Alþýðublaðið - 23.03.1966, Qupperneq 7

HVAÐA fulltrúar yngstu skáld
kynslóðar Bandaríkjanna eru
eftirtektarverðastir? Flestir
munu nefna J. D. Salinger, Tru
man Capote og Edward Albee.
Mig langar að bæta Jack Kerou
ac og James Purdy við þá upp
talningu, vegna sérstöðu þeirra
og áhrifa, þó að varla hafi enn
leitt til heimsfrægðar. Og svo
ennfremur James Baldwin og
Shirley Ann Grau.
William Faulkner áleit suður
ríkin spegla á minnisstæðastan
hátt viðhorf og örlög Vestur-
heims. Bókmenntirnar virðast
sanna þá ályktun. Salinger, A1
bee, Kerouac og Purdy eru vissu
lega snjallir rithöfundar, sem
allir hafa gerzt djarfir könnuðir
sálarlífsins í skáldskap sínum.
Þeir eru norðurríkjamenn að
ætt og uppruna, en forðast yfir
leitt þau vandamál, sem dæmast
brýnust í nútímaþjóðfélagi Vest
urheims og örlagaríkust framtíð
hans og mannkynsins. Allir temja
þeir sér afstöðu einfarans. Heild
armyndin er fremur viðfangs
efni hinna þriggja. Er athyglis
vert í því sambandi, að Truman
Capote og Shirley Ann Grau mót
ast af forvitnilegu samfélagi suð
urríkjanna. Þau fæddust bæði í
New Orleans, en ólust upp í
Alabama. Og þar er sennilega
skýringin fengin. Enginn má víst
sköpum renna.
Truman Capote er sýnu víð
kunnari höfundur, enda fimm ár
um eldri. Hann kvaddi sér hljóðs
með skáldsögunni „Other Voices,
Other Rooms“ 1948. Aðrar skáld
sögur hans eru „The Grass
Harp“ og „Breakfast at Tiff-
any‘s“. Sæta þær ærnum tíð-
indum. Eigi að síður er Capote
snjallastur sem smásagnahöfund
ur og bókin „A Tree of Night“
mesta afrek hans hingað til. Um
þessar mundir fer ný bók eftir
Canote sigurför. Nefnist hún „In
Cold Biood“ og fjallar um ó-
hugnanlegt og illræmt morðmál.
Ritdómarar deila um, hvort hún
sé fremur skáldskapur eða blaða
mennska. Sá skoðanamunur skipt
ir þó litlu máli. Sjálfur kveðst
Truman Capote ætla bókinni
hlutskinti listrænnar blaða-
mennsku. Verður fróðlegt að
kynnast beirri íbrótt hans. sem
telst raunar ekki ný af nálinni.
Þáttasafnið „Local Color" er af
sama toea, en þar lýsir þessi
víðförii höfundur borgum og stöð
um heima og erlendis. Truman
Capote er frábær stílsnillingur,
en úrslitum iistar hans ræður
samt nærfærinn mannrænn boð
skapur. Einstaklingurinn stend
ur jafnan hjá Capote í tákni
heildar. Hánn gerir naumast
greinarmun góðs og ills eins og
margir aðrir amerískir rithöf
undar, sem fjalla Um samfélagið.
Hanki reynSr að skilja hvdrt:
tveggja og lýsa andstæðunum
í ljósi atburða og örlaga. Fyrir
honum vakir að túlka gleði og
harm suðurríkjanna í raunsönn
um skáldskap. Svo er og um
Shirley Ann Grau. Skáldsaga
hennar „The Hard Blue Sky“
og smásagnasafnið „The Black
Prince" reka sama erindi, þó
að vinnubrögðin virðist gerólík
í fljótu bragði. Þar gætir eink
um vandamálsins, sem stafar af
sambýli hvítra og blakkra í suð
urríkjunum. „The Hard Blue
Sky“ gerir því efni slík listræn
skil, að lesandinn hlýtur að
undrast snilli þessarar ungu og
gáfuðu skáldkonu. Þar eru sett
á afmarkað svið þau átök, sem
gerast, hvarvetna dag hvern að
tjaldahaki í þióðfélagi suðurríkj
anna. Fréttir herma fæsta þá at
burði, þó að raunar sjóði iðulega
upo úr risapottinum.
