Dagur - 21.08.1998, Blaðsíða 4

20-FÖSTVDAGUS 21. AgOST 1998

LÍFIÐ í LANDINV
... Enþað var
dálítið fyndið að
þeir alþingismenn
sem virtust taka
ræðu forsetans
hvað verst, það
voru einmitt þeir
sem eru gjarnir á
að tala um „okkur
þingmenn". Og þar
var Siv Friðleifs-
dóttir ienna fremst
í flokki.
„OKKUR
ÞINGMÖNN-
UM“ ER EIGI
SKEMMT!
Það er eitt af þeim mörgu
skemmtilegu hobbíum
sem ég hef að fylgjast með
því hversu langur tími Iíð-
ur frá að nýliði sest á Al-
þingi Islendinga og þang-
að til hann eða hún er far-
inn að segja „við þing-
menn“ í ábúðarmiklum
tón, farinn að ræða rétt-
indi og skyldur „okkar
þingmanna" alveg eins og
viðkomandi hafí lengi ver-
ið grár köttur niðrá Al-
þingi, öllum hnútum kunnugur og hafi
bæði reynslu og þekkingu til að tala í nafhi
allra „okkar þingmanna". Með öðrum orð-
um; þama er um það að ræða hversu lang-
ur tími líður frá því nýliðinn gengur fyrst
inn á Alþingi og þangað til hann telur sig
„eiga pleisið". Þvf miður hef ég ekki haft vit
á að færa þetta tómstundagaman mitt til
bókar og því get ég ekki fullyrt hver á metið
meðal „okkar þingmanna" (og reyndar má
skjóta því að innan sviga það er ekki nema
sérstök tegund þingmanna sem talar svona;
sumir láta sér þessi orð aldrei um munn
fara - annaðhvort af enn meiri hroka en
felst í því að tala um „okkur þingmenn",
eða þá af hógværð, en líklega er best að
loka sviganum áður en ég fer út í þá sálma
alla), en ég veit sem sagt ekki hver á metið,
en hitt get ég sagt upp á mína tíu fingur að
fáir hafa verið jafn snöggir að tileinka sér,
eða þá eigna sér sjónarmið „okkar þing-
manna“ og Siv nokkur Friðleifsdóttir. Eg er
ekki einu sinni viss um að hún hafi verið
almennilega búin að fá sér sæti niðri við
Austurvöll áður en hún var farin að setja á
langt mál í nafni „okkar þingmanna".
Og nú var Siv Friðleifsdóttir ein þeirra
sem tóku til máls um ræðu forseta Is-
Iands á Hólahátíð um daginn, þar sem
Ólafur Ragnar Grímsson gekk vissulega
öllu lengra en forsetar hafa áður gert í þvf
að taka afstöðu til umdeildra mála í sam-
félaginu, því það gerði Ólafur Ragnar, þó
hann hafi farið kurteislega að því og sú
setning sem kannski er umdeildust í
ræðu hans - að við mættum ekki fara inn
á „þröngt einstigi" í erfðafræðimálum - þá
setningu hafði hann eftir einhverjum
ónefndum sérfræðingum í Seattle en
lagði ekki beinlínis fram sem eigin per-
sónulega staðhæfíngu. Allt annað í ræðu
Ólafs Ragnars voru almennar og þarfar
hugleiðingar um að flýta okkur hægt, og
ekkert nema gott um það að segja að hafa
forseta sem getur vakið þjóð sína til um-
hugsunar um þau mál sem hún stendur
frammi fyrir og skipta hana miklu.
Röskiun ekki ró valdkafanna!
En það var dálítið fyndið að þeir alþingis-
menn sem virtust taka ræðu forsetans hvað
verst, það voru einmitt þeir sem eru gjarnir
á að tala um „okkur þingmenn". Og þar var
Siv Friðleifsdóttir einna fremst í flokki - ég
sá hana í einhverju sjónvarpi ábúðarmikla
á svip að lýsa því yfír að forseti Islands
mætti með engu móti vera að taka afstöðu
til mála sem væru á verksviði „okkar þing-
manna“; það var eins og „við þingmenn"
væru heilagir menn, svo djúpt hugsi niðri á
Alþingi um landsins gagn og nauðsynjar að
það væri allt að því persónuleg móðgun við
þá, og truflaði þá að minnsta kosti verulega
í sínum mikiivægu störfum fyrir samfélag-
ið, ef einhver utanaðkomandi persóna eins
og til dæmis forseti Islands kynni að hafa
skoðun á einhveiju sem þeir væru að gera.
