Alþýðublaðið - 02.10.1966, Blaðsíða 6

6
2. október 1966 - Sunnudags ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞAJ) ERU þrjú þúsund ljósár til Páfa-
garðs. Einu sinni trúði ég því, að fjar-
•lægðir gæiu ekki unnið bug á trúnni, og
ég trúði því líka, að himnarnir birtu
dýrð handaverka Guðs. Nú hef ég séð
verk handa Hans, og trú mín hefur orð
ið fyrir alvarlegu áfalli. Ég horfi á róðu
krossinn sem hangir á klefaveggnum of
an við rafreikninn ,og í fyrsta skipti á
æfinni hvarflar það að mér, að hann sé
kannski ekki annað og meira en innan
tómt tákn.
Enn hef ég engum sagt frá því, en
sannleikurinn verður ekki dulinn. Stað-
reyndirnar liggja frammi handa öllum
að lesa, varðveRtar á kílómetra eftir kíló
metra af segulböndum og á þúsundum ljós
mynda, sem við tökum með okkur til
Jarðar. Aðrir vísindamenn geta unnið úr
þessum gögnum jafn auðveldlega og ég,
og ég er ekki maður, sem fellst á að hag
ræða sannleikanum, eins og regla mín
hlaut oft ámæli af í gamla daga.
Skipverjar eru þegar nægilega slegnir,
og ég veit ekki, hvernig þeir taka þess
ari síðustu kaldhæðni. Fáir þeirra eru
trúaðir. en samt mun þá ekki langa til að
nota þetta banvæna vopn í baráttu sinni
gegn mér, þessu góðlátlega en þó alvar-
lega einkastríði, sem hefur staðið alla
leiðina frá Jörðinni. Þeim fannst það
spaugilegt að yfirstjarneðlisfræðingurinn
skyldi vera Kristmunkur, Dr. Chandler
hefur til dæmis aldrei getað kyngt því.
(Hvers vegna eru læknar svo alræmdir
trúleysingjar?) Stundum hittir hann mig
á útsýnisna'Iinum, þar sem ljósin eru allt
af slökkt, svo að stjömurnar skína ó-
hindrað í allri sinni dýrð. Þá gengur hann
til mín í rökkrinu og horfir út um hvolf
gluggann á himininn, sem snýst hægt um
hverfis okkur um leið og geimskipið enda-
stingst.
— Faðir, segir hann loks. — Þetta
hefur engan enda, og það igetur vel ver
ið að Einhver hafi skapað það. En hvern
ig þú getur trúað því, að þessi Einhver
beri sérstaka umhyggju fyrir okkur og hin
um örsmáa heimi okkar, því get ég ekki
komið inn í hausinn á mér. Og þá förum
við að deiia, meðan stjörnur og stjarn
þolkur snúast umhverfis okkur í þögium
óendaniegum hvelfingum handan við
gagnsæjar plastrúðurnar í útsýnisturnin-
um.
Ég heid, að skipverjunum hafi þótt
spaugilegast, hve ósamkvæmur sjálfum
mér ég leit út fyrir að vera. Það stoðaði
e|ckert að ég benti á þrjár ritgerðir eftir
líjig í Tímariti nm stjarneðiisfræði og
fimm ritgerðir í Mánaðarriti hjns konung
lega stjarnfræðifélag's. Ég minnti þá á,
að regla mín hefði um langan aldur ver-
ið fræg fyrir vísindastarfsemi. Við erum
að vísu ekki fjölmennir nú orðið, en allt
síðan á átjándu öld 'hefur framlag okkar
til stjannfræði og jarðeðlisfræði verið
langtum meira en fjöldi okkar segir til
um. Verður ritgerð mín um stjarnþokima
Fönix nú til að binda endi á þúsund ára
sögu reglunnar Ég óttast að hún bindi
endi á sitthvað fleira.
Ég veit ekki, hver gaf stjarnþokunni
þetta nafn, sem mér viröist vera mjög illa
valið. Spásögn fólgin í nafninu, verð-
ur hún ekki sönnuð í nokkrar billjónir
ára.. Jafnvel orðið stjamþoka er villandi.
Hér er um miklu smærra fyrirbæri að
ræða en hina víöóttumiklu skýjafláka —
efnivið ófæddra stjama — sem em á
víð og dreif um vetrarbrautina. Á mæli
kvarða geimsins er stjamþokan Fönix
raunverulega örsmár, þunnur gashjúpur
utan um eina stjömu. Eða réttara sagt
leifar af einni stjörnu....
Koparstungumynd Rubens af Loyola
virðist spotta mig, þar sem hún hangir
yfir ljósgreiningartækinu. Hvað hefðir þú
Faðir, gert við þá vitneskju, sem ég hef
náð í svo óralangt frá þeim litla heimi,
sem þú þekktir einan? Hefði trú þín stað-
izt þá raun eða hefði hún brosað eins og
trú mín?
Þú horfir út í fjarskann. Faðir, en ég
hef ferðast lengri veg en þú gazt gert þér
í hugarlund ,þegar þú stofnsettir regluna
okkar fyrir þúsund árum. Ekkert annað
rannsóknarskip hefur farið svo langt frá
jörðunni; við eram við yztu mörk hins
kannaða geims. Við stefndum til stjamþok
unnar Fönix, okkur tókst að komast þang
að, og nú erum við á heimleið klyfjaðir
þekkingu. Ég vildi að ég gæti létt þeirri
byrði af öxlum mínum, en ég ákalla þig
til einskis yfir aldimar og Ijósárin, sem
skilja okkur að.
Á bókinni, sem þú hefur í hendiiuii,
er áletrunin skýr: AD MAIOREM ÐEI
GLORIAM er orðanna hljóðan, en þeim
orðum get ég ekki framar trúað. Tryðir
þú þeim áfram, ef þú hefðir séð það, sem
við fundum.
Við vissum að sj'álfsögðu, hvað stjam
þokan Fönix var. Á hverju ári springa
fleiri en hundrað stjörnur í stjamkerfi okk
ar einu; þær ljóma í fáeinar klukku
stundir eða nokkra daga þúsund sinnum
skærar en áður og síðan fölna þær aftur,
og deyja. Þetta eru venjulegar nóvur, al
gengar hörmungar í geimnum. Ég hef mælt
birtu frá mörgum þeirra, síðan ég hóf
störf við rannsóknarstöðina á tunglinu.
En þegar stjama verður súpernóva ber
hún um skeið meiri birtu en allar aðrar
sólir í stjamkerfinu til samans. Kínversk
ir stjamfræðingar sáu þetta gerast árlð
1054, en vissu ekki hvað þetta var. Fimm
öldum síðar, árið 1572, birtist súpernóva
á himni, svo skær, að hún sást að degi til
Á þeim þúsund árum, sem síðan eru liðin
hafa þrjár aðrar súpernóvur sézt.
Verkefni okkar var að heimsækja leif
ar sprunginnar stjörnu, kanna hvaða at
burðir hefðu gerzt áður og finna skýringu
á atburðunum, ef hægt væri. Við sigldum
hægt inn í gashjúpinn, sem hafði mynd
azt fyrir sex þúsund órum, en var þó enn
að þenjast út. Loftið var ákaflega heitt og
af því lagði ennþá sterka fjólubláa geisla,
en það var allt of þunnt til að geta unnið
okkur neitt tjón. Þegar stjaman sprakk,
höfðu yztu lög hennar splundrazt með svo
miklum hraða, að þau komust út fyrir að
dráttarsvið hennar. Þar mynduðu þau skel,
sem svo var stór, að þúsund sólkerfi hefðu
rúmazt í henni, og í miðri skelinni brann
örsmár furðuhnöttur, sem var áður stjama
en nú orðin að Hv-'tum dverg, minni en
Jörðin, en þó milljón sinnum þyngri.
Glóandi gasflákar voru allt umhverfis
okkur og byrgðu úti þá nótt, sem annars
er ráðandi í geimnum. Við flugum inn að
miðju þessarar geimsprengju, sem hafði
sprungið fyrir þúsundum ára, en var þó
enn að splundrast. Umfang sprengingar-
innar og sú staðreynd, að efni úr henni
spannaði orðið yfir margra billjóna kíló
metra svæði í geimnum, kom í veg fyrir,
að nokkur hreyfing sæist. Það mundu líða
áratugir, unz hægt væri að greina berum
augum nokkra hreyfingu á þessum gastung
um, en samt var ekki hægt annað en
skynja hraða útþenslu efnisins.
Við höfðum rétt af stefnuna fyrir
mörgum klukkutímum og svifum hægt í
átt að stjörnunni litlu sem var fyrir stafni
Einu sinni hafði hún verið sól eins og
sóiin okkar, en hún hafði ó fáeinum
klukkutímum sóað allri þeirri orku, sem
hefði átt að halda henni logandi í millj
ónir ára. Nú var hún samanfallinn aum
ingi sem reyndi að halda sem fastast í sitt
eins og til að bæta fyrir glataða æsku
sína.
Enginn bjóst í alvöru við því að finna
plánetur. Hefðu þær verið fyrir ófarirn
ar hefðu þær soðnað og orðið að gufu við
sprenginguna oig efni þeirra horfið inn í
brotin frá sjálfri stjörnunni. En við leit
uðum þó, eins og við gerum alltaf þegar
við nálgumst ókunna sól, og allt í einu
fundum við einn lítinn hnött, sem sner
ist umhverfis sólkerfið, sem snerist úti
við mörk myrkursins. Þessi pláneta var
of fjarri sólinni til að líf hafi nokkum tíma
getað þróazt þar, en einangrun hennar
hafði forðað henni frá örlögum allrasystra
sinna.
HRinn frá sprengingunni hafði brætt
yfirborð hennar og þítt þann frosna gas
möttul, sem hlaut að hafa umlukið hana
fyrir sprenginguna. Við lentum og fundum
neðanjarðarhvelfinguna.
Byggingarmeistararnir höfðu tryggt,
að við fyndum hana. Steinsúlan sem stóð
við innganginn var orðin að koluðum
klumpi ,en þó sögðu fyrslu fjarlægðarljós
myndirnar okkur, að þetta væru verk vits
muna. Skömmu síðar urðum við varir við
geislanetið, sem hafði verið komið fyrir
í berginu. Jafnvel þótt súlan hefði horfið
hefði það verið eftir, lirevfingarlaus og
varanlegur viti, sem hrópaði út í geim-
inn. Geimskipið okkar stefndi beint að
hvelfingunni eins og ör sem skotið er á
mark.
Súlan hlýtur að hafa verið kílómetrl
á hæð, þegar hún var reist, en nú var hún
eins og kerti sem hefur brunnið niður í
vaxhaug. Vi'ð vorum viku að bora í gegn
um bergið, því að við höfðum ekki rétt
verkfæri til þeirra notn. Við vorum stjarn
fræðingar, ekki fornle’fafræðinigar, en við
gátum brugðið því fyrir oklcur, sem með
þurfti. Upphaflegt vetikefni okkar var
gleyrnt; þetta minnismcrki, sem hafði ver
ið reist af slíkri elju eins fjarri hinni1
Framhald á bls. 10.
Þessi smásaga er eftir brezka rithöfundinn ARTHUK C.
CLARKE, en hann er í hópi fremstu höfunda, sem leggja
i stund á vísindaskáldskap, sem svo er nefndur. Clarke er
lærður vísindamaður, og hefur haft ritstörf að aðalstarfi um
alllangt árabil og sent frá sér fjölda bóka.