James Baldwin er amerískur
blökkumaður, en býr og starfar
í París. Hann túlkar í skáldskap
sínum þá von vitrustu og beztu
manna Bandaríkjanna, að sambýl
ið verði eining. Afstaða hans í
skáldsögunum „Go Tell it on the
Mountains" og „Another Coun-
try“ er jákvæð. Baldwin unir
ekki þeirri dapurlegu tilhugsun
William Faulkncr
að blökkumennirnir séu um ald
ur og ævi dæmdir til ógæfu evu
barnanna í þjóðfélagi Bandaríkj
anna. Hann trúir því, að þeim
gefist birta og ylur jafnréttis og
bræðralags. Hann lítur ekki á
ameríska blökkumanninn sem út
lægan Afríkubúa heldur framtíð
arþegn Vesturheims, ætlar hon
um menntun og frelsi, lífsnautn
og hamingju, lætur sig dreyma
það, að vandinn leysist eins og
Lincoln vildi, sér þá fögru liug
sýn sem maður og skáld. Þvílíkt
undur — á sama tíma'og Tru
man Capote og Shirley Ann Grau
er dimmt fyrir augum.
En hvað er að gerast i þjóðfé
lagi Bandaríkjanna? Hér skal
ekki fjallað um þau viðhorf, sem
einkenna norðurríkin, misskipt
ingu allsnægtanna í ríkasta landi
veraldarinnar, ofurkapp sam-
keppninnar, æðj auðhyggjunn-
ar á næsta leiti við örvæntingu
fátæktarinnar. .Slíkt þarf ekki að
vera áhyggjuefni. Jafnaðarstefn
an fer sem aðdynjandi sterkviðr
is um Vesturheim. Norðurríkin
komast ekki hjá þróun hennar
næstu áratugi. Valið er milli
jafnaðarstefnunnar og einræðis
Snirley Ann Gran,
sérhagsmunanna. Um suðurríkin
gegnir hins vegar öðru máli. Þar
ríkir enn sú öld, sem Abraham
Lincoln reis gegn. En hvers má
húni sín gagnvart nútímanum,
sem fer að norðan? Þá kemur
manni í hug skilgreining Faulkn
ers á suðurríkjunum. Þau eru
vissulega heimur út af fyrir sig,
þjóð, sem tapaði strjði, land,
sem er hulið myrkri í bjartasta
sólskini. Hlutskipti blökkumann
anna þar suður frá er smánar
blettur á Bandaríkjunum, en
ekki sök valdhafanna í Washing
ton. Vandinn leysist hvergi nema
heima fyrir. En er þá nokkúr
Von? Sannarlega. í suðurríkjun
um tekst á grimmt afturhald og
mannrænt frjálslyndi. Slikt virð
ist ójafn leikur eins og ráða má
af einstökum at.burðum, begar í
odda skerst. Eigi að síður er
baráttan hafin. Skilningur hvítra
á kiörum blakkra telst nvkils
virði, Truman Capote oe Shirley
Ann Grau hafa miklu hÍBtverki
að gejgna í amerískum skóld
skao og þinðfélaai Bandaríki-
ánna, en fagnaðarefnið er af
staða James Baldwins, gagnrún
andans, sem er málsvari vonar
innar.
Bandaríkin standa 1 tákni ver
aldnrinnar. Þar kennist. anstríori
kúgun og vestrænt frelsi,
lieimckt afturhald og víðsýnt
friélslvndi. fornöld oe r*ú+fnni
Suðurríkin eru sér í lagi vett
vanonr bessara andstseðna.
SkUdín hevia ekki s'ika bar
áttu, en túlka viðhorf hennar og
örlög, þau etja ekki saman fylk-
ingum, en vekja til umhugsunar
og afstöðu. Þess vegna er harla
athyglisvert að lesa sögur þeirra
ungu rithöfunda, sem hér hafa
verið nefndir. Þeir eru samvizka
þjóðarinnar, sem byggir Vestur
heim, eða réttara sagt kynþátt
anna, er þar hlutu bólfestu.
