Dagur - 09.10.1997, Síða 3

FIMMTUDAGUR 9.0KT0BER 1997 - 19
LÍFIÐ í LANDINU
Sum böm myndu
reyndar segja dul tisa í
góla og efþau em orðin
Jjögurra ára eða eldri
þurfa þau líklega tal-
þjálfun.
Valdís Jónsdóttir, Dagný Annasdóttir og Eyrún Svava Ingvadóttir ásamt börnum sinum tveimur. myndir: brink
Það er viss félagsleg fötlun þeg-
ar barn getur ekki sagt t.d. -r-, -
þ- eða stamar. Það getur ekki
haft eðlileg tjáskipti og dregst
aftur úr og þá þarf að grípa í
taumana, segja talmeinafræð-
ingarnir Dagný Annasdóttir,
Eyrún Svava Ingvadóttir og Val-
dís Jónsdóttir sem eru að opna
talmeinaþjónustu á Akureyri.
„Ef ekki er gripið fljótt inn í,
einangrast barnið og skemmist á
sál ef svo má segja. Við viljum fá
börnin sem fyrst í þjálfun, helst
á forskólaaldri því hjá barni sem
vantar -r- og er fimm ára er yfir-
leitt lítið mál að laga það áður
en það fer í skóla. Eftir því sem
aldurinn verður meiri eru tauga-
boðin frá málstöð orðin fastari
og þá erfiðara að lagfæra tal-
meinið.“
Er hægt að lagfærn talgalla í
flestum tilfellum?
„Langflestum. Við fáumst
reyndar ekki bara við að laga
þessi bljóð sem vantar lieldur
fáum við líka til okkar börn sem
eru sein í máli. Börn sem eru,
segjum 3 ára, og ekki byrjuð að
tala og þá er mikilvægt að grípa
inn í með málörvun og ráðgjöf.
Við erum líka með heyrnarskert
börn, börn sem stama og börn
og fullorðna með raddvanda-
mál.“
Er hægt að laga stam?
„Það er engin ein uppskrift
en maður kennir einstaklingn-
um að halda staminu í skefjum
eða að reyna að láta sem minnst
á því bera. 20-40 ára gamall
stamari verður
alltaf stamari,
hann gengur
ekki út frá okk-
ur eftir tíu
skipti og er
hættur að
stama. - En það
er hægt að
halda því niðri
bara eins og ex-
emi eða sórías-
is.“
„Oftast er
horft á okkar
starf einungis
út frá börnum
en margir full-
orðnir þurfa á
hjálp að halda,“
segir Valdís.
„Stam og lestr-
arörðugleikar
hrjá allan aldur og viðgerðar-
starfsemin er stór partur af okk-
ar starfi, í sambandi við rödd,
stam og lestur. Eins málstol og
heyrnardeyfð."
Það sem virðist vera algeng-
asti íslenski talvandinn er vönt-
un á hljóðunum -r-, -s-, -þ- og
lina raddaða -g- í orðum eins og
laga. Litríkari skalinn er þá þeg-
ar -k- næst ekki og börn segja þá
góli í stað skóli og býta í staðinn
fyrir spýta. Samkvæmt þeim
Dagný, Eyrúnu og Valdísi eru
þetta einmitt síðustu hljóðitr
sem koma hjá barninu. „Ef
barnið er orðið Ijögurra ára og
ekki komið með -k- og -g- og
segir tisa í stað kisa og dulur í
stað gulur þá þarf að fara að
kenna barninu þessu hljóð, þau
ættu að vera komin."
Stundum koma foreldrar of
snemma með börnin og vilja láta
fara að laga hljóð sem alveg er
eðlilegt að séu ekki komin. - En
afvarlegra er þegar þeir koma
alltof seint. Algengt er að börn
með framburðargalla eigi í
lestrarörðugleikum og þannig
reyna þau að komast undan því
að Iesa upphátt í skólanum og
þessu fylgja oft hegðunarvanda-
mál og þá fara
foreldrar að leita
greiningar.
„20-40 áragamall .^uðwtað yiijum
við að viðhorfið
að bíða og sjá til
hverfi. Með því
er barnið látið
fara í gegnum
ekki út frá okkur eftir óæskiiegt ferii.
Níu af hverj-
tíuskiptiogerhættur um tíu lenda f
lestrarörðugleik-
um, þau byija
kannski seint að
tala og eru þá
aðeins með
tveggja til
þriggja ára tal-
þjálfun þegar
þau byrja í
skóla.“
Hvemig fer
læ kningin fram ?
„Við notum ýmiss ráð til þess
að gera talþjálfunina skemmti-
lega til að halda athyglinni.
Okkur hefur verið kennt að
staldra við og sjá hvert ferlið er
og vinna rnálið upp skref fyrir
skref. Við vinnum samt öðruvísi
en flestir foreldrar, því foreldrar
segja hluti eins og „reyndu að
segja -r-“. Við hins vegar forð-
umst að nefna stafinn og reyn-
um heldur að nota næsta hijóð
sem er líkast. Dadadada er t.d.
—ágæti^ æfing, þá er tungan í
sömu 'stöðu og þegar -r- er
myndap og þannig þjáfar maður
upp þap sem barnið hefur og
óvggir á því.“
Að / sögn talmeinafræðing-
stamari verðuralltaf
stamari, hanngengur
að stama. - Enþað er
hægtað haldaþví
niðri bara eins og ex-
emi eða sóríasis. “
anna hefur það verið undir hæl-
inn Iagt hvaða skilning talgallar
hafa innan skólanna sem hafa
auðvitað bara vissan sérþjálfun-
arkvóta og nota hann ekkert
endilega í talkennslu. „Trygg-
ingastofnun borgar fyrir fötluð
börn en síðan hefur það verið
fremur óskilgreint hverjum beri
að greiða fjTÍr börn sem eru sein
að ná valdi á hljóðum. Skóla-
þjónustan greinir fyrir greiningu
og ráðgjöf en meðferðarþáttur-
inn hefur ekki verið greiddur hjá
grunnskólabörnum.“
-MAR
Gís/i Steinn ásamt pabba sinum Hjalta Bogasyni.
Lagaðist ótrúlega fijótt
Bergþóra Gísladóttir og Hjalti
Bogason eiga sex ára son, Gísla
Stein, sem átti við talvanda að
stríða.
„Hann náði ekld errinu og fór
í talkennslu þegar hann var í
fyrsta bekk í fyrra. Hún tókst
vel, fyrst var skorið á tunguhaft-
ið og síðan var hann í áherslu-
æfingum og að læra að beita
tungunni rétt.“
Foreldrarnir fóru að hafa
áhyggjur af talgöllunum þegar
Gísli Steinn var fjögurra ára.
„Onnur börn skildu hann ekki.
Við lærðum auðvitað að skilja
hann og gerðum kannski rangt
með því. Þegar hann síðan byrj-
aði í skóla kom þetta glögglega í
Ijós en sem betur fer tókst að
laga þetta og nú er hann ekkert
seinni og gengur ágætlega að
læra að lesa.“ -MAR