Dagur - 02.12.1997, Blaðsíða 4

20-ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMRER 1997
D^ur
UMBÚÐALAUST
Hvenær hefur réttlætið
borgað sig?
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
SKRIFAR
Stundum þegar ég mæni kvíð-
inn á umslagið sem geymir Visa-
reikninginn og myrkrið er svo
máttugt að mig langar óvenju
mikið til Martinique og mér
leiðist að geta ekki keypt mér
stórt einbýlishús og veglegan
jeppa til að stolta mig - þá hugsa
ég sem svo: æ, bara að kvóta-
kerfið hefði nú verið komið á
þegar Thor Jensen gerði út.
Þá myndum við Thorsarar
halda okkur eins og miðalda-
prinsar með hirðir og lista-
mannaljöld í kringum okkur, sí-
fellt með hugann við listir og
menningu og pólitísk samsæri
því við hefðum ekkert annað við
tímann að gera milli þess sem
við seldum inn á fiskimið lands-
ins einhverjum aulum sem enn
langar til að þvælast þetta út á
sjó í slor og slabb.
Stundum. Oftast nær er ég feg-
inn að vera ekki á framfæri þjóð-
arinnar með slíkum hætti.
***
Menn sjá vonandi af þessu
dæmi hversu fáránlegt það er að
kvótaeign gangi í arf. Að maður
eins og ég - hinn fullkomni ætt-
leri sem umsvifa- og athafna-
maður - gæti samkvæmt þessu
erft eftir forföður minn hlut að
einkaaðgangi að sameiginlegri
auðlind þjóðarinnar. Þeir sem
raunverulega eiga eitthvert er-
indi út á miðin þyrftu að borga
mér fyrst - peninga sem ég
myndi bara eyða í einhvetja vit-
leysu á borð við jeppa eða tusku-
búð. Það er grundvallarmunur á
Thor Vilhjálmsson.
slíkum arfi og svo aftur því að
erfa hlut í fyrirtæki eða húseign
eða peninga. Kannski er eitt-
hvað rangt við allan arf: að ein-
staklingur eignist tiltekin gæði
án þess að leggja annað á sig en
að fæðast, og lendi einhver í
þeim ósköpum að fæðast inn til
auðsældar er mestur manns-
bragur á því að brjótast snarlega
til fátæktar - slíkt varðar hins
vegar einungis þann sem í lend-
ir. Arfur á kvóta er annað mál.
Arfur á kvóta er himinhrópandi
ranglæti. Því þar erfir einstak-
lingur ókeypis prívataðgang að
gæðum sem frá upphafi land-
náms hafa verið sameiginleg
þjóðinni, og komið undir dug og
áhuga hvers og eins hvernig
hann nytjar.
Þessi áskorun sem hafsins auð-
ur hefur verið okkur Islending-
um frá því að eymdin og volæðið
rann af okkur í byrjun aldarinn-
ar er sjálfur grunnurinn að auð-
Guðmundur Andri Thorsson.
sæld okkar nú.
Þessi storkun
sem Einar Ben
orðaði í íslands-
ljóðum: „Fleytan
er of smá, sá
guli er utar / hve
skal lengi /
dorga drengir,
dáðlaus uppí við
sand?“
hugmynd að líf
okkar sé óend-
anlegur mögu-
leiki - þessi hug-
mynd, sem
kannski var að
einhverju leyti
blekking, að vel-
sæld og ham-
ingja væri undir
dugnaði okkar
við sjósóknina
komin, að sá
guli væri þarna
og okkar að
sækja hann, og
sérhver þegn hefði möguleika á
Örnólfur Thorsson.
að nálgast þessa
auðsuppsprettu,
hefði hann at-
gervi til að bera
- í þessari hug-
mynd er aflstöð
íslensks samfé-
lags. Til hennar
má rekja þenn-
an ótrúlega
kraft sem knúið
hefur þjóðfélag-
ið áfram og
stundum birst
sem stórkostleg
fjármálaglöp
stundum sem
afrek. Þessi
hugmynd um að
allir geti hér
orðið ógeðslega
ríkir, ef þeir
nenna að leggja
mikið á sig, hef-
ur skapað þenn-
an sérstaka titr-
ing sem er hér í
loftinu þrátt fyrir allt, þennan
heillandi óróa, þessa mögnuðu
dellu, þennan séríslenska jafn-
aðarkapítalisma - þennan ís-
Ienska draum. Kvótafyrirkomu
lagið vegur að þessu öllu. Það er
ódrengilegt. Svipt er burt þeirri
hugmynd (eða blekkingu) að all-
ir eigi jafna möguleika á byrjun-
arreit. Sumum gefst svo óheyri-
leg forgjöf án þess að hafa ann-
að til þess unnið en að vera
niðji, að í þjóðfélaginu öllu gref-
ur um sig gremja yfir óréttlæti,
og sú gremja verður smám sam-
an að hreyfiafli í stað hins von-
glaða athafnahugs.
