur er þegar orðinn nokkur. 57 sveitarfélög
kanna nú möguleika á sameiningu, er leiði til fækk-
unar þeirra niður í 18 hreppa, sem hver hafi að meðal-
tali um 1200 íbúa. Heimild er í lögum til slíkrar sam-
einingar, en hún hefur ekki verið notuð til þessa.
Hinir nýju og stóru hreppar eiga að geta ráðið við
hin margvíslegu verkeini sveitarstjórnanna. Þeir geta
ráðið sér fasta starfsmenn og fengið sérfræðinga til
aðstoðar, þegar á þarf að halda. Svo eru samgöngur
víðast hvar orðnar nógu góðar til þess, að hreppar
geti náð yfir umdæmi heillar sýslu í sumum tilvikum.
Ýmsir tæknilegir örðugleikar eru á sameiningu, fyr-
ir utan hina rótgrónu vantrú margra sveitarstjórnar-
manna á, að slíkar breytingar séu til bóta. Einkum er
það misræmi í skattlagningu, eignum og þjónustu,
sem tefur fyrir framkvæmdum. Þá eru kaupstaðir ekki
aðilar að sýslunefndum og yfirleitt utan við þessar
samstarfshugleiðingar. En þeir ættu að hafa aðild að
þessu samstarfi, því að þeir eru miðstöðvar sam-
gangna og verzlunar í hverju héraði og þess vegna
heppilegasti vettvangur fyrir miðstjórn hinna stóru
hreppa. Það er vissulega mikið þolinmæðisverk að yf-
irstíga þessa erfiðleika, en með góðum vilja á það að
vera hægt, enda er mikið í húfi fyrir íbúa þessara
svæða.
Myndun stórra hreppa er í samræmi við þróun, sem
hefur gerzt á öðrum sviðum á undanförnum árum. Æ
tíðara verður, að margir hreppar sameinist um bygg-
ingu skóla. Menn eru orðnir á eitt sáttir um, að jafn-
vægi í byggð landsins verði bezt eflt með því að koma
upp byggðakjörnum úti um land og gera byggðaáætl-
anir til nokkurra ára. Kunnar eru Vestf jarða- og Norð-
arlandsáætlanir og hafin er gerð Austfjarðaáætlunar.
Sjálfstæði og sjálfstraust héraðsstjörnanna mun stór-
eflast við þessa þróun.

)
\\
V'
h

/
X :
V
SPJALLAÐ UM IÐNÞRÓUNINA
Ottó Schopka:
Fjárhagsstaða
iðnaðarins
Xf'járhagsstaða atvinnufyrirtækja
er slæm um þessar mundir,
og þar eru flest iðnfyrirtæki eng-
in undantekning. Fariö er aö
tala um kreppulánaaðgerðir fyr-
ir sjávarútveginn og bændur
krefjast breytinga á lausaskuld-
um í föst lán.
Samdráttur í atvinnu og tekj-
um hefur leitt til samdráttar í
innlánaaukningu banka og spari-
sjóða og um leið stöðvunar út-
lánaaukningar aö mestu leyti.
Þetta hefur komið hart niður á
iðnfyrirtækjum, en síhækkandi
rekstrarkostnaður, m.a. af völd-
um ársfjórðungslegra launahækk
ana og nú nýlega vegna 20%
innflutningsgjaldsins, krefst sí-
aukins rekstrarfjár. Þegar við
skiptabankarnir geta ekki lagt
það fram, veldur það fyrirtækj-
unum rekstrarfjárerfiðleikum og
rýrir lausafjárstöðu þeirra. Af-
Ieiðingamar koma fyrst og
fremst fram í vanskilum vaxta
og afborgana af föstum íánum
svo og vangreiðslum opinberra
gjalda, en þess sér glögg merki
í Lögbirtingarblaöinu.,
Þessir erfiðleikar eru ekki
þess eðlis, að þéir vérði meÖ
einu þennastriki. Orsakirnar eru
margþættar, aö sumu leyti óvið-
ráðanlegar en að öðru leyti þann
ig, aö létta má vanda iðnfyrir-
tækjanna með skynsamlegum að
gerðum.
Samdráttur tekna af völdum
aflaleysis og verðfalls og allar
þær afleiðingar, sem því fylgja,
verða ekki læknaðar á auga-
bragði Ekki verða iðnfyrirtækj-
um heldur sköpuð skilyröi til
stóraukinnar eiginfjármögnunar
á einni nóttu, en það hefði
reyndar átt að vera gert fyrir
löngu á meðan allt lék í lyndi.
Þessi atriöi er þó hægt að lag-
færa, en til þess þarf tíma og
skilning almennings og stjóm-
valda. Margt bendir til þess, aö
sá skilningur sé nú að glæðast
og er það vel.