Og viðbrögð sumra „okkar þingmanna" og
ýmissa annarra bentu líka til þess hversu
stutt er þrátt fyrir allt niðrá það sjónarmið
hjá mörgum Islendingum - og var senni-
lega barið inn í okkur öldum saman af
sýslumönnum, hreppstjórum og öðrum
embættismönnum - að valdhafarnir eigi að
vera uppi á stalli, meirog minna ósnertan-
legir og utanaðkomandi pakk eigi ekki' að
sletta sér fram í störf þeirra eða gagnrýna
þá meira en góðu hófi „okkar þingmanna"
gegnir.
Við kunnum að hafa tækifæri til að
skipta um valdhafa öðru hvoru, en þess á
milli á helst enginn að raska ró þeirra. Og
innan kerfísins sjálfs er litið sérstöku hom-
auga á minnsta vott af gagnrýni sem ekki
fylgir leikreglum „okkar þingmanna". Ef
forstöðumenn ríkisstofnana virðast hafa
sjálfstæða skoðun á einhveiju sem gengur í
bága við skoðun til að mynda forsætisráð-
herra, þá em þeir miskunnarlaust kallaðir
inn á teppi, og ef forseti Islands heldur
ræðu þar sem hann talar þó aðeins tiltölu-
lega opinskátt um mál sem liggja eða
munu liggja á borðum „okkar þingmanna",
þá er strax kominn ólundarsvipur á suma
„okkar þingmanna" og „við þingmenn“ för-
um þá að velta fyrir okkur valdsviði forset-
ans og jafnvel hvort nokkur þörf sé á þessu
embætti - sem að vissu Ieyti er eins og
tímasprengja í stjómkerfínu og bíður þess
bara að þangað álpist einhver nógu ósvíf-
inn til að raska verulega ró hinna heilögu í
valdakerfínu. Það þarf greinilega ekki mik-
ið til, úr því orð Ólafs Ragnars á Hólahá-
tíðinni dugðu til að „við þingmenn" eins og
Siv Friðleifsdóttir færum í fýlu - og hér er
rétt að ítreka að „við þingmenn" eru hreint
ekki allir þingmenn, enda fögnuðu margir
þeirra þessari blessuðu ræðu.
En það var sem sagt dálítið fyndið að
fylgjast með móðgunarsvipnum sem kom
á þessa umræddu „okkur þingmenn" þeg-
ar forsetinn var farinn að kjá utan í frum-
varp sem einhvern tíma verður lagt fram
á Alþingi - fyndið bæði vegna þess að ef
það væri nú svo að Alþingi íslendinga
væri sjálfstæð stofnun sem virkilega
sinnti sínu löggjafarhlutverki af einurð og
festu, þá mætti kannski skilja aðeins bet-
ur að „við þingmenn" vildu ekki í miðju
kafi of mikla afskiptasemi af sínum mikil-
vægu störfum, en eins og er, þá er Alþingi
einsog allir vita fyrst og fremst afgreiðslu-
stofnun annars vegar fyrir ríkisstjórnina
og hins vegar fyrir embættismannakerfið
(og svo nottla nú síðast fyTÍr Evrópusam-
bandið) og þess vegna eru þeir sem sletta
sér fram í störf Alþingis - að hyggju „okk-
ar þingmanna" - þess vegna eru þeir um-
fram allt að gára yfirborðið, því flestallar
ákvarðanir er teknar annars staðar.
AUt í lagi þó það sé erfitt í vinniinni
hjá þingmönnum
Og hin ástæðan fyrir því að það er stund-
um spaugilegt að lylgjast með áhyggjum
„okkar þingmanna" yfir því að forseti ís-
lands, hver sem hann eða hún kann að
vera, „rjúfi friðinn" eins og það er kallað
milli þingsins og forsetaembættisins -
hún er sú að þjóðsagan um hinn ópóli-
tfska forseta, hún er einmitt bara þjóð-
saga. Það er ekkert annað en lygi sem
sagt er að strax frá upphafi hafí forsetar
íslenska lýðveldisins lagt sig fram um að
hafa engin pólitísk afskipti. Bæði Sveinn
Björnsson og Ásgeir Asgeirsson höfðu
fullt af pólitískum afskiptum, en þeir
gerðu það að vísu bak við tjöldin og gár-
uðu því ekki yfírborðið. Kannski það sé
þá líka þjóðsaga að þjóðin hafí tekið fram
fyrir hendurnar á valdhöfunum með kjöri
næstu tveggja forseta, sem drógu veru-
lega úr pólitískum afskiptum, en Iögðu
sig fram um að verða „sameiningartákn
þjóðarinnar"; kannski þeir forsetar hafi
þannig séð verið óskaforsetar valdakerfis-
ins af því þeir virðast hafa sleppt næstum
alveg pólitfskum afskiptum bak við tjöldin
og gáruðu heldur ekki yfirborðið, þar sem
„við þingmenn' viljum telja þjóðinni trú
að við séum að mikilvægum störfum fyrir
land og þjóð.