***
Utgerðarmenn og aðrir tals-
menn þessa óréttláta gjafafyrir-
komulags bera nú um mundir
helst þau rök fyrir sig að um yrði
að ræða álögur sem „greinin"
geti ekki borið. Það er alltaf
erfitt að tala um heila atvinnu-
grein eins og um væri að ræða
einstakling og Iandsmenn eru
löngu búnir að fá sig fullsadda
af afkomutölum frá þessum fé-
Iagsskap og félagi fiskvinnslu-
stöðva sem byggja á einhverju
ímynduðu meðaltali sem segir
ekki nokkurn skapaðan hlut. En
þessi blankheitarök eru reyndar
afar kunnugleg: þau voru Iíka í
fullu gildi á meðan Thor Jensen
var upp á sitt besta og hamaðist
ásamt sonum sínum gegn vöku-
lögunum, sem þeirra tíma kristj-
ánar ragnarssynir sögðu að
myndu stefna afkomu útgerðar-
fyrirtækjanna í voða. Frá hag-
rænu sjónarmiði borgaði sig líka
að Iáta sjómenn vaka við vinnu
sína út í það óendanlega. Það er
nefnilega þjóðlygi frjálshyggju-
mannanna að hagræn rök og
siðleg fari ævinlega saman.
Hvenær hefur réttlætið borgað
sig?
Kannski ereitthvað
rangt við allan arf: að
einstaklingur eignist
tiltekingæði án þess
að leggja annað á sig
en aðfæðast, og lendi
einhverí þeim ósköp-
um aðfæðast inn til
auðsældar er mestur
mannsbragurá því að
brjótast snarlega til
fátæktar.
Óskrnn
gleðileg j ól
Ósk Óskarsdóttirhef-
ursentfrá sérjóla-
geisladisk, „Með ósk
umgleðilegjól“, sinn
fyrsta disk þarsem
hún semuröll lögin við
þekkt gömuljólakvæði
og Ijóð.
Ósk hefur fengist við músík síð-
an hún var 1 1 ára og hún byrj-
aði að semja lög sjálf 14 ára.
„Síðan hef ég stofnað nokkrar
hljómsveitir og við höfum spilað
á Óháðu listahátíðinni og slík-
um samkomum, en þessar
hljómsveitir hafa ekki lifað
lengi.“
Af hverju byrjarðu á að gefa tít
jólalög?
„Þetta eru svo skemmtileg ljóð
sem ég hef samið lögin við,
þarna eru íslensku jólasveinarnir
og grýla. Þetta er allt mjög ís-
lenskt, fjallað er um gömlu ís-
lensku jólin og þetta á rætur í
mér eins og öðrum Islendingum.
Ég fékk leyfi hjá aðstandendum
til að búa til lög við þessa
skemmtilegu texta. Eg hef líka
alltaf samið eitt og eitt jólalag
en byrjaði að semja við íslensk
Ijóð 1984. Ég hef gaman af jól-
unum enda á ég þrjú börn og
spila mikið og syng fyrir þau.
Við eigum heldur ekki svo mikið
af íslenskum jólalögum og mér
fannst vanta okkar eigin tón,
þennan þjóðlega tónn.“
Hvemig er sá tónn?
“Eg nota mikið fimmundar-
hljóma, sem sumum finnast
drungalegir, en þeir eru rammfs-
lenskir."
Ósk, sem leikur á fjölda
hljóðfæra, gefur diskinn sinn út
sjálf. „Ég var búin að leita til út-
gefanda en þeir eru auðvitað
alltaf að Ieita að stórlöxum og
þorðu ekki að gefa þetta út. Ég á
upptökugræjur sjálf og tek þetta
að mestu upp heima í stofu og
hef verið að því síðustu þrjú
árin.“ -MAR
Ósk Óskarsdóttir segir að það veiti ekkert afíslenskum jólalögum til mótvægis við þau
amerisku þar sem einungis er bú/ð að þýða textann yfir á íslensku. mynd: brynjar.