Aörar orsakir hinna fjárhags-
legu erfiðleika eru viðráðanlegri
og unnt að grfpa til fljótvirkra
úrræða til þess að afstýra meiri
háttar áföllum. Þess var áður
getiö að eitt ljósasta dæmið um
fjárhagslega erfiðleika væru
vanskil fyrirtækja á greiðslum
af föstum lánum. Þessi vanskil
geta reynzt fyrirtækjunum ákaf-
lega dýr, einkum eftir að lána-
stofnanirnar eru farnar að grípa
til alvarlegra innheimtuaðgerða.
í fyrra var útgerðarmönnum gef-
inn frestur um eitt ár til aö
greiða afborganir af Fiskveiða-
sjóðslánum og f ár hafa þeir ósk-
aö eftir enn frekari ívilnunum.
Að sjálfsögðu skeröir þetta út-
lánamöguleika sjóösins verulega
en hefur engu að síður verið tal-
ið óhjákvæmilegt. Þaö væri
vissulega athugunarinnar viröi
að athuga hvort sams konar
frestun á greiðslum afborgana
af föstum lánum iðnfyrirtækja
hjá j>eim stofnlánasjóðum, sem
þau hafa haft aðgang að, gæti
orðið þeim að liði f núverandi
erfiöleikum.
Svipaö má segja um greiðsl-
ur opinberra gjalda, en þess eru
dæmi, að heilar stéttir hafi feng-
ið frestun á greiöslu þeirra án
þess að missa frádráttarréttinn
og væri engin goðgá þótt iönfyr-
irtækjum yrði nú veitt hliðstæö
fyrirgreiðsla. Aö minnsta kosti
ættu ríkisvald og bæjarfélög að
slaka nokkuö á hörðum inn-
heimtuaðgerðum sínum á meðan
fyrirtækin eiga í þessum miklu
fjárhagslegu erfiðleikum.
Annað atriði varðar fyrirtæki,
sem standa f fjárfestingarfram-
kvæmdum. Hér hefur sá siður
komizt á, að greiðslur afborg-
ana af flestum lánum hefjast
alltaf strax ári efrir lántöku, an
tillits til þess hvort framkvæmd-
um er lokið og fjárfestingin far-
in að skila arði. Þetta veldur
fyrirtækjunum að sjálfsögðu af-
ar miklum erfiðleikum og hefur
reynzt sumum þungur baggi,
einkum þegar framkvæmdir eru
svo tímafrekar, að þær taka
nokkur ár. Þetta fyrirkomulag
tíðkast hvergi í þróuðum nútfma
þjóðfélögum. Forsendan fyrir
því, að hægt sé að endurgreiða
lánsfé er, að fjárfestingin sé far-
in aö skila arði. Hér á landi
hugsa fjárfestingalánastofnanirn
ar mest um aö tryggja sér veð i
eignunum, sem svo reynast
stundum næsta verðlitlar þegar
á reynir, vegna þess að minna
var hugsað um hvort tækist að
fullljúka þeim svo að þær færu
að skila arði.
Loks má benda á, að iðnfyrir-
tæki greiða yfirleitt hærri vexti
af lánum, bæði stofnlánum og
rekstrarlánum, en fyrirtæki í
landbúnaði og sjávarútvegi.
Vextir af rekstrarlánum iðnfyr-
irtækja eru 9-10%, en af endur-
keyptum afurðavíxlum sjávar-
útvegs og landbúnaðar 7%.
Vextir af lánum Iðnlánasjóðs
eru 8Y2%, Stofnlánadeild land-
búnaðarins lánar með 6%%
vöxtum og Fiskveiðasjóður lánar
með 6V2% vöxtum til fiskiskipa.
Auðvitað þurfa sparifjáreig-
endur tiltölulega háa vextí á
verðbólgutímum. En úr þvf að
hægt er að útvega Iandbúnaði og
sjávarútvegi lán með 6%%
vöxtum, hvers vegna getur iðn-
aðurinn ekki fengið að njóta
sömu kjara?
„Fallinn víxill ' seldur á 60 þús.
Á höggmyndasýningunni á
Skólavörðuholti hefur nú fyrsta
verkið selzt — bað var Svii en
ekki islendingur, sem keypti
myndina „Fallinn víxili“ fyrir
60 þúsund krór ;r. Verkið er
eftir Inga Hrafn Hauksson, en
kaupandinn er sænskur verk-
fræðingur, Jan Henje.
HBBBST------
Um verkið sagði Henje: „Þaö
kom öldungis flatt upp á mig
að finna hér listaverk gætt því-
líkri orku eins og „Fallinn víx-
ill“ eftir Inga Hrafn. Ég held
að þetta listaverk komi til með
að verða dáð og umtalað meðal
listunnenda í Svíþjóð.
! viðtali við Vísi sagði lista-
maðurinn Ingi Hrafn Hauksson,
að innan tíðar mundi hann opna
sýningu á verkum sínum, en
þau hafa að undanfömu vakiö
almenna athygli, bæði á sýn-
ingunni á Skólavörðuholti og
eins á sýningu húsgagnaarkí-
tekta, þar sem Ingi Hrafn sýndi
tvær höggmyndir eftír sig.