Að vísu verður síðan að segjast eins og
er, að það er dálítið til í þ\á hjá Jóni
Steinari Gunnlaugssyni að það er stórt
skref hjá sitjandi forseta að taka beinlfnis
afstöðu með eða á móti umdeildum Iaga-
frumvörpum. Astæðan er hins vegar ekki
sú að það sé móðgun við „okkur þing-
menn“ og aðra valdhafa í landinu að for-
setinn kunni að hafa skoðun á störfum
þeirra. Þó sú staða sé kannski erfið fyrir
„okkur þingmenn", þá mega þeir alveg
vita það að okkur hinum er alveg sama.
Það má alveg vera erfitt í vinnunni hjá
„okkur þingmönnum" eins og það er oft
erfítt í vinnunni hjá okkur hinum, og ég
gef ekki hót fyrir það þó eitthvað slettíst á
sjálfsmynd „okkar þingmanna" af þeim
sjálfum sem alvitrum löggjöfum þjóðar-
innar. Astæðan fyrir því að hér er um
stórt og viðkvæmt skref að ræða, er fyrst
og fremst sú að það kann að reynast for-
setanum sjálfum erfitt. Því ef umdeilt
frumvarp er síðan samþykkt, á þá forset-
inn að skrifa undir það? Nú er það svo að
mörgum yrði það ekkert annað en fagn-
aðarefni ef forseti nýtti einhvern tíma
heimild sína til að neita að undirrita lög
sem síðan leiðir til þjóðaratkvæða-
greiðslu. Þjóðaratkvæðagreiðslur um
mjög umdeild og viðkvæm lög væru
hressileg nýlunda í íslensku stjórnkerfi,
þó jafnvel hinir allra hressustu af „okkur
þingmönnum" byiji mjög fljótlega að sjá
alla hugsanlega meinbugi á slíku hátta-
lagi. Mín vegna mætti vel setja í lög
ákvæði um að ef svo og svo stór hluti
þjóðarinnar óski eftir því, þá fari fram
þjóðaratkvæðagreiðsla um tiltekin mál,
en ég skal trúa ykkur fyrir því að „við
þingmenn' munum seint samþykkja það.
I staðinn mætti vel komast á sú hefð að
forsetinn neitaði að undirrita lög ef stór
hluti þjóðarinnar óskaði eftir að fá að
greiða um þau atkvæði.
Hugsunarháttur eyjaskeggjans?
Það er vitanlega nákvæmlega ekkert við
það að athuga að forseti lýðveldisins velti
fyrir sér opinberlega ýmsum hliðum á
málum sem Iiggja fyrir hinu háa Alþingi.
Ef hann gerist hins vegar mjög virkur í
pólitískri umræðu og fer að lýsa skoðun-
um sínum á hverju máli, þá stendur hann
hins vegar fljótlega frammi lyrir því hvort
hann eigi síðan að skrifa undir. Og þótt
þjóðaratkvæðagreiðslur væru sem fyrr
sagði ágæt nýlunda í stjórnkerfínu og
ágæt spæling á „okkur þingmenn", þá
gæti samt orðið heldur þreytandi til
lengdar ef forsetinn tæki pólitískt hlut-
verk sitt svo hátíðlega að hann lenti í
mildu sálarstríði í hvurju máli og teldi sig
síðan persónulega knúinn til að neita að
skrifa undir öll lög sem hann hefði þegar
lýst sig andvígan. Þjóðaratkvæðagreiðslur
eiga að vera um mál sem þjóðin er á móti
en ekki endilega forsetinn prívat og per-
sónulega, því þá gæti jafnvel þurft að
halda þjóðaratkvæðagreiðslu um það
hvort alveg nógu mörgum krónum er var-
ið til vegaframkvæmda á Barðaströndinni
- eða eitthvað álíka.
Hér gildir þvf hið fornkveðna: Það er
margt í mörgu, og ganga skal hægt um
gleðinnar dyr.
Að lokum, og í framhjáhlaupi: Sérfræð-
ingarnir í Seattle eru vafalaust hinir mæt-
ustu menn og vel að sér í sínum vísind-
um. En er einhver kominn til með að
segja að þeir hafi samt meira vit og þekk-
ingu á sviði þar sem Islendingar virðast
vera í fararbroddi og hafa að minnsta
kosti sérstöðu sem flestir öfunda okkur af
og vildu gjarnan krækja í part af? Þeir eru
útlenskir, en af hveiju að vitna í þá, en
ekki okkar eigin menn? Það var þó ekki
hugsunarháttur eyjarskeggjans sem þarna
gægðist fram?
Pistill Illuga var fluttur í niorgunútvarpi
Rásar 2 i gær.
UMBUÐA-
LAUST