Alþýðublaðið - 17.07.1966, Blaðsíða 6

Ég ætla að byrjá þetta spjall
mitt á því að segja ykkur dálitla
sögu. Hún gerðist í sunnlenzkri
byggð, þar sem ég er nú síðustu
20 árin orðinn nokkurn veginn
gerkunnur högum manna og hugs-
unarhætti. — ungur og dugandi
bóndasonur úr byggðinni efndi til
búskapar með góðri og gerfilegri
konu í næstu námd við óbrúað
skaðræðisfljót. Vaðið ló vestur af
bænum og þjóðgatan um hlað
hans. Heimilið fær brátt á sig
orð fyrir atorku hjónanna og dugn
að — og almennar vinsældir og
virðingu i'yrir gestrisni og greiða
semL En bóndinn ungi lætur sér
það ekki nægja að vera dugandi
bóndi hýbýlaprúður og gestrisinn.
Hann gerðist forgöngumaður sveit
unga sinna um ýmsar félagsleg-
ar framkvæmdir og samtök til efl
ingar almennri hagsæld. Hann er
ekki ánægður með það ,að honum
einum farnist vel. Þegar hann féll
frá, löngu fyrir aldur fram hafði
hann fengið svo miklu áorkað, að
þess sér enn rækilega stað, eftir
nálega þrjá tugi ára.
Nú er það eitt sinn að bóndi
fer ,að fé sínu í brekkum upp af
bænum Hann sér að ferðamann
ber að fljótinu vestanverðu með
tvo klyfjahesta og þykir för hans
uggvænleg. Fljótið í foráttu
vexti. Hann snarast heim, tekur
reiðhest sinn traustan og þýtur til
móts við ferðamanninn sem stefn-
í ófæru. — Hann er kominn út
í fljótið á vaðleysu.
Með staðkunnáttu sinni harð-
fengi og dug tekst bónda að fá
öllu borgið á land, manni, hestum,
farangri. Þeir eru væstir og illa
til reika, þegar þessari baráttu
er lokið. En bóndi hraðar sér með
gest sinn til bæjar. Þar er hlynnt
að hestum og manni, hann er
klæddur í þurr föt, hann fær al-
úðargistingu. Heimabóndi hjálpar
honum til að búa sig úr garði
morguninn eftir. Um greiðslu var
ekki að tala, enda hvorki boðin
né krafin.
En þegar ferðamaður er búinn
að búa uþp á hjá sér þurr og
saddur og pattaralegur, slær heima
bóndi á gaman og segir:
— Jæja, þykir þér nú ekki all-
vel hafa ræzt úr, eftir því, sem á
horfðist?
— Jú, ójú — það var sosum
ekki að tala um það, — ojú — en
ég rtiissti nú svipuna mína.
— Finnst þér taka því að telja
það með skaða sínum eins og á
stóð? mælti heimabóndi glettinn.
— Ónei, kannski ekki sosum
beint — en ég — ég hefði helzt
ekkert átt að missa.
Héimabóndi snaraðist inn í
skenimu sína og kom aftur að
vörntu spori með svipu og mælti:
— Það verða nú kannski einhver
ráð að skaffa þér svipustert! Gerðu
svo vel!
Fleiri orða þeirra er ekki getið.
Vera má að þessi saga hafi
Séra Sigurður EJnarsson í Holti.
gengist eitthvað í munni, orð hafi
fallið eitthvað öðruvísi. En svo
minnisstæð hefur hún orðið mér,
að árum saman hefur hún ekki
gengið mér úr hug. Ég sé þá oft
fyrir mér þessa tvo, annarsvegar
manninn með hið höfðinglundaða
lífsmið — og lífssnið, vaskan, ó-
kotbúrann, dusilmennið, sem tæp
lega orkaði að skynja þá drengi-
legu aðstoð sem hann hafði notið,
af því að svipan hans týnda stóð
eins og kökkur fyrir brjóstinu á
honum. — Þeir eru geysilega ó-
líkir. Annars vegar drengskapar-
maðurinn, sem leggur sig í vos og
hættu — hinsvegar kauðinn —
sem hefði helzt ekkert átt að
missa. í skiptum þeirra heldur
lífið eitt af sínum ófrýjanlegu
manngildisprófum, eins og það er
alltaf að gera. Og annar stenzt
það, stenzt það aðdáanlega — en
hinn fellur — viðlíka aumkunar-
lega.
Af hverju er ég annars að segja
þessa sögu?
Jú, það er meðal annars af því,
að við erum nýbúin að halda þjóð
hátíð hér á íslandi — 17. júní —
og víða með miklum glæsibrag.
Við höfum verið að minnast stofn-
unar lýðveldisins íslenzka 17. júní
1944, og allra þeirra dýrmætu
sigra, sem unnir höfðu verið, áður
en þeim langþráða áfanga var náð.
Við vorum að minnast fullveldis-
viðurkenningarinnar 1918, inn-
lendrar stjórnar — heimstjórnar-
innar - 1904, stjórnarskrár, fjárfor
ræðis og löggjafarvalds 1874. Og
margra atburða annarra, sem varpa
ljóma á vegferð þessarar þjóðar.
Og vér vorum að minnast allra
þeirra, sem fórnuðu viti, lífsorku,
starfi til þess að skila oss þangað,
sem nú stöndum vér. Mér finnst
alltaf þegar blómsveigurinn er
lagður að fótstalli forsetans, Jóns
Sigurðssonar, að þá séum vér að
heiðra minningu þeirra allra,
gjalda þeim öllum þakkarskuld
hjarta vors, — eða finnst að
minnsta kosti, að svo ætti það að
vera.
En stríð vinnast ekki einvörð-
ungu með glæstum og snjöllum
herforingjum, þau vinnast endan-
lega — eða tapast — með fylking
um hinna óbreyttu liðsmanna, fólk
inu, sem byrðina verður að bera
og sigursins að njóta, manngildi
þess, þrautseigu, hófsemi og vits-
munum. Þptta gildir jafnt hvort
sem um er að ræða vopn-
aða styrjöld, eða menningarlega,
eða efnahagslega.
Ef vér eigum að voga að líta á
viðreisnarbaráttu íslenzku þjóðar
innar frá því á öndverðri 19. öld
sem styrjöld fólksins gegn mjög
óhagstæðum — og stundum beint
fjandsamlegum öflum, erlendri yf
irdrottnun, fátækt, miskunnar-
leysi harðrar náttúru, vanþekk-
ingu o.s.frv. Þá hefur sú styrjöld
unnizt, að svo miklu leyti, sem
um sigur; er að tala, af því, að veru
legur mearihluti fólksins varðveitti
með sérjþann andlega manndóm,
það höfðínglundaða lífsmið og lifs
snið, ræktað af fornri, þjóðlegri
mennt, |em neitaði algerlega að
láta ytri -ástæður kúska sig í svað-
ið Þetta var staðurinn í f-ylkingu
Jóns Sigurðssonar, þó að fáskipuð
væri, ogiþeirra sem síðan gengu í
spor hans.
Þessi styrjöld hefur unnist að
svo miklu leyti, sem hún hefur
þegar unnist af því, að meðal fólks
ins, — bænda, sjómanna,, iðnaðar-
manna og dugandi borgara —
Grein sú sem hér
birtist, er útvarpserindi
um daginn og veginn,
sem séra Sigurður Ein-
arsson í Holti flutti fyr-
ir nokkru. Erindið birt-
um við vegna fjöl
margra áskorana.
mWMWWWVWWWWMWW
voru þeir jafnan fleiri, er hugsuðu
eins og heimabóndinn ungi, sem
ég var að segja ykkur frá, brugð-
ust við nauðsyn, lögðu til atlögu
við fljótið, hættu sjálfum sér og
sínu, gáfu sér hvorki geð eða tóm
til að vega hugsanlega fórn á móti
manndómi og sæmd, báru ábyrgð
hins fullveðja manns eins og kon-
ungsskikkju yfir fábrotnum vinnu
flíkunum.
Þessi styrjöld hefur unnist að
því marki sem hún hefur unnizt,
af því, að þrátt fyrir allt, voru þeir
alltaf færri, - mennirnir, sem helzt
— hefðu ekkert átt að missa —
kvöddu lífið kotrosknir með sömu
reisn og ferðalangurinn, sem lét
úr hlaði forðum — og veifaði nýju
svipunni sinni — skaðlaus, — en
skynlaus á þann drengskap, sem
honum hafði verið sýndur.
Þegar ég lét fyrst til min heyra
opinberlega í ræðu og riti fyrir
hálfum fjórða áratug — var það
einvörðungu til þess að leggja lið
sinni þeim félagsöflum, sem mér
fannst stefna að því að jafna herfi
legan aðstöðumun manna í lífsbar
áttunni, jafna aðstöðumuninn til
lífsafkomu, menntunar, félagslegs
öryggis og hinna æðri lífsgæða —■
hæfilegs svigrúms, hvíldar, frels-
is, lífsfegurðar. Ég minnist þessara
baráttuára alltaf með mikilli gleði,
og er þakklátur fyrir þann örlitla
hlut, sem ég fékk að leggja til þeirr
ar baráttu. — Og ég skammast mín
ekkert fyrir það að segja frá því,
að það var velferðarríki jafnaðar-
stefnunnar — hinnar lýðræðislegu
jafnðarstefnu ,— sem okkur
dreymdi um mig og félaga mína
— sem vankastaminnsta samfé-
lagsform, sem við þekktum þá.
Þetta var í hinni tiltölulega hæg-
fara þróun millistyrjaldaráranna.
Einkenni hins íslenzka þjóðfélags
voru þau þá, að það var harkalega
lagskipt með tilliti til efna, Iífs-
afkomu og öryggis — svo það var
engin vanþörf á að taka þau til
handargagns — en menningarlega
óklofin heild. Fólkið talaði sömu
tungu, átti allt aðild að sameigin
legum mettum þjóðarinnar, ríkir
jafnt sem fátækir. Og það var
enginn skríll til á íslandi, af-
mannaður, mállaus og siðlaus.
Síðan hafa mikil veður gengið
yfir veröldina og stokkað upp öll
spil — einnig hér á íslandi. Vel-
ferðarríkið er orðið miklu þróaðra
liér, en ég hefði látiö mig dreyma
um 1936, að orðið gæti á þrem
áratugum. Það er ekki einvörð-
ungu mínum flokki að þakka. Gaml
ir andstæðingar hafa komið til
sögunnar, og hamast í jarðyrkju-
störfunum að okkar gömlu hug-
sjónamálum. Tryggingakerfið ís-
lenzka er orðið voldugasta háþrýsti
dæla ,sem sett hefur verið í gang
: v -'ý ':.y :
Búskapur á íslandi er orðinn hálfopinbert fyrirtæki,
6 17. júlí 1966 - ALÞÝÐUBLAtílÐ