Dagur - 16.01.1999, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 16. JANÚAR 1999 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
í tindátalelk
Það er viðtekin skoðun meðal
þjóða sem þekkja til stríðsrekst-
urs, að engin stríð séu jafn
grimm og skilji eftir sig jafn sein-
gróin sár og borgarastríð. Ein-
hveiju sinni spurði ég íbúa frá
fyrrum Júgóslavíu að því hvers
vegna svo grunnt væri á hatri
ólíkra þjóðarbrota hvors á öðru -
jafnvel hjá fólki sem sjálft þekki
engan annan veruleika en að
þessir hópar byggju saman í sátt
og samlyndi. Hann sagðist ekki
skilja það almennilega sjálfur, en
svo virtist sem þessar tilfrnningar
bærust með einhverjum ómeð-
vituðum hætti milli kynslóð-
anna. Kannski væri það tónninn
í kvöldsögunum sem afinn segir
börnunum. Kannski vögguvísur
ömmumar. Kannski eitthvað allt
annað. „Hver veit,“ sagði hann,
„en óvildin virðist bara ganga í
erfðir!“
Tindátaútgáfa
Segja má að það sama eigi við - í
eins konar tindátaútgáfu - í
flokkapólitíkinni hér heima. Þar
eru engin stríð jafn erfið og inn-
anflokksstríð sem ná því að
magnast upp í eitthvað annað og
meira en hefðbundin pólitísk
veisluhöld að hætti Goðmundar
á Glæsivöllum. Og væringarnar
hafa víða gengið í pólitískar erfð-
ir milli kynslóða og kosninga.
Þessar vikurnar geisar einmitt
pólitísk tindáta-borgarastyrjöld í
nokkrum flokkum, enda verið að
raða sér á lista fyrir næstu kosn-
ingar. Flokkarnir nota ýmsar að-
ferðir við þessa röðun enda ólík-
ar aðstæður í ólíkum flokkum.
Uppstillingarferlið er alla jafnan
kyrrlátara ferli en t.d. prófkjörs-
aðferðin og er ekki eins Iíklegt til
að skilja eftir sár á flokkslíkam-
anum. A hinn bóginn er uppstill-
ing alls ekki eins áhrifarík aðferð
og prófkjör sem heppnast vel.
Það hvernig tekst til með valið á
frambjóðendum, og slagurinn í
kringum það getur haft mikil
áhrif á niðurstöðuna í kosning-
unum og standa flokkarnir mjög
mis vel að vígi í þessum efnum í
dag. Erfiðustu fæðingarhríðirnar
eru augljóslega hjá Framsóknar-
flokknum og Samfylkingunni en
bæði Sjálfstæðisflokkurinn og
Vinstrihreyfingin - grænt fram-
boð ætla að sigla lygnari sjó að
þessu sinni.
SamfylMngm
Framboðsraunir Samfylkingar-
innar hafa verið umtalsverðar á
síðustu vikum einkum í Reykja-
vík og á Reykjanesi. Umræðan
um prófkjör og prófkjörsreglur
og hverjir verða með og hveijir
ekki hefur verið löng og ströng.
Á henni hefur Samfylkingin ekki
hagnast og framundan eru sjálf
prófkjörsátökin. Það sem þó hef-
ur gerst í þessum átökum er að
ýmsir skipverjar hafa fallið fyrir
borð, og annað hvort fundið sér
annað fley eða horfið úr pólitík.
Fyrir vikið opnast fyrir ný andlit,
sem í sjálfu sér er einn af stóru
ávinningunum við að halda próf-
kjör. Það má því með nokkrum
sanni segja að Samfylkingin sé
þegar búin að taka út hluta þess
fórnarkostnaðar, sem fylgir því
að stokka upp með prófkjöri,
sem og hluta af ávinningnum.
En baráttan verður áfrarm hörð
og hún verður tvíþætt. Annars
vegar milli kratanna innbyrðis í
Reykjavík og á Reykjanesi og á
miíli Alþýðubandalagsmanna í
Reykajvík og hins vegar milli
flokkanna um hveijir hreppa efri
sætin „innan girðinga" og leiða
listana.
Bæði emstaMingar og ílokk
ar
Þannig getur prófkjör hjá Sam-
fylkingunni gert hvort tveggja í
senn boðið upp á átök milli per-
sóna og á milli flokka. I kosn-
ingabaráttunni, þegar búa þarf
til eitt samhent Iið úr þessum
stríðandi fylkingum, þarf því að
gera hvort tveggja í senn, að
sætta persónur við niðurstöðuna
og sætta flokkana við hana.
Flokkarnir og flokksstofnanirnar
hafa, eins og dæmin sanna, ekki
síður viðkvæmar og langræækn-
ar sálir en einstaklingarnir og
engin spurning að óvirk óvildin
hefur borist með kvöldsögum og
vögguvísum milli kynslóða í A-
flokkunum og gæti hæglega
sprottið upp ef þannig aðstæður
sköpuðust.
Kvennalistinn hins vegar er
nokkuð sérkennileg stærð í þess-
ari samfylkingu. Þátttaka hans
styrkir samfylkinguna tvímæla-
laust, en óh'ldegt er að hann
muni eiga einhverja sjálfstæða
tilvist innan samflotsins á sama
hátt og A-flokkarnir. Þetta krist-
allast kannski i því að Kvenna-
listinn í R-kjördæmunum virðist
ekki ætla að gera það að skilyrði
að Kvennalistinn á Norðurlandi
eystra sé með í samflotinu - þar
með væri viðurkennt að ekki er
lengur um eina landshreyfingu
að ræða eins og talað var um fyr-
ir nokkrum vikum, heldur mörg
kjördæmabundin samtök.