Tími hinnar þjóðfélagslegu skáld
sögu er því vissulega ekki liðinn
í landi örlagaveðurs. Sú skilgrein
ing á aðeins við um höfunda sem
annaðhvort afsaka ranga afstöðu
eða hafa enga skoðun á lífi fólks
og högum manna. Svo er ekki
um Truman Capote, James Bald
win og Shirley Ann Grau. Þau
finna til í stormum sinnar tiðar.
Landið er þeim heimur og tilver
an mannlíf. Þess vegna kemur
þeim samfélagið og framtíðin
við, ættjörðin og mannkynið.
íslendingar hafa gerzt heims
borgarar. Þeii- vita mætavel hvað
gerist á fjarlægum slóðum, það
an sem tíðindi berast. Þeim er er
lend þróun engan veginn óvið
komandi lengur. Þess vegna gegn
ir furðu, þegar reynt er að
blekkja íslendinga um hagí
sjálfra þeirra. Sumir halda því
fram, að hér ríki glapræði, aðr
ir gáleysi. Jafnvel heyrist, að
Truman Capote
velferðarríki sé of mikið á ís
landi. Þeir, sem það boða, vilja
sérréttindi, misskiptingu auðs og
valda, einokun. Þeim gleymist
að velferðarríkið er ekki mat
arborð, skemmtistaður eða hvílu
rúm heldur andlegt ástand ör
yggis og farsældar. Velferðarrík
ið er löngum kennt við jafnaðar
stefnuna. En jafnaðarstefnan er
einstaklingsframtakið í æðra
veldi samhjálparinnar. Hún svipt
ir sérgæðinga - því frelsi að níð
ast á öðrum í dýrslegri sam-
keppni En er ekki slíkt sjálfsögð
og raunar nauðsynleg ráðstöfun,
ef firra skal mannkynið grimmd
og æði, búa manninum annað og
betra hlutskipti en vera tann
hjól í vélbákni, sem fleytir
kannski geimförum á aðra hnetti
en eykur sífellt vandann heima
fyrir, reiknar allt út nema til
finningar og hugsjónir? Sú spurn
ing er kjarni málsins.
Þjóðfélag Bandaríkjanna er
meingallað, en stjórnarfar þar í
landi að ýmsu leyti til fyrirmynd
ar og margar vísindalegar fram
farir ævintýri .líkastar. Megin
kosturinn hlýtur að teljast þró
unarviðleitnin og frelsi einstakl
ingsins að láta uppi skoðanir
í ræðu og riti. Útlendingar gagn
rýna oft Bandaríkin og stefnu
valdhafa beirra, iðulega af ærnu
tilefni. Hæst rís þó jafnan
bylgia fordæmingarinnar heima
fyrir, ef brestur á álitamálum.
Þá kemur öryggi gagnrýnand-
ans til sögu. Amerískur rithöf
undur barf til dæmis ekki að ótt
ast faneelsi, útleað eða aftöku
þó að hann gerist ófyrirleitinn
í málfbdningi. Þetta frelsi er
vitaskuld misnot.að. en hefur eigi
að síður ótvírætt gildi. Því er
það að bakka, að mannkvn veit,
hvert veður er hveriu sinni í
stinrnmálum og bióðlffi Banda
rikianna. Skot bar greinist um
allan beim. Og bar má hevra
sérbveria rödd, sem fellir dóm
eða lv«ir von.
Orð F.inars Benediktssonar í
Sólarlaei eiea við um Bandarík
in og framtíð þeirra:
Þetta jafnbyggða land getur jöfn
uð sett,
hér er jarðvegur ríkisins nýja.
Með allsherjarváld fyrir einka
rétt,
þar alein fullskipuð meginstétt
skal alla til iðjunnar knýja.
Hér gæti staðið vagga þess valds,
sem veltir harðstjórn hins al- -
móttka gialds,
en verður sér sjálfu víst til falls
á vargöld frelsaðra þýja. . ;
Suðurríkin eru skákborðl
þessa hrikatafls, sem getur tek
ið öld eins og ár, en lýkur fyrr.
eða síðar annaðhvort með skelf
ingu eða því, að draumur Abra
hams Lincolns og von James’
Baldwins rætist.
Hclgi Sæmundsson.
James Baldwin
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 23. marz 1966 J