FramsóMi
En það eru fleiri en Samfylking-
in sem standa frammi fyrir
vandasömu verki við að búa til
samhenta sveit að loknu póli-
tísku borgarastríði í lykilkjör-
dæmum. Framsóknarmenn eru
með þrjú kjördæmi undir í þess-
ari viku og um þessa helgi. Norð-
urlandskjördæmin bæði og sjálfa
Reykjavík. I öllum þessum kjör-
dæmum hefur prófkjörsbaráttan
verið talsvert hörð og forustu-
menn flokksins eru í fremstu víg-
línu. Olíkt bæði Alþýðubanda-
lagsmönnum og Alþýðuflokks-
mönnum Iætur það illa að geðs-
lagi framsóknarmannsins að
standa í innanflokksátökum. A-
flokkamenn hafa tilhneigingu til
að velja ágreining sé hann í boði
- framsóknarmenn ekki. En þeir
láta sig þó hafa það ef svo ber
undir. Sérstök ástæða er til að
ætla að erfitt muni verða fyrir
framsóknarmenn að snúa saman
bökum í Reykjavík og á Norður-
landi eystra eftir prófkjör. A
Norðurlandi vestra er síst að bú-
ast við miklum eftirmálum,
nema náttúrlega að Páll Péturs-
son falli af einhverjum ástæðum
úr forustusætinu, sem telja verð-
ur afar ótrúlegt.
Eftirmálar
A Norðurlandi eystra hefur
balkanski tindátaleikurinn hins
vegar gengið svo langt, að líklegt
er að menn verði að leggja tals-
vert á sig til að sætta sig við nið-
urstöðuna. I Reykjavfk er nánast
öruggt að einhveijir eftirmálar
verða. Þar eru átökin það hörð
og fylkingar svo skýrar og afger-
andi, að ótrúlegt er að menn geti
einfaldlega látið niður falla eftir
að úrslitin liggja fyrir. Auk þess
er hefðin sú hjá reykvískum
framsóknarmönnum að sækja að
sitjandi þingmönnum með til-
heyrandi látum eða þá að önnur
vandamál koma upp. Þar hefur
„óvildin" erfst í margar kynslóðir.
Síðast enduðu átökin með því að
Asta R. Jóhannesdóttir o.fl.
gengu úr flokknum. Þar áður
sótti Finnur Ingólfsson að Guð-
mundi G. Þórarinssyni, sem
sjálfur hafði sótt að þingmannin-
um Haraldi Ólafssyni enn fyrr.
Nú stillir hópur tengdur borgar-
stjórnarflokki framsóknar sér
upp á móti þingmannabandalagi
flokksins, þannig að mikilvægir
forustumenn eru að takast
harkalega á - forustumenn sem
óhjákvæmilega verða að snúa
bökum saman þegar út í kosn-
ingabaráttuna kemur.
Stóra prófið
Það má því segja, að kannski
felist stóra stjórnmálamanna-
prófið ekki í prófkjörunum eða
uppstillingunni sjálfum, heldur í
því hversu vel mönnum gengur
að sætta sig við niðurstöðuna. Að
mönnum takist að hætta í tind-
átaleiknum. Sjálfstæismenn á
Reykjanesi gengu í gegnum þetta
fyrr í vetur og virðast hafa staðist
prófið, sem reyndist kannski
ekki eins erfitt og það hefði get-
að orðið. Og ef veður leyfir
munu sjálfstæðismenn á Aust-
urlandi standa í stóræðum um
helgina og á Suðurlandi fer líka
að draga til tíðinda. I Reykjavík
hefur þó verið valinn sá kostur
að framkvæma hlutina undir
ströngu efitliti. Þar verður auð-
vitað stillt upp, enda varafor-
mannsefnin Björn Bjamason og
Geir Haarde báðir þingmenn
kjördæmisins. Prófkjör gæti auð-
veldlega veikt eða styrkt þá
hvorn gagnvarat öðrum þegar
kemur að vali á varaformanni.
Heldur væri það snautlegt fyrir
formann sem hefur bæði töglin
og hagldirnar í öllu starfi flokks-
ins, ef almennt prófkjör yrði svo
til þess að ákvarða í raun um
hver yrði varaformaður.
Ekki eru horfur á að Vinstri-
hreyfingin grænt framboð muni
þurfa að gangast undir stórt eða
erfitt próf við að sættast á Iið-
skipanina hjá sér. Þar munu
menn geta undið sér beint í
kosningabaráttuna.
Áhyggjur llokksjálkaima
Hins vegar er ljóst að bæði hjá
Framsókn og Samfylkingunni
mun talsvert snúin útgáfa af
þessu prófi verða lögð fyrir á
næstunni. Gangi mönnum vel á
prófinu er n'kuleg umbun í boði -
það eru nefnilega líkur til að átök-
in muni þá stæla flokkana út á við
og styrkja í kosningabaráttunni. A
miðiísfundum gamalreyndustu
flokkshestanna þessa dagana, þar
sem menn velta fyrir sér lífí eftir
prófkjör, er miklivægasta spurn-
ingin því þessi: Standast menn
stóra stjórnmálamannaprófíð eða
halda þeir áfram í balkanska tind-
átaleiknum